Του Πετρου Mπιρμπιλη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 14/03/2010
Eχουν περάσει περισσότερα από σαράντα χρόνια από τότε που ο Εδουάρδος Σακαγιάν έπιασε στα χέρια του χρώματα και πινέλα και άρχισε να εκφράζει την ψυχή του, στη Θεσσαλονίκη της δεκαετίας του '60. «Τα υλικά ζωγραφικής μού τα χάριζε ο πατέρας μου, από ένα μαγαζί που βρισκόταν δίπλα στο δικό μας και πουλούσε είδη ζωγραφικής και... μπαχαρικά», θυμάται. «Το αμερικανικό περιοδικό LIFE, που μας το έστελνε από τη Νέα Υόρκη ένας θείος της μητέρας μου, οι πίνακες του Μιχαήλ Aγγελου, του Βελάσκεθ, του Μονέ και άλλων Θεών της ζωγραφικής, με ταξίδευαν σ' έναν κόσμο που ελάχιστη σχέση είχε με αυτό που έβλεπα γύρω μου», εξομολογείται, δίχως ιδιαίτερη νοσταλγία, αλλά σαν παρατηρητής μιας πορείας που με τα χρόνια τον ανέδειξε σε έναν από τους Ελληνες ζωγράφους.
Οι γονείς του ζωγράφιζαν επίσης. «Χωρίς φιλοδοξίες, χωρίς ποτέ να το δουν σαν επάγγελμα», λέει. «Κι όμως, κάποια έργα τους είναι, κατά την άποψή μου, τόσο καλά που με κάνουν να ντρέπομαι για τις υψηλές τιμές κάποιων δικών μου έργων». Ο Εδουάρδος Σακαγιάν είναι ένα άνθρωπος σεμνός, φιλικός και πίσω από τα ώριμα λόγια του διακρίνεις μιαν ευαίσθητη ψυχή, με ανησυχίες αλλά και μια κρυμμένη λύπη. Η έκθεσή του στο Μουσείο Φρισύρα, μας έδωσε την ευκαιρία να μιλήσουμε για την τέχνη, τη ζωή, τις εμμονές.
Μια περιπέτεια
- Τι σημαίνει για εσάς τέχνη; Πώς νιώθετε σήμερα, αρκετά χρόνια αφότου αφεθήκατε στα μονοπάτια της;
- Η τέχνη είναι μια περιπέτεια που τα ίχνη της είναι τα έργα. Ξεκίνησα να παίζω ζωγραφίζοντας, όπως όλοι μας, μόνο που όλα έδειχναν ότι η ζωγραφική είχε περισσότερη σημασία για μένα. Είχα μια ικανότητα.
- Η αρμένικη καταγωγή επηρέασε την τέχνη σας;
- Μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη, από μητέρα Θεσσαλονικιά και πατέρα Αρμένη από την ελληνική κοινότητα της Αδριανούπολης. Παρ' όλα αυτά είχα τούρκικη υπηκοότητα μέχρι τα 18 μου χρόνια. Ημασταν όμως πάντα πολύ κοντά στην Ελλάδα και γι' αυτό πάντα αισθανόμουν Ελληνας. Ελληνικά ήταν τα βιώματά μου.
- Σας έχει ταλαιπωρήσει το ταλέντο σας;
- Η ζωγραφική είναι ο τρόπος που ζω. Δεν έχω καμιά διαμάχη μαζί της. Είναι το στήριγμά μου. Πάντα ήταν.
- Δάσκαλοί σας ήταν ο Μόραλης και ο Μυταράς. Τι συναισθήματα σάς προκαλεί η ανάμνησή τους;
- Η ανάμνησή τους μπλέκει με την τρυφερότητα της φοιτητικής ζωής. Ομως οι απόψεις μου πολλές φορές έρχονταν σε αντίθεση με τις αρχές του Μόραλη περί της σπουδής των πορτρέτων. Η συμπεριφορά μου δεν ήταν μέσα στη νόρμα της σχολής. Το είχα παράπονο που ποτέ δεν πήρα κάποιο βραβείο ή έπαινο για τα πορτρέτα μου. Με τον Μυταρά είχα πιο κοντινή σχέση. Κάποιες φορές με δεχόταν στο σπίτι του όπου συζητούσαμε όλα όσα με απασχολούσαν.
