Οι «δαίμονες» της Τέχνης

Μια φρέσκια ματιά σε επιλεγμένα έργα-σταθμούς

• ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ: Μια Ιστορία της Ζωγραφικής. Από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση και από τους Ιμπρεσιονιστές στον Πικάσο. Πέμπτη έκδοση, συμπληρωμένη [Με το κεφάλαιο: Επιλεγόμενα στο Μεταμοντέρνο]. «Καστανιώτης», σελ. 521, ευρώ 36,58.

«Το πραγματικό έργο είναι εκεί, στον ξεκινημένο πίνακα που μόλις διακρίνεται. Το πραγματικό έργο είναι έξω από το έργο». Ο Μάνος Στεφανίδης μιλά για τις Meninas του Ντιέγκο Βελάσκεθ, όπου ο μεγάλος Ισπανός αυτοπροσωπογραφείται παρατηρώντας τα μοντέλα του, δηλ. το βασιλικό ζεύγος το οποίο βρίσκεται στον νοητό χώρο του θεατή. «Αυτούς κοιτά ο Βελάσκεθ, γι' αυτούς ο στημένος μεγάλος καμβάς, γι' αυτούς γίνεται η σκηνοθεσία του μεγαλειώδους πορτρέτου, του "άγνωστου αριστουργήματος", του οποίου βλέπουμε μόνο τα νώτα». Η εμβριθής ανάλυση του Las Meninas παραμένει κομβικό σημείο της ιστορίας του Στεφανίδη και σε αυτήν, την πέμπτη και σημαντικά ανανεωμένη έκδοση. Τριακόσια και κάτι χρόνια μετά, ο Ρόι Λιχτενστάιν της Ποπ Αρτ θα ζωγραφίσει το Masterpiece, οικειοποιούμενος την αισθητική των κόμικς: «Why, Brad darling, this painting is a MASTERPIECE! My, soon you'll have all of NEW YORK clamoring for your work!» - αναφωνεί η αγαπημένη του εικονιζόμενου ζωγράφου. Οι δυο τους απολαμβάνουν το νέο δημιούργημα του ομορφόπαιδου Brad, το οποίο δεν αποκαλύπτεται στα δικά μας μάτια. Οπως και στον Βελάσκεθ, έτσι και εδώ διακρίνουμε το πίσω μέρος του τελάρου. Δύο «αριστουργήματα» επομένως. Στο ένα δοξάζεται η ίδια η «πράξη της ζωγραφικής» (σ. 268), με συνείδηση της απώτερης ιστορικής καταξίωσης, στο άλλο καταγράφεται ο σύγχρονος «κόσμος της Τέχνης», το «Σύστημα» που έχει υποκαταστήσει την «Ιστορία» (σ. 476)… [ΜΑΝΟΣ ΔΟΥΚΑΣ ιστορικός τέχνης, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Ελευθεροτυπίας, 7/3/2008].