Wednesday, January 21, 2009

Ο φωτογράφος Ταρέκ Αλ-Χουσεΐν: Η μαντίλα δεν κάνει τον τρομοκράτη


Της ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΜΠΑΡΚΑ

Η εικόνα ενός άντρα με καλυμμένο τελείως το πρόσωπό του από την παλαιστινιακή ασπρόμαυρη μαντίλα (kaffiyeh) προκαλεί μάλλον αρνητικές σκέψεις. Αν δεν τον «βαφτίσουμε» με άνεση τρομοκράτη, σίγουρα δεν θα σκεφτούμε ότι τη φοράει από στιλ. Ο φωτογράφος Ταρέκ Αλ-Χουσεΐν τεστάρισε τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπά μας με έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο. Χρησιμοποιώντας τον εαυτό του ως μοντέλο, πόζαρε μπροστά στον φακό του μέσα σε αεροδρόμια, λιμάνια ή βουνά, έχοντας τελείως καλυμμένο το πρόσωπο με τη μαντίλα.

Το εκπληκτικό ήταν ότι τις ίδιες κακές σκέψεις δεν έκαναν μόνο οι θεατές στη Δύση, αλλά και οι Αραβες συμπατριώτες του. Ενώ φωτογράφιζε τον εαυτό του στην Ιορδανία, σε ένα ύψωμα δίπλα στη Νεκρά Θάλασσα με θέα στο βάθος την Παλαιστίνη, θεωρήθηκε ύποπτος από έναν αστυνομικό που έτυχε να περάσει. Βρέθηκε να ανακρίνεται επί μία ημέρα στο κρατητήριο ως πιθανός τρομοκράτης. Εκείνο που δεν μπορούσαν να καταλάβουν οι αστυνομικοί ήταν γιατί φορούσε τη συγκεκριμένη μαντίλα, σήμα κατατεθέν του Αραφάτ. Η στερεοτυπική, επομένως, απεικόνιση, πρωτίστως των Παλαιστινίων αλλά και γενικότερα των Αράβων, σε ολόκληρο τον κόσμο έχει κατασκευάσει τα εργαλεία της: «Η μαντίλα είναι τελικά ένα πανίσχυρο σύμβολο», εξηγεί ο καλλιτέχνης.

Τα έργα που προέκυψαν με τίτλο «Self-Portraits» τον έκαναν διάσημο. Οι μεγάλες φωτογραφίες, τοποθετημένες σε φωτισμένα πάνελ (light box), έχουν εκτεθεί στις σκοτεινές αίθουσες πολλών γκαλερί και μουσείων στη Μέση Ανατολή, την Ευρώπη και την Αμερική. Αύριο παρουσιάζονται για πρώτη φορά και στην Αθήνα, στην γκαλερί Καλφαγιάν (Χάρητος 11, Κολωνάκι, τηλ.: 210-7217679).

Η συγκεκριμένη φωτογραφία έγινε μέχρι και ντοκιμαντέρ. Για τους Ευρωπαίους θεατές της ο άντρας είναι τρομοκράτης. Οι Αραβες θεώρησαν ότι μπορεί να είναι απλώς εργάτης που έβαλε τη μαντίλα για να προστατευθεί από την άμμο. «Η μαντίλα είναι τελικά ένα πανίσχυρο σύμβολο», λέει ο Ταρέκ Αλ-Χουσεΐν (δεξιά)
«Η συγκεκριμένη δουλειά αποτελεί ένα σχόλιο απέναντι στα σύγχρονα δυτικά ΜΜΕ που απεικονίζουν τον Παλαιστίνιο ως τρομοκράτη», εξηγεί ο Ταρέκ Αλ-Χουσεΐν. «Ξεκίνησε από τη δική μου ολοένα αυξανόμενη απογοήτευση βλέποντας πώς παρουσιάζονται οι Παλαιστίνιοι αλλά και οι υπόλοιποι Αραβες στη Δύση. Καθώς οδηγούσα κι έβλεπα το βραχώδες τοπίο γύρω μου, σκέφτηκα τις προφανείς ομοιότητες ανάμεσα στο μύθο του Σίσυφου και στον "μύθο" που έχουν πλέξει τα δυτικά ΜΜΕ για τους Παλαιστίνιους. Σύμφωνα μ' αυτό τον μύθο, όλοι οι Παλαιστίνιοι είναι τρομοκράτες, ενώ η παλαιστινιακή ιντιφάντα, όπως και ο Σίσυφος, είναι καταδικασμένη σε έναν φαύλο κύκλο. Μάχη, όμως, χωρίς τέλος είναι για όλους τους Αραβες και η υπέρβαση των στερεοτύπων που δημιουργούν καθημερινά τα διεθνή ΜΜΕ».