- Θεωρείτε ότι η πεπατημένη είναι περιοριστική για έναν καλλιτέχνη;
- Το να είσαι καινοτόμος δεν σημαίνει τίποτα. Πρέπει να έχει νόημα για σένα τον ίδιο η δουλειά σου για να αποκτήσει νόημα και για τους άλλους. Το ότι είναι το ζητούμενο πλέον, έχει να κάνει με την εποχή μας. Στις μέρες μας συμβαίνουν τόσα πολλά που ακόμη και το να είσαι συντηρητικός αντιμετωπίζεται επίσης σαν κάτι ιδιαίτερο. Ομως δεν μετριέται με κανόνες η ουσία. Προσωπικά δεν ανήκω στην κατηγορία των αποκαλούμενων πρωτοπόρων. Δεν είμαι από τους καλλιτέχνες που οι επιμελητές συμπεριλαμβάνουν στις Μπιενάλε.
- Η ανθρώπινη φιγούρα πρωταγωνιστεί στα έργα σας. Είναι το σημείο αναφοράς σας γύρω από το οποίο συμβαίνουν όλα τα άλλα.
- Στα γνωστά έργα μου εννοείτε. Οι φιγούρες και τα πρόσωπα πάντα με ενδιέφεραν αλλά έχω κάνει και τοπία, που όμως δεν ενδιαφέρουν το εμπορικό κύκλωμα. Δεν τα θέλουν ιδιαίτερα. Κρίμα, διότι είχα και εξακολουθώ να τρέφω ιδιαίτερη αγάπη για τα τοπία, μάλλον επειδή αντιλαμβάνομαι το περιβάλλον μου σαν ένα άδειο χώρο που γεμίζει από αυτά. Ομως και οι άνθρωποι τοπία δεν είναι; Οι ψυχές, τα πρόσωπα...
- Είναι υπαρκτά τα πρόσωπα που βλέπουμε στα έργα σας;
- Εκτός από τα πορτρέτα των γονιών μου, της γυναίκας μου και του γιου μου, όλα τ' άλλα γεννήθηκαν από το κεφάλι μου. Είναι φανταστικά.
- Πώς νιώθετε σήμερα όταν βλέπετε τα πορτρέτα των γονιών σας που φτιάξατε πριν από πολλά χρόνια;
- Τα πορτρέτα των δικών μου δεν είναι ρεαλιστικά και ως εκ τούτου είναι και δικά μου κομμάτια. Πάντα πίστευα ότι η φωτογραφία δεν δείχνει το πραγματικό μας πρόσωπο και γι' αυτό δεν μπορούσα να ζωγραφίσω με πρότυπο μια φωτογραφία.
- Πόσο ικανοποιημένος είστε με το έργο σας; Πόσο κοντά φτάσατε σε αυτό που θα θέλατε;
- Δεν είναι όλα τα έργα μου καλά. Οταν εκτίθενται το καταλαβαίνω. Τα κοιτάζω σαν να μην τα έχω κάνει εγώ, και συχνά σκέφτομαι: «Τι είναι τώρα αυτό;» Κάποια τα βρίσκω πολύ σκοτεινά, άλλα πολύ μεγάλα, άλλα ανολοκλήρωτα. Ομως, προσπάθησα. Προσπάθησα να γεμίσω το τίποτα. Δεν ξέρω αν είναι σημαντικό, αλλά κάτι έκανα. Ο,τι μπορούσα.
Βιολογικές ισορροπίες
- Γεννιέται κανείς καλλιτέχνης ή γίνεται;
- Δεν πιστεύω ότι γεννιέσαι καλλιτέχνης. Η ζωή ωθεί κάποιους να στραφούν στην τέχνη σαν έκφραση και σαν τρόπο ζωής. Ισως να υπάρχει μια κλίση σε μερικούς, αλλά αν δεν έχεις την ανάγκη να στραφείς στην τέχνη, τότε δεν θα γίνεις καλλιτέχνης. Πρόκειται για καθαρά βιολογικές ισορροπίες. Οπως ένας τυφλός αναπτύσσει περισσότερο τις άλλες αισθήσεις για να επιβιώσει, έτσι και κάποιοι άλλοι στρέφονται προς την ποίηση, τη σύνθεση, τη ζωγραφική... Είναι ένας τρόπος επιβίωσης. Για μένα ξεκίνησε σαν μια χαρά, σαν ένα χόμπι που με τον καιρό έγινε ευθύνη. Ωσπου έφτασα να ζω από αυτό.
