Η πρόθεση του υπουργείου για μετατροπή του νέου Μουσείου της Ακρόπολης σε ΝΠΔΔ προκαλεί την αντίδραση των αρχαιολόγων

Της Γιωτας Συκκα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 21 Σεπτεμβρίου 2008

Σαν κεραυνός εν αιθρία έπεσε η είδηση στις αρχές του καλοκαιριού. Η ιδέα του υπουργού Πολιτισμού Μιχάλη Λιάπη για το θεσμικό πλαίσιο του νέου Μουσείου της Ακρόπολης προκάλεσε αναταραχή στον χώρο της επιστημoνικής κοινότητας των αρχαιολόγων. Ακόμη κι εκείνοι που ήθελαν, χρόνια τώρα, το πλαίσιο του Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου για τα ελληνικά κρατικά μουσεία –προκειμένου να γίνουν πιο ευέλικτα και προσιτά– δεν καλοείδαν την πρόταση.

Το νέο μουσείο θα λειτουργεί υπό την εποπτεία του υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο θα χαράζει την πολιτική και θα δίνει κατευθύνσεις στο πρότυπο των ευρωπαϊκών μουσείων και δη της Γαλλίας, υπστήριξε ο υπουργός. Ομως η πλειοψηφία των αρχαιολόγων έχει άλλη άποψη. Ειδικά για το νέο Μουσείο της Ακρόπολης που παρουσιάζει ουσιώδεις ιδιαιτερότητες. Η κυριότερη; Οτι δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τον Ιερό Βράχο.

Αυτές τις μέρες το θέμα επανέρχεται αφού το νομοσχέδιο κατατέθηκε στη Βουλή. Ισως μάλιστα ανοίξει ο δρόμος για τη μετατροπή κι άλλων μουσείων σε ΝΠΔΔ. Η μείωση των επισκεπτών στα μουσεία προκαλεί γενικότερο προβληματισμό, μιας και πολλά έχουν αλλάξει μετά το 2000. Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία κατέγραψε μείωση στα έσοδα το πρώτο τετράμηνο του 2008 της τάξης του 12,2%, ενώ το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων αναμένει πτώση κατά 9% και στα έσοδα για τους καλοκαιρινούς μήνες, την καλύτερη δηλαδή εισπρακτικά περίοδο του χρόνου.

• Διεθνής κρίση

Εξίσου ανησυχητικά είναι και τα στοιχεία για τα εισιτήρια. Μείωση κατά 43,5% εμφανίζουν τα μουσεία, σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του προηγούμενου έτους, ενώ στους αρχαιολογικούς χώρους η μείωση ανέρχεται στο 41,1%, πάντα κατά τη Στατιστική Υπηρεσία. Κρίση, βέβαια, περνάνε και τα ευρωπαϊκά μουσεία και γι’ αυτό προσπαθούν με περιοδικές εκθέσεις (όπως η έκθεση του Αδριανού στο Βρετανικό Μουσείο) να ανακάμψουν οικονομικά. Η έκθεση του Αδριανού, έγραψε ο βρετανικός Τύπος, στις 14 πρώτες ημέρες της λειτουργίας της έκανε τόσα εισιτήρια όσο μια μεγάλη ροκ συναυλία!

Στο πλαίσιο αυτής της κρίσης ξανοιχτήκαμε κι εμείς. Ολο και περισσότερα αιτήματα προσωρινού δανεισμού αρχαίων αντικειμένων εγκρίνει το ΚΑΣ, για την παρουσίασή τους σε εκθέσεις του εξωτερικού, αφού η χώρα μας δεν έχει την ίδια ευελιξία. Ο ρόλος των δημόσιων μουσείων σήμερα ήταν και το θέμα της ημερίδας που έκανε ο Σύλλογος Αρχαιολόγων, κατά την οποία εξετάσθηκαν πολλά ζητήματα με αφορμή το σ.ν. για το νέο Μουσείο Ακρόπολης. Οπως, πού διαφοροποιούνται τα καινούργια μουσεία από εκείνα του παρελθόντος. Το κακό ήταν ότι η ημερίδα έγινε βιαστικά, με συμμετοχή μικρότερη απ’ αυτή που αναμενόταν. Μια τέτοια πρωτοβουλία, που θα εξετάσει τον ρόλο των μουσείων στην εποχή μας, έπρεπε να την αναλάβει πρώτα το υπουργείο Πολιτισμού και εν συνεχεία μια επιτροπή να εξετάσει τις προτάσεις πριν προχωρήσει στο νομοσχέδιο. Ο Σύλλογος Αρχαιολόγων, πάντως, για το νέο Μουσείο της Ακρόπολης προτείνει τη λύση της ειδικής περιφερειακής υπηρεσίας, όπως ισχύει και για τα μείζονα μουσεία της χώρας (Εθνικό Αρχαιολογικό, Βυζαντινό, Αρχαιολογικό Θεσσαλονίκης, Βυζαντινού Πολιτισμού, κ.ά.)

Εν τω μεταξύ, τα δημόσια μουσεία αυξάνονται. Στα 181 που έχουμε, ώς το τέλος του χρόνου ετοιμάζονται να προστεθούν ακόμη 20. Ποιο θα είναι το δικό τους μέλλον στη γενικότερη κρίση που παρατηρείται στα μουσεία διεθνώς; Η πρόθεση για τη μετατροπή του νέου Μουσείου της Ακρόπολης σε ΝΠΔΔ δεν ήταν κακή. Ωστόσο επειδή η ελληνική πραγματικότητα μας κάνει επιφυλακτικούς, ορισμένα σημεία του νομοσχεδίου προκαλούν έντονο προβληματισμό. Πολύ περισσότερο που το ίδιο μοντέλο ετοιμάζεται και για άλλα μουσεία.

• Τριετής θητεία

Για παράδειγμα, το επταμελές Δ.Σ. που διορίζεται από τον υπουργό με τριετή θητεία φαίνεται να έχει τον κύριο λόγο, ενώ στον γεν. διευθυντή επίσης τριετούς θητείας, οι αρμοδιότητες θα ανατίθενται από το Δ.Σ. Οι άνθρωποι του Συλλόγου Αρχαιολόγων υπογραμμίζουν πως τα ΝΠΔΔ δεν είναι πιο ευέλικτα, ότι τα Δ.Σ. τους δεν απαρτίζονται κατά κανόνα από ειδικούς επιστήμονες και φέρουν ως παράδειγμα τα δύο Μουσεία Σύγχρονης Τέχνης. Εκεί «ακυρώθηκε κάθε δυνατότητα πρωτοβουλίας από τον αρμόδιο διευθυντή του μουσείου και υπήχθησαν τα πάντα στο διορισμένο από τον υπουργό Δ.Σ.». Οσο για τα μουσεία του εξωτερικού, τα οποία συχνά επικαλούνται όλοι για την άρτια λειτουργία τους, σημειώνουν πως αποτελούνται από ανομοιογενείς συλλογές θησαυρών, έργων τέχνης και αρχαίων αντικειμένων απ’ όλα τα μέρη του κόσμου, που αποκτήθηκαν συχνά με αθέμιτους τρόπους, ότι γεννήθηκαν στο πλαίσιο της αποικιοκρατικής αντίληψης του 19ου αι. και σήμερα είναι ιδιωτικοί οργανισμοί με στόχο το κέρδος.

Ας δούμε τι λένε δύο επιφανείς αρχαιολόγοι, η Αναστασία Τούρτα, διευθύντρια του βραβευμένου Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, και η Αγγελική Κοτταρίδη, επικεφαλής του σπουδαίου αρχαιολογικού χώρου στις Αιγές και του Μουσείου Βεργίνας. Οι δύο επιστήμονες έχουν μακρά εμπειρία στους αρχαιολογικούς χώρους και τα ευρήματα της Βόρειας Ελλάδας, και έρχονται σε επαφή με χιλιάδες επισκέπτες ετησίως. Το νομοσχέδιο για τη μεταροπή του μουσείου Ακρόπολης σε ΝΠΔΔ είναι η αφορμή για να ανοίξει η συζήτηση επί της ουσίας για τον ρόλο των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων στον 21ο αιώνα και για τη σύγχρονη μουσειακή πολιτική.

Αγγελική Κοτταρίδη: Πρέπει να καταργηθούν τα εισιτήρια στα μουσεία

• Ποια είναι η γνώμη σας για το σχέδιο νόμου μέσω του οποίου προωθείται η μετατροπή του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης σε ΝΠΔΔ;

— Το Νέο Μουσείο Ακροπόλεως δεν είναι ένα μουσείο που πρέπει να το δούμε ως πεδίο μάνατζμεντ, αλλά ως κιβωτό γνώσης. Αυτή είναι άλλωστε η δουλειά των δημόσιων μουσείων και όχι τόσο να κυνηγάμε τα χρήματα. Τα έσοδα έρχονται από την περιρρέουσα ανάπτυξη. Πιστεύω στην ίδρυση ειδικής περιφερειακής υπηρεσίας που θα έχει ως αρμοδιότητα την προστασία, αποκατάσταση και διαχείριση των μνημείων του χώρου, του παλιού και του νέου μουσείου.

• Η πρόταση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων για την κατάργηση του εισιτηρίου στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία –όπως τη διατυπώσατε εσείς στην ημερίδα– είναι εφικτή;

— Το Βρετανικό Μουσείο δεν έχει εισιτήριο. Εμείς, θέλουμε να γυρίσουν τα Μάρμαρα από ένα μουσείο που δεν έχει εισιτήριο, για να βάλουμε εμείς; Για μένα η αντίληψη να βγάλουμε λεφτά από τον πολιτισμό πρέπει να γίνει από τις παράπλευρες δραστηριότητες κι όχι από το εισιτήριο. Να γίνουν έξυπνες αλλαγές στα ωράρια. Κανείς, για παράδειγμα, δεν πάει στη Βεργίνα στις 8 το πρωί. Γιατί αυτό σημαίνει πως πρέπει να ξυπνήσει στις 6, να φάει πρωινό στις 6.30 (ποια ξενοδοχεία σερβίρουν τέτοια ώρα;) και να πάρει το λεωφορείο στις 7. Ενα λογικό ωράριο είναι 10.00 με 16.30–17.00 όπου με μια βάρδια προσωπικού έχεις ανοιχτά τα μουσεία και τους χώρους σε λογικές ώρες επισκεψιμότητας, ενώ το καλοκαίρι κάνεις τη διεύρυνση ωραρίου που απαιτείται. Για αύξηση εσόδων επίσης πρέπει να γίνει μια έξυπνη παρέμβαση στην παραγωγή και στον έλεγχο των πωλητέων. Χρειάζεται μια αντιμετώπιση με περισσότερο ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Κι ακόμη φορολόγηση στον κλάδο της βιομηχανίας που ζει με βάση τα αρχαία: Kαταστήματα, ξενοδοχεία, τουριστικά πρακτορεία.

• Το πρότυπο του Ιντιάνα Τζόουνς, που πρώτος λάνσαρε ο Αιγύπτιος διευθυντής αρχαιοτήτων Ζαχί Χαουάς, το θεωρείτε επιτυχημένο;

— Πιστεύω στη χαρά της περιπέτειας. Περπατάς στον Ολυμπο και φαντάζεται ότι στέκεις δίπλα στους 12 θεούς. Μπαίνεις στο κάστρο Χλεμούτσι και ταξιδεύεις με τους σταυροφόρους, στις Μυκήνες ονειρεύεσαι την Κλυταιμνήστρα και την Ωραία Ελένη. Είναι το «ήμουν κι εγώ εκεί». Η αρχαιολογία είναι παραμυθία.

• Με ποιους τρόπους μπορεί να πλησιάσει ένα μουσείο το κοινό; Μήπως επινοώντας περιβάλλοντα;

— Το μουσείο δεν είναι σπιτάκι με βιτρινούλες, είναι ο ναός των Μουσών. Η χάρη της χώρας μας είναι ότι δεν χρειάζεται να αγωνιά για τα μουσεία–σπιτάκια. Κακώς θέλουμε να φτιάξουμε το Λούβρο ή να γίνουμε το Μετροπόλιταν. Εχουμε τους Δελφούς, την Ολυμπία, τις Μυκήνες, τη Βεργίνα, τη Δήλο… Αν προσέξει κανείς τις στατιστικές επισκεψιμότητας, θα δει ότι η πλειοψηφία θέλει μια βόλτα στους χώρους. Πρέπει να αντιληφθούμε λοιπόν τους χώρους ως μεγάλα υπαίθρια μουσεία. Χώρες φτωχές σε αρχαιότητες καταφεύγουν στην εικονική πραγματικότητα. Προσπαθούν να δημιουργήσουν περιβάλλοντα. Εμείς που τα έχουμε (σε συνδυασμό με ήλιο και θάλασσα) δεν τα αξιοποιούμε. Οι ταξιδιώτες κάνουν ένα ταξίδι στη μνήμη, σαν τον Ιντιάνα Τζόουνς. Κάνουν τη δική τους ανακάλυψη. Το διεθνές κοινό διψά για την αρχαιολογία. Κάποιοι Ελβετοί βιομήχανοι ήρθαν στη Βεργίνα κι έκαναν ένα διεθνές σεμινάριο για αναζήτηση παλιών πολιτισμικών ταυτοτήτων. Με ρώτησαν λοιπόν «πόσα να πληρώσουμε για να δουλέψουμε σαν εθελοντές;». Πιστεύω στις εθελοντικές ανασκαφές, στο άνοιγμα των αποθηκών για το κοινό. Να παρακολουθούν τη συντήρηση, να δίνουμε στα παιδιά να πλένουν κεραμίδια από ένα στρώμα καταστροφής, να παίζουν με τα χώματα της ανασκαφής.

Αναστασία Τούρτα: «Να φέρουμε κοντά μας τους νέους»

• Ποια είναι η άποψή σας για τη μετατροπή του Μουσείου Ακροπόλεως σε ΝΠΔΔ;

— Δεν μπορώ να αντιληφθώ πώς είναι δυνατόν το μουσείο που θα φιλοξενήσει τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του Παρθενώνα, να αποκοπεί από το ίδιο το μνημείο και τον χώρο του. Αυτή είναι η βασική μου ένσταση. Το παλιό μουσείο και το καινούργιο θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως ένα σύνολο. Τα κρατικά μουσεία τα τελευταία χρόνια έχουν αποδείξει πως έχουν μια δυναμική που δεν είναι θέμα διοικητικού συμβουλίου. Αλλωστε, όσον αφορά τους τρόπους παρουσίασης, όλες οι καινοτομίες από κρατικά μουσεία προήλθαν. Τα κρατικά μουσεία, που διαχειρίζονται ιστορική και εθνική μνήμη, δεν μπορούν να υπόκεινται στις προσωπικές κρίσεις ανθρώπων που δεν έχουν σχέση με την ιστορία, την αρχαιολογία, τον πολιτισμό γενικότερα. Από την άλλη, νομίζω ότι το ΥΠΠΟ κάθεται σε φλέβα χρυσού που δεν την έχει ανακαλύψει, τη διαχείριση δηλαδή όλων των προϊόντων πολιτισμού. Το βάρος πρέπει να δοθεί στα πάσης φύσεως πωλητέα. Και θέτω το ερώτημα: Γιατί ο Οργανισμός Προώθησης Ελληνικού Πολιτισμού και το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων δεν αποφέρουν έσοδα;

• Οι διακρατικές συνεργασίες που έχει ανοίξει το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού με την Αλβανία και τη Βουλγαρία, πόσο ωφελούν στο εκπαιδευτικό μέρος αλλά και στην ανανέωση των εκθεμάτων μουσείου;

— Επιτελούν εθνικό ρόλο. Ο άμεσος χώρος μας είναι τα Βαλκάνια. Μοιραζόμαστε με τις χώρες αυτές το κοινό υπόστρωμα του Βυζαντίου. Αρα η χώρα μας πρέπει να έχει πρωτεύοντα λόγο όσον αφορά στη διάσωση των καταλοίπων. Αν δεν είμαστε εμείς, θα είναι κάποιοι άλλοι. Οι λαοί αυτοί είναι πιο κοντά σε μας. Πρέπει να συσφίγξουμε τις σχέσεις μας. Πρέπει να σας πω ότι δεν πήγε το μουσείο σε αυτούς, εκείνοι ήρθαν να ζητήσουν συνεργασία. Η γειτονιά είναι μικρή και τα νέα μαθαίνονται.

• Τα νέα ευρήματα αναδεικνύουν την πολιτιστική κληρονομιά της Βόρειας Ελλάδας, ενδυναμώνοντας τον ρόλο που διαδραματίζει η περιοχή στα Βαλκάνια;

— Σε περιοχές όπου θα κατασκευαστούν οι σταθμοί του μετρό Θεσσαλονίκης ποτέ δεν έγιναν ανασκαφές. Στην καρδιά της ρωμαϊκής, βυζαντινής και μεταβυζαντινής πόλης. Από αυτά τα ευρήματα θα εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας περισσότερο. Αλλωστε, όταν το 1978 έγιναν οι μεγάλοι σεισμοί της Θεσσαλονίκης και εν συνεχεία ανελήφθησαν έργα στα μνημεία, τα στοιχεία που προέκυψαν σε πολλές περιπτώσεις άλλαξαν τη γνώση μας για την πόλη.

• Υπάρχει δυνατότητα να χαραχτεί πολιτική μέσω αυτών των πολιτισμικών αγαθών;

— Ο πολιτισμός είναι και εργαλείο εξωτερικής πολιτικής, σύσφιγξης σχέσεων και σε επίπεδο ανταλλαγών, μεταφοράς τεχνογνωσίας, κοινών προγραμμάτων, σε κάθε επίπεδο. Με καλό σχεδιασμό μπορούν να γίνουν πολλά.

• Γιατί δεν πάνε οι νέοι στα μουσεία;

— Τα τελευταία χρόνια, τα ελληνικά μουσεία έχουν αναβαθμιστεί πάρα πολύ. Παλιά λέγαμε ότι ήταν αφιλόξενα. Τωρα, πολλά απ’ αυτά, στους τρόπους παρουσίασης, είναι εφάμιλλα του εξωτερικού. Κι όμως, ο κόσμος δεν πάει. Το πρόβλημα για μένα είναι το τεράστιο έλλειμμα παιδείας. Τα μουσεία δεν τα αντιμετωπίζω ως οργανισμούς που κόβουν εισιτήρια. Τα μουσεία οφείλουν να διδάξουν με άλλον τρόπο, πιο οικείο από τα σχολικά βιβλία. Αν θέλουμε να επενδύσουμε στο μέλλον, πρέπει να δώσουμε μεγάλη έμφαση στα εκπαιδευτικά προγράμματα, να φέρουμε κοντά μας τους νέους.