Μισός Παλαιστίνιος, μισός Κουβεϊτιανός ο 46χρονος καλλιτέχνης δεν έχει επισκεφθεί ποτέ την πατρίδα του, εξαιτίας της γνωστής απαγόρευσης των Ισραηλινών. «Οταν οι γονείς μου διώχθηκαν από την Παλαιστίνη ταξίδεψαν σε πολλές χώρες, όπως Αίγυπτο, Ιορδανία, Υεμένη. Κατέληξαν στο Κουβέιτ». Εκεί γεννήθηκε ο Ταρέκ Αλ-Χουσεΐν, έζησε όμως για πολλά χρόνια στην Αμερική. Σπούδασε φωτογραφία στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συνέχισε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού. Ζει στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και διδάσκει φωτογραφία στο αμερικανικό πανεπιστήμιο της Sharjah, ιδιωτικό κολέγιο με φοιτητές να αποτελούνται κατά 20% από ντόπιους και το υπόλοιπο 80% από 70 διαφορετικές εθνικότητες (Μέση Ανατολή, Πακιστάν, Ινδία και Ιράν). Η δημιουργία του πανεπιστημίου ήταν ένας σοβαρός λόγος για να επιστρέψει. «Αν όλοι εμείς οι μορφωμένοι Αραβες μένουμε στο εξωτερικό, ποτέ δεν θα αναπτυχθεί η περιοχή», τονίζει.

Γιατί χρησιμοποιήσατε τον εαυτό σας στις φωτογραφίες κι όχι κάποιον άλλο;

«Προσπάθησα να δουλέψω με ηθοποιούς, αλλά απλούστατα δεν λειτούργησε. Επιπλέον απολαμβάνω να είμαι και σκηνοθέτης και ηθοποιός και κάμεραμαν. Αν κάποιος με βοηθά, στήνω τη μηχανή εκεί που θέλω και σχεδιάζω σε χαρτί τι ακριβώς θέλω. Το να είμαι εκεί είναι πολύ σημαντικό για μένα. Δεν νομίζω ότι θα τις έκανα αυτές τις φωτογραφίες αν δεν ήταν η παρουσία μου ζωτικό μέρος της διαδικασίας».

Ποια ήταν η πιο περίεργη αντίδραση που προκάλεσαν οι συγκεκριμένες φωτογραφίες;

«Ενας σκηνοθέτης τηλεοπτικού καναλιού (VPRO-TV) στην Ολλανδία είδε τη φωτογραφία με τη αντρική φιγούρα να περπατά μπροστά από ένα αεροπλάνο δημοσιευμένη σε τοπική εφημερίδα και σκέφτηκε αμέσως ότι έγινε πάλι αεροπειρατία. Ηταν το 2004 και συμμετείχα στη διεθνή έκθεση φωτογραφίας του Noorderlicht. Τελικά ο άνθρωπος επικοινώνησε μαζί μου και καταλήξαμε να γυρίσουμε μαζί ένα ντοκιμαντέρ για τις αντιδράσεις των θεατών. Ολες οι απαντήσεις των Ολλανδών υποδήλωναν ότι πρόκειται για φωτογραφία τρομοκράτη, ενώ οι Αραβες ερωτώμενοι στη Sharjah δεν ήταν τόσο κατηγορηματικοί. Αλλοι έλεγαν ότι μάλλον πρόκειται για τρομοκράτη και άλλοι ότι πρόκειται για κάποιον εργαζόμενο, που καθαρίζει το αεροπλάνο ή απλώς προστατεύει το πρόσωπό του από την άμμο...».

Εσχάτως η αγορά της τέχνης έχει στρέψει για τα καλά τα μάτια της στη σύγχρονη τέχνη της Μέσης Ανατολής. Οφείλεται στο γεγονός ότι εκεί οι συλλέκτες έχουν ακόμη χρήματα να διαθέσουν ή υπάρχει όντως αναδυόμενη εικαστική σκηνή;

«Φυσικά και υπάρχει εικαστική σκηνή με πολύ ταλαντούχους καλλιτέχνες. Με λυπεί όμως το γεγονός ότι η αναγνώρισή τους εξαρτάται από την αγορά τέχνης της Δύσης».

* Διάρκεια έκθεσης έως 21 Φεβρουαρίου.*


* Τρεις εβδομάδες μετά την επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα ο Ταρέκ Αλ-Χουσεΐν δεν μπορεί παρά να είναι «επιεικώς σε βαριά κατάθλιψη. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι αφήνουμε τη σφαγή να συνεχίζεται. Κάθε πρωί ξυπνάω ελπίζοντας ότι κάποιος θα έχει παρέμβει να σταματήσει το μακελειό. Επιβάλλεται πιστεύω να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ αντιμετωπίζει την κρίση. Φυσικά συνεχίζω να έχω ελπίδες, παρ' όλο που συχνά είναι πολύ δύσκολο δεδομένων των συνθηκών. Ρωτήστε όμως τον κόσμο εκεί αν ελπίζει ακόμη. Αυτή πρέπει να είναι η ερώτησή σας. Εγώ απαντώ στις ερωτήσεις σας, καθ' όλα ασφαλής από το καθιστικό μου».

- Τα μέλη και οι υποστηρικτές της Χαμάς δεν βοηθούν στη δημιουργία των προκαταλήψεων εις βάρος των Παλαιστινίων;

«Δεν είναι τόσο απλό. Εξαρτάται πώς ορίζει κανείς την τρομοκρατία και πώς την αντίσταση. Η Παλαιστίνη βρίσκεται υπό κατοχή».


No comments: