«Ο Μόραλης έβλεπε τη ζωή με χιούμορ»

• Η «Κ» προσφέρει δωρεάν τη βραβευμένη ταινία του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου

• Του Παναγιωτη Παναγοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 17 Iανoυαρίου 2010

Η διακριτική παρουσία και το πολύπλευρο και πλούσιο έργο του Γιάννη Μόραλη σημάδεψε την ιστορία της ελληνικής τέχνης του 20ού αιώνα. Με τον θάνατό του στις 20 Δεκεμβρίου της περασμένης χρονιάς, χάθηκε ένας σημαντικός καλλιτέχνης, αλλά και μια φωνή μαρτυρίας για μία από τις σπουδαίες περιόδους δημιουργίας πολιτισμού στην Ελλάδα, καθώς ο Μόραλης συνυπήρξε και συνεργάστηκε, μεταξύ άλλων, με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Κάρολο Κουν, τον Γιώργο Σεφέρη, τον Οδυσσέα Ελύτη.

Η «Καθημερινή» τιμά έναν από τους μεγαλύτερους Ελληνες ζωγράφους της πρόσφατης ιστορίας με την δωρεάν προσφορά την επόμενη Κυριακή 24 Ιανουαρίου, ενός DVD με το ντοκιμαντέρ «Γιάννης Μόραλης», που σκηνοθέτησε ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος. Η ταινία, παραγωγής του 2005, είναι ένα πορτρέτο του ζωγράφου, όχι φτιαγμένο με ακαδημαϊκό τρόπο, εικονογραφώντας δηλαδή ένα βιογραφικό σημείωμα.

Η κάμερα του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου ακολουθεί τον Γιάννη Μόραλη, καθώς κινείται και εργάζεται στο σπίτι του, στο εργαστήριο και στο εξοχικό του σπίτι στην Αίγινα, θυμάται πρόσωπα και γεγονότα –με εντυπωσιακή διαύγεια–, επισκέπτεται την έκθεση των νέων εικαστικών καλλιτεχνών στην ΑΣΚΤ, περπατά σε χώρους που φέρουν τη σφραγίδα του, όπως τον σταθμό «Πανεπιστήμιο» του Μετρό, το Χίλτον, το «Υπόγειο» του Θεάτρου Τέχνης, τον εκδοτικό οίκο «Ικαρος», την γκαλερί Ζουμπουλάκη.

Το ντοκιμαντέρ αφήνει να φανεί ένας άνθρωπος με χιούμορ και ελαφρά διάθεση, που δείχνοντας παλιότερα, πιο αναπαραστατικά έργα του λέει «τότε ήξερα να ζωγραφίζω…», απορρίπτει τον εαυτό του σκίζοντας ένα σχέδιο που μόλις έκανε, που αμφισβητεί χαρακτηρισμούς όπως «δάσκαλε!», που αρνείται να υπεραναλύσει το έργο του λέγοντας «είναι αυτά τα μικρά που δεν πρέπει να εξηγείς», που είναι εξαιρετικά οργανωμένος με ένα εντυπωσιακό αρχείο, για το οποίο λέει «μόλις τα τινάξω όλα αυτά, θα γίνουν τρέχα - γύρευε», που θυμάται τους φίλους και συνεργάτες του με συναίσθηση του τέλους, σημειώνοντας «εμένα με έχουν αφήσει για να κλείσω την πόρτα» …

Οπως λέει ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, «μαζί με τον παραγωγό της ταινίας, τον Θάνο Λαμπρόπουλο μας ενδιέφερε πολύ το έργο του Μόραλη και θέλαμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Ηταν όμως κλειστός σε συνεντεύξεις. Κάποια στιγμή, αφού πέρασε ένα πρόβλημα υγείας και αφού είδε την ταινία για τον Σεφέρη, δέχτηκε και είπε να αρχίσουμε. Τα ραντεβού μας ήταν στο εργαστήριό του στη Δεινοκράτους κάθε Δευτέρα, 6.30 με 8 το απόγευμα. Ημασταν ένα μικρό συνεργείο τεσσάρων ατόμων με μίνι ψηφιακή κάμερα ώστε να μην αισθάνεται ότι κάποιος εισβάλλει στον χώρο του. Ηταν αρκετά επιφυλακτικός στην αρχή, όμως στη συνέχεια ανοίχτηκε και ανάμεσά μας υπήρξε ένα ωραίο κλίμα».

• Εξαιρετική μνήμη

Επειτα από αρκετές Δευτέρες, ο Γιάννης Μόραλης ήταν έτοιμος να κινηθεί μαζί με το συνεργείο σε διάφορα σημεία της Αθήνας και στην Αίγινα. «Τα γυρίσματα κράτησαν με διακοπές, περίπου έναν χρόνο. Το εντυπωσιακό ήταν ότι ο Μόραλης είχε εξαιρετική μνήμη και θυμόταν τα πάντα με λεπτομέρειες. Βέβαια, ο ίδιος έλεγε ότι έχει Αλτσχάιμερ και ότι θυμάται μόνο τα παλιά. Ο χώρος του ήταν σαν ένα μουσείο, γεμάτο αναμνηστικά, τα οποία τον βοηθούσαν να συνθέσει την ιστορία. Η παρουσία και ο λόγος του με έκαναν να αλλάξω κατεύθυνση και αντί για ένα ντοκιμαντέρ που να εξηγεί περισσότερο το έργο του, άφησα να το οδηγήσει ο ίδιος με την αφήγησή του. Μέσα απ’ αυτήν, άλλωστε, έβγαινε και η διαδρομή του στη ζωή και την τέχνη, αλλά και η πορεία του στα νεοελληνικά πράγματα. Μιλούσε για τα πάντα με απλό και αφτιασίδωτο τρόπο και αναφερόταν σε ό, τι έκανε, το οποίο με τον ένα ή τον άλλον τρόπο συνδέθηκε με όλη την πολιτιστική πορεία της χώρας και με τη γενιά του ’30».

Με την ίδια απλότητα ο Μόραλης αντιμετώπισε και το κινηματογραφικό συνεργείο που τον παρακολουθούσε, χωρίς να θελήσει να αλλάξει ή να ζητήσει κάτι. «Δεν ήταν καθόλου παρεμβατικός. Αφέθηκε, χωρίς να επέμβει σε κανένα στάδιο της ταινίας. Ηρθε μόνο στο τέλος και την είδε όταν ήταν έτοιμη και μονταρισμένη, επειδή εμείς θελήσαμε να του τη δείξουμε και του το ζητήσαμε».

Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει έναν άνθρωπο ευχάριστο και χαμογελαστό με πολλές ανεκδοτολογικές αναφορές. Το ίδιο θυμάται και ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος. «Εβλεπε τη ζωή με χιούμορ σε όλες τις καταστάσεις και ακόμη και όταν αναφερόταν σε κρίσιμες στιγμές θυμόταν κάτι ευτράπελο να πει. Ηταν ένας ζωντανός άνθρωπος, που η μόνη του επιφύλαξη ήταν ότι δεν ήθελε να μιλήσουμε πολύ για το έργο του. Δεν ήταν άνθρωπος που σκεφτόταν την υστεροφημία. Με τη ζωντάνια του πήρε την ταινία και της έδειξε τον δρόμο. Ηταν συνεργάσιμος, ένας πλούσιος σε εμπειρίες άνθρωπος και τόσο ομιλητικός, που κάποιες στιγμές είχαμε πρόβλημα στο μοντάζ! Ηταν αυθεντικός και χειμαρρώδης».

• Στην Αίγινα

Παρ’ όλα αυτά, ο Γιάννης Μόραλης, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 92 ετών, είχε και απόλυτη συναίσθηση της ηλικίας και του τέλους που πλησίαζε. «Κάθε χρόνο περνούσε το καλοκαίρι στην Αίγινα. Πήγαινε τον Μάιο και γύριζε τον Οκτώβριο. Ελεγε τότε: “Να δούμε αν θα πάω, αν θα τα καταφέρω”. Ομως κι αυτό το έλεγε χωρίς μεμψιμοιρία».

Επειτα από ένα χρόνο συνεργασίας και συχνών συναντήσεων ποια είναι η εντύπωση που άφησε ο Γιάννης Μόραλης στον Στέλιο Χαραλαμπόπουλο; «Σε ανθρώπινο επίπεδο ήταν πολύ ζεστός, εξαιρετικά ευγενής, με απλότητα και σεμνότητα που είχε και ως καλλιτέχνης. Τον γνώρισα κοντά στα 90 του χρόνια, όμως μ’ άρεσε σ’ αυτόν τον άνθρωπο ότι δεν ήθελε να επιδειχθεί, ότι δεν τού άρεσαν οι μεγαλοστομίες».

Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, που αυτή την περίοδο μοντάρει την ταινία μυθοπλασίας «Υπογραφή», έχει ασχοληθεί συστηματικά με το ντοκιμαντέρ και ειδικά με τα πορτρέτα. Εχει σκηνοθετήσει το «Ημερολόγια καταστρώματος - Γιώργος Σεφέρης» και το «Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη». Το κίνητρο για να ασχοληθεί με τον Γιάννη Μόραλη, όπως λέει ο ίδιος, ήταν ότι «αυτός ο άνθρωπος έχει συμπορευτεί με τη γενιά του ’30. Αν και είχε ηλικιακή διαφορά με τους υπόλοιπους καλλιτέχνες της γενιάς αυτής, καθώς μπήκε στη σχολή Καλών Τεχνών σε ηλικία μόλις 15 ετών, βρέθηκε να συνδημιουργεί με πολύ σημαντικούς ανθρώπους. Μέσα από το έργο του χαρακτηρίζεται μια ολόκληρη εποχή. Αυτός είναι ο ένας λόγος που η προσωπικότητά του με έκανε να θέλω να ασχοληθώ μαζί του περισσότερο. Ο δεύτερος είναι ότι ο ίδιος είχε μια μεγάλη εξέλιξη ως καλλιτέχνης στη δουλειά του. Η αλλαγή που σημείωσε από τα πιο αναπαραστατικά έργα της παλιότερης περιόδου του στα περισσότερο αφαιρετικά που ακολούθησαν, ήταν μια προσωπική εξέλιξη και πρόοδος που πάντα με εντυπωσίαζε».

Η «Κ» προσφέρει Γιάννη Μόραλη

Η «Καθημερινή» τιμά έναν από τους μεγαλύτερους Ελληνες ζωγράφους και προσφέρει δωρεάν την επόμενη Κυριακή 24 Ιανουαρίου, ένα DVD με το ντοκιμαντέρ «Γιάννης Μόραλης», που σκηνοθέτησε ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος. Η ταινία, που είναι παραγωγή του 2005, τιμήθηκε με το Βραβείο Διεθνούς Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) στο 8ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.