Sunday, January 24, 2010

Mama Africa

Οι επιρροές που άσκησε η αφρικανική τέχνη στο μοντερνισμό παρουσιάζονται σε μια έκθεση στην Πινακοθήκη Τέιτ του Λίβερπουλ

Στις αρχές του 1900 ο Πάμπλο Πικάσο ανακάλυψε την αφρικανική τέχνη στο Εθνογραφικό Μουσείο του Τροκαντερό στο Παρίσι. Στα δικά του μάτια, οι μάσκες και τα αγάλματα που τον επηρέασαν μεταξύ άλλων και για τις περίφημες «Δεσποινίδες της Αβινιόν» δεν ήταν απλώς γλυπτά, αλλά μαγικά αντικείμενα. «Η ζωγραφική δεν είναι αισθητική λειτουργία», δήλωνε τότε. «Είναι μια μορφή μαγείας που παρεμβάλλεται μεταξύ του εαυτού μας και ενός εχθρικού κόσμου».

Ο κορυφαίος ζωγράφος του 20ού αιώνα δεν ήταν ο μόνος που εμπνεύστηκε από την εξωτική, πρωτόγονη, αυθεντική τέχνη της Αφρικής. Οι Φερνάρ Λεζέ, Κονσταντίν Μπρανκούζι, Μαν Ρέι, Αμεντέο Μοντιλιάνι είχαν τις ίδιες ανησυχίες.

Τα έργα τους περιλαμβάνονται στην έκθεση με τίτλο «Αφρο-Μοντέρνο: Ταξίδια μέσω του Μαύρου Ατλαντικού», που εγκαινιάζεται την Παρασκευή στην Πινακοθήκη Τέιτ, στο Λίβερπουλ, με διττό στόχο: ερευνά την επίδραση της αφρικανικής κουλτούρας στον μοντερνισμό και ταυτόχρονα τον ρόλο που έπαιξαν οι μαύροι καλλιτέχνες και διανοούμενοι στη διαμόρφωση αυτού του καλλιτεχνικού κινήματος που παραμένει ζωντανό.

Πρώτη φορά μια έκθεση εστιάζει στο δίκτυο επαφών και επικοινωνίας που συνέδεσε την Αφρική και τον πολιτισμό της Βόρειας και της Νότιας Αμερικής και της Καραϊβικής με την Ευρώπη. Ο τίτλος της έκθεσης είναι δανεισμένος από το βιβλίο του Πολ Γκιλρόι που εκδόθηκε το 1993 και ο οποίος πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο «Μαύρος Ατλαντικός» για να περιγράψει την ανάμιξη του πολιτισμού των μαύρων με άλλους πολιτισμούς γύρω από τον Ατλαντικό, αλλά και τη νέα, «υβριδική» τέχνη που προέκυψε από αυτές τις ανταλλαγές.

Θα εκτεθούν 140 έργα 60 καλλιτεχνών. Κομβική φιγούρα είναι ο Ααρον Ντάγκλας, ο αφροαμερικανός καλλιτέχνης των αρχών του περασμένου αιώνα, ο οποίος πρωτοστάτησε στο ρεύμα της Αναγέννησης του Χάρλεμ με μανιφέστο την προώθηση της «μαύρης συνείδησης» στις ΗΠΑ. Οι καλλιτέχνες και διανοούμενοι που το ασπάστηκαν ερεύνησαν την αφροαμερικανική ιστορία και έθεσαν ερωτήματα για την αυθεντία του ενός πολιτισμού, για τον λευκό πατερναλισμό και τον κοινωνικό ρατσισμό.

Ο Ντάγκλας ενσωμάτωσε στο έργο του τα τοπία και τη ζωή της Αφρικής, από ένα φανταστικό παρελθόν και τα συνδύασε με μοντέρνες φόρμες. Την ίδια εποχή, οι ευρωπαίοι καλλιτέχνες ανακάλυπταν την τέχνη της Αφρικής, της Ινδονησίας, του Βόρειου Ειρηνικού, περισσότερο στα μουσεία και λιγότερο ταξιδεύοντας. Ο Πικάσο, παθιασμένος από «πρωτόγονο» αίσθημα, περνούσε ώρες στα παρισινά μουσεία μελετώντας και αντιγράφοντας αφρικανικές μάσκες και αρχαία ιβηρικά αγαλματίδια. Μάλιστα, είχε κατηγορηθεί ότι ήταν κλεπταποδόχος τέτοιων αρχαιοτήτων και αναγκάστηκε να τα επιστρέψει για να μην τον συλλάβει η αστυνομία.

Στο Παρίσι του 1920 αναπτύχθηκε και η «νεγροφιλία». Η Ζοζεφίν Μπέικερ με τον εξωτικό χορό της ήταν στις δόξες της και πρωτοποριακοί καλλιτέχνες προωθούσαν τη μαύρη κουλτούρα με το χορό, τη μουσική, τη μόδα, σαν ένα είδος αντίστασης και διαφοροποίησης στην αναγέννηση της ευρωπαϊκής κουλτούρας μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο.

Η δεύτερη ενότητα της έκθεσης εστιάζει στη δουλειά της Μάγια Ντερέν, της ουκρανικής καταγωγής αμερικανίδας καλλιτέχνιδας, η οποία ταξίδευε συχνά στην Ταϊτή και έπαιρνε μέρος σε τελετές βουντού και παραδοσιακές εκδηλώσεις. Η τρίτη αίθουσα είναι αφιερωμένη στον «Μαύρο Ορφέα» και αναφέρεται στα κοινωνικά και πολιτιστικά κινήματα που άνθησαν στη Σενεγάλη, τη Μαρτινίκα και τη Νιγηρία το 1930.

Σύμβολο της εκμετάλλευσης

Από τη δεκαετία του '60 και έπειτα, καθώς οι φωνές για ισότητα και αναγνώριση των δικαιωμάτων των μαύρων στην Αμερική δυναμώνουν, τα έργα με αφρικανικες αναφορές παίρνουν τη μορφή πολιτικής διεκδίκησης στα χέρια ευαισθητοποιημένων καλλιτεχνών. Μετά το 1980 οι δημιουργοί γίνονται πιο εύγλωττοι, πιο τολμηροί όταν αναφέρονται στους αφρικανούς σκλάβους που μεταφέρθηκαν στην Αμερική, στην αποικιοκρατία και την αφαίμαξη των αγαθών αλλά και των ιθαγενών. Το πλοίο γίνεται σύμβολο αυτής της εκμετάλλευσης. Σε ένα έργο της η Ελεν Γκάλαχερ δίνει μια διαφορετική διάσταση στο μύθο της Ατλαντίδας που κατοικείται από Αφρικανούς οι οποίοι πετάχτηκαν στη θάλασσα στο ταξίδι για την Αμερική.

Ομως και τα στερεότυπα γύρω από το «μαύρο σώμα» και την ανατομία του, που καλλιεργήθηκαν ακόμα και από επιστήμονες ή εθνογράφους, απασχολούν: Το ανθρώπινο σώμα σαν αντικείμενο, η μυϊκή δύναμη των αντρών, οι τονισμένοι γοφοί των γυναικών είναι στη θεματολογία σύγχρονων καλλιτεχνών όπως οι Κάντις Μπράιτζ, Κόκο Φούσκο και Γκιλέρμο Γκομέζ Πένια, Ανα Μεντιέτα κ.ά. *

No comments: