Στρώνοντας τα κρεβάτια της μνήμης

Κι αυτά...

Τα σιδερένια κρεβάτια της προσφυγιάς...

Έχουμε περπατήσει εκατοντάδες χιλιόμετρα μαζί με στρατιές φιλότεχνων, σε αχανείς αίθουσες μουσείων και «λευκά δωμάτια» γκαλερί. Έχουμε προσπαθήσει, συχνά βεβιασμένα, να ανακαλύψουμε ομιχλώδη νοήματα σε αλλόκοτα έργα τέχνης. Τις περισσότερες φορές κάτι έλειπε: η συγκίνηση. Η τέχνη που μας φορτίζει συναισθηματικά, αντιμετωπίζεται σχεδόν πάντοτε ως κατώτερη, εύκολη, πολύ ανατολίτικη για τα δυτικά μας γούστα.

Αυτός που δεν φοβήθηκε καθόλου τη συγκίνηση ήταν σίγουρα ο εικαστικός και καθηγητής της ΑΣΚΤ Μάριος Σπηλιόπουλος, όταν δημιουργούσε σε έναν ερειπιώνα 17.705 τ.μ. στην Ελευσίνα, μαζί με τους κατοίκους της, το μνημειακό έργο «Ανθρώπων ίχνη». Ο εικαστικός, στα φετινά «Αισχύλεια», αξιοποίησε το ελαιουργείο και σαπωνοποιείο «Χαρίλαος & Κανελλόπουλος» του 19ου αιώνα, για να βάλει μπρος τις μηχανές ενός αχανούς εργοστασίου μνήμης.

Περισσότερα από 4.000 φορεμένα παπούτσια, το ένα πίσω από το άλλο, χαράσσουν ανάμεσα στα ερείπια του βιομηχανικού χώρου μια απρόβλεπτη εικαστική διαδρομή. Με οπτικοακουστικά μέσα -φωτογραφίες, βίντεο που προβάλλονται πάνω σε ετοιμόρροπους τοίχους, ηχητικά ντοκουμέντα και μικρές κατασκευές- αναδύεται η μακραίωνη και αντιφατική ιστορία της Ελευσίνας και αποκαλύπτεται ένα οικουμενικό έργο σπάνιας ανθρωπιάς και ευαισθησίας.

Στην εικαστική παρέμβαση «Ανθρώπων ίχνη», τα Ελευσίνια Μυστήρια, η Δήμητρα και η Περσεφόνη, οι Μύστες και ο Ιεροφάντης συνομιλούν με τους Μικρασιάτες πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελευσίνα το '22, αλλά και με τους σημερινούς Πακιστανούς μετανάστες. Οι αφηγήσεις των εργατών για τα δύσκολα χρόνια δουλειάς στο εργοστάσιο συμφύρονται με τις φωνές των παιδιών από τα Δημοτικά και τα Γυμνάσια της Ελευσίνας, καθώς τραγουδούν τον «Εφιάλτη της Περσεφόνης» των Γκάτσου/Χατζιδάκι και μεταφέρουν στο σήμερα τις ιαχές «Υε, Κύε», δηλαδή «βρέξε, καρποφόρησε» που άκουγαν αιώνες πριν όσοι βρίσκονταν έξω από το τελεστήριο των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Την περασμένη Παρασκευή, μία μέρα πριν από τα επίσημα εγκαίνια της εικαστικής παρέμβασης, βρεθήκαμε στον χώρο του παλιού εργοστασίου. Η 85χρονη κυρία Μαρία τραγουδούσε στη βιντεο-οθόνη που έχει τοποθετηθεί μέσα στα χαλάσματα ένα τραγούδι από τις παλιές πατρίδες των προσφύγων: «Σαν πας στα ξένα πάρε και μένα για συντροφιά...». Δίπλα μας βρίσκονταν παραταγμένοι οι «γυμνοί», σιδερένιοι σκελετοί αρκετών κρεβατιών. Τοποθετήθηκαν εκεί για να επαναφέρουν την εικόνα που αντίκρισαν οι πρόσφυγες όταν έφτασαν καταπονημένοι στην Ελευσίνα. Κάποιες γυναίκες αυθόρμητα έφεραν σκεπάσματα από το σπίτι τους και έστρωσαν τα κρεβάτια. Κανένας δεν τις καθοδήγησε. Σ' αυτή την αποθέωση της γνήσιας διαδραστικότητας, ένιωσαν απλώς την ανάγκη να δώσουν πνοή στην εγκατάσταση. Αυτή και μόνον η χειρονομία δίνει υψηλό νόημα στη σύγχρονη τέχνη. Αγγίζει την ιερότητα και τιμά με τον πιο βαθύ και συγκινητικό τρόπο τη μνήμη και τη δύσκολη ζωή των βίαια εκπατρισμένων μέσα στους αιώνες.

Ο Μάριος Σπηλιόπουλος επιβεβαίωσε, με θαυμαστό τρόπο, όσα μας έλεγε πρόσφατα: «Είμαι απλώς ο εμψυχωτής αυτού του έργου. Όλοι είμαστε, άλλωστε, φωνές πολλών ανθρώπων».

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 08/09/2008