- Πώς βιώνουν οι καλλιτέχνες τη σχέση εξάρτησης με τα εμπορικά κυκλώματα που καθορίζουν τι έχει και τι δεν έχει αξία στη ζωγραφική;
- Είναι μια τραγική σχέση. Αλλά και αναπόφευκτη. Δεν υπάρχει η ελευθερία να κάνεις αυτό που θέλεις. Και πώς μπορεί να υπάρχει δημιουργία αν δεν υπάρχει ελεύθερη έκφραση; Για τον λόγο αυτό κάποιοι καλλιτέχνες είναι σαν να μην υπάρχουν. Εχω δει πολύ σημαντικά έργα της μητέρας μου, που δεν είναι γνωστή ζωγράφος, να πουλιούνται για τίποτα τη στιγμή που άλλα, τα οποία έχω κάνει εγώ, ενώ δεν είναι κάτι σπουδαίο, πουλήθηκαν πολύ ακριβά. Πολύ λίγοι ενδιαφέρονται πραγματικά για την τέχνη ως τέχνη.
«Να βρω χρήματα για τα γλυπτά μου που βρίσκονται μέσα σε κούτες»
- Οι εμμονές είναι κάτι θετικό όταν εντάσσονται στα έργα τέχνης;
- Οι εμμονές είναι μια ψυχαναλυτική αντίληψη του 20ού αιώνα η οποία κατηγορεί την ευαισθησία και την αληθινή αντίληψή μας. Αν δεις τις εμμονές σου με αγάπη, θα καταλάβεις ότι δεν είναι κάτι τόσο κακό. Αντιθέτως. Είναι ό,τι πιο ευαίσθητο και τρυφερό υπάρχει μέσα στην ψυχή.
- Ποιο είναι το όνειρό σας; Τι δεν έχετε καταφέρει ακόμη;
- Να βρω χρήματα για κάποια πράγματα για τα οποία κανείς δεν δείχνει ενδιαφέρον. Αναφέρομαι στα γλυπτά μου, που προς στο παρόν βρίσκονται μέσα σε κούτες. Εμείς, βλέπετε, δεν χρηματοδοτούμαστε από το κράτος, όπως οι ομάδες χορού και οι θίασοι. Είμαστε σε κάπως καλύτερη θέση από τους ποιητές οι οποίοι είναι καμένοι από χέρι. Εγώ ό,τι έκανα το έκανα με ιδιωτικά χρήματα. Αλλά δεν μπορείς να ζητήσεις ό,τι θες από κάποιον ιδιώτη. Αυτός αποφασίζει τι θα κάνεις και τι όχι. Και, δυστυχώς, ενδιαφέρον υπάρχει μόνο για ό,τι λάμπει. Ακόμη κι αν είναι ψεύτικο. Πάντα ήταν ματαιόδοξοι οι άνθρωποι. Δείτε με πόση ευχαρίστηση αναζητούν τα μπιχλιμπίδια οι άνθρωποι! Ολοι έχουμε ανάγκη το ευτελές γιατί μας παρηγορεί. Γι' αυτό εγώ σέβομαι τους καλλιτέχνες που δεν το βάζουν κάτω ακόμη κι αν ζουν στην απόρριψη.
- Προς τα πού πάει λοιπόν η τέχνη;
- Προς τα εκεί που πάει η ζωή. Τη ζωή ακολουθεί.
- Αυτή η ζωή εσάς τι σας έχει μάθει;
- Τίποτα απολύτως. Απλώς ζω. Ούτε έμαθα ούτε περιμένω να μάθω κάτι.
- «Το βλέμμα του ζωγράφου - Εδουάρδος Σακαγιάν». Επιμέλεια: Χριστίνα Σωτηροπούλου. Ως τις 31 Μαρτίου 2010. Mουσείο Φρυσίρα: Μονής Αστερίου 3, τηλ.: 210-32.34.678, 210-33.16.027, info@frissirasmuseum.com
No comments:
Post a Comment