Sunday, February 27, 2011

Ξενάγηση στον Μόραλη



Μια ιδιαίτερη πτυχή του έργου του Γιάννη Μόραλη, τις αρχιτεκτονικές συνθέσεις του, παρουσιάζει το Μουσείο Μπενάκη. Στην έκθεση ξεναγεί την «Κ» ο ζωγράφος και φίλος του Δημοσθένης Κοκκινίδης.

Ο Μόραλης της ορθολογικής αφαίρεσης

Ο ζωγράφος Δημοσθένης Κοκκινίδης μας ξεναγεί στην έκθεση του μεγάλου δασκάλου του και μας μυεί στην τέχνη του
  • Συνέντευξη στον Σπυρο Γιανναρα, Η Καθημερινή, Kυριακή, 27 Φεβρουαρίου 2011
Οι πλούσιες και ευχάριστες συνεντεύξεις, που δεν θέλεις να τελειώσουν, είναι σπάνιες. Η έκπληξη, ακόμα μεγαλύτερη όταν ο συνομιλητής σου διατηρεί στα 80 και κάτι του χρόνια, εκτός από την κατασταλαγμένη σοφία και μια δυσεύρετη κατακτημένη γλυκύτητα, μια ζωντάνια κι ένα μπρίο που δύσκολα απαντάται σε ανθρώπους με τα μισά του ή και ακόμα λιγότερα χρόνια. Με τον ζωγράφο, Δημοσθένη Κοκκινίδη, πρώην καθηγητή και πρύτανη της ΑΣΚΤ, μαθητή, συνεργάτη και κουμπάρο του Γιάννη Μόραλη περπατήσαμε την έκθεση με τις «Αρχιτεκτονικές Συνθέσεις» του δασκάλου του, που εγκαινιάστηκε πρόσφατα στο Μουσείο Μπενάκη στο Κολωνάκι. Ο Γιάννης Μόραλης διακόσμησε σε διάστημα περίπου σαράντα χρόνων, συνεργαζόμενος με σπουδαίους Ελληνες αρχιτέκτονες, μεγάλες επιφάνειες, εξωτερικές και εσωτερικές σε δημόσια κτίρια, ξενοδοχεία, αλλά και ιδιωτικές κατοικίες. Η έκθεση αρχίζει με την πρώτη (1959) και πιο γνωστή του αρχιτεκτονική σύνθεση, το γιγάντιο έργο που κοσμεί τον εξωτερικό τοίχο του ξενοδοχείου Χίλτον.

«Το έκανε σχέδιο, μετά το χάραξε σε γύψο και μετά υπό κλίμακα έγινε η χάραξη στα μάρμαρα που ήταν και το πιο δύσκολο κατά τη γνώμη μου», μου λέει σκύβοντας ευλαβικά στην υποφωτισμένη βιτρίνα. Πήγαινα και τα έβλεπα, πώς πελεκάγανε και πώς τα ταιριάζανε τα κομμάτια αυτά. Τον κούρασε πολύ. Ηταν σχεδόν κάθε μέρα εκεί». Κοντοστέκεται με την πρώτη ερώτηση, κατά πόσο αλλάζει το έργο περνώντας από το χαρτί στο μάρμαρο, ξαφνιάζεται με την προφάνεια ή την αφέλειά της, χαμογελάει και μου απαντάει.

«Κατ’ αρχάς έκανε μια δοκιμή σε υλικό όπως είναι ο γύψος, ώστε να δει σε κλίμακα τι φωτοσκιάσεις δημιουργούνται. Γιατί το έργο ουσιαστικά δουλεύει με το φως του ήλιου. Γι’ αυτό χαράσσει το αρνητικό στο μάρμαρο, όπως στα παλιά αιγυπτιακά και παίζει με το πάχος των γραμμών: Αλλού είναι ομοιόμορφη η γραμμή και κατεβαίνει από κάτω ώς πάνω κι αλλού στενεύει και φτάνει σε ελάχιστο πάχος. Στις καμπύλες ως επί το πλείστον ελαχιστοποιεί τη γραμμή στην κατάληξή της. Ουσιαστικά η σύνθεση είναι κατακόρυφη. Μέσα σε αυτές τις κατακόρυφες υπάρχουν μικρές διακοπές από οριζόντιες. Με άλλα λόγια ο Μόραλης παίζει με τη σημαντική των μορφικών στοιχείων, δηλαδή των γραμμών. Και απέναντι σε αυτές -η κλασική διδασκαλία του Μοντερνισμού- κινείται η καμπύλη. Ελάχιστα είναι τα σημεία που έχουν κουκκίδες. Αυτό είναι ένα μάθημα, κατ’ εμέ, του κλασικού Μοντερνισμού».

Κάνει μια παύση για να δώσει έμφαση σε αυτό που θα ακολουθήσει. «Ο Μόραλης είχε καταλάβει το Μπάουχαους». Νέα παύση. «Το συζητούσαμε αργότερα επί χούντας όταν κάναμε παρέα, και βγαίναμε κάθε Παρασκευή, γιατί το διαμέρισμά μου ήταν απέναντι από το δικό του στην Ξενοκράτους. Εκεί τον είχα ρωτήσει για το Μπάουχαους. Και μου είχε πει: Τα θεωρητικά τους κείμενα δεν τα ξέρω, αλλά από τα σχέδια που έχω δει και τη δουλειά που έκαναν, κατάλαβα τι είναι αυτό που επιδιώκουν. Κι όταν του είπα ότι είναι οι πρώτοι σημειολόγοι των οπτικών στοιχείων: Κλέε, Καντίνσκι κ. λπ., συμφώνησε: Μπράβο! Καλά το λες, μου είπε».
– O μοντερνισμός του Mόραλη είναι και συγκερασμός άλλων πραγμάτων, δικών του ελληνικών στοιχείων;
– Βέβαια. Στη ζωγραφική του θα το δεις αυτό ξεκάθαρα. Σαφώς. Αλλά αυτό ήτανε το αίτημα όλης της γενιάς του ’30. Παλεύανε να βρουν μια ταυτότητα. Και ήτανε θαυμαστό, αν θέλεις, και μόνο σαν σκέψη και προσπάθεια. Δεν το έκαναν οι επόμενοι. Η δική μου γενιά το έφτυσε όλο αυτό. Σκύβει ξανά στην προθήκη. «Κοίταξε εδώ αυτές τις λεπτομέρειες», μου λέει εμπιστευτικά. Ακολουθεί άλλη μια παύση. Σκέφτεται. «Πάντως η κλασική περίοδος, και αυτό ας το υπογραμμίσουμε, για τον Μόραλη είναι το 1960. Υπάρχουν αφηρημένοι ζωγράφοι, ο Σπυρόπουλος, ο Κοντόπουλος... κάνουν μια αφαίρεση. Στον Μόραλη όμως πρόκειται για ορθολογική αφαίρεση. Δηλαδή μια απόπειρα απόδειξης της τάξης των σημείων, της σχέσης μεταξύ των σημείων».
  • Σπουδή στην κλασική ζωγραφική
– Η βαθιά σπουδή της κλασικής ζωγραφικής είναι προϋπόθεση για να φτάσει κανείς στην αφαίρεση;
– Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα και δεν νομίζω ότι υπάρχει απάντηση. Οι παλιοί, δηλαδή οι πρωτοπόροι του Μοντερνισμού, στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, είχαν μαθητεύσει στην κλασική μελέτη του φυσικού κόσμου. Οπως παραδιδόταν από τον 19ο αιώνα. Οι δάσκαλοί μας στην Καλών Τεχνών, μεταξύ των οποίων και ο Μόραλης, το θεωρούσαν αυτό δεδομένο και απαραίτητο για να προχωρήσεις. Η γνώμη μου είναι ότι όταν προσπαθείς να αποτυπώσεις μια οπτική πραγματικότητα, πρέπει να κάτσεις να δεις πώς την αποτυπώνεις ψυχικά, πνευματικά κ. λπ. πάνω σ’ ένα χαρτί. Τουλάχιστον αυτό πρέπει να το ξέρεις. Το να ξεκινάς από τα σημεία, από την απαρχή του Μοντερνισμού, αυτά που λέγαμε για Κλέε και Καντίνσκι είναι βέβαια ένας τρόπος. Ενας τρόπος που εφαρμόστηκε κιόλας. Μετά τον πόλεμο το είδαμε χύμα αυτό. Εγώ όμως νομίζω ότι είναι καλό να δοκιμάσεις να μεταφέρεις το φυσικό πάνω στο χαρτί, να δοκιμάσεις τις ικανότητες του βλέμματος, της όρασης. Κι ο Μόραλης στη διδασκαλία του επέμενε πολύ σε αυτό.
– Η αφαιρετική περίοδος του Μόραλη πρωτοεμφανίζεται στις αρχιτεκτονικές συνθέσεις; Αυτό οφείλεται στη φύση του υλικού;
– Αυτά που έκανε στους τοίχους, δεν τα εμφάνιζε, αρχικά τουλάχιστον, στη ζωγραφική του. Υπήρχαν, βέβαια, υποψίες. Στη μεγάλη σύνθεση που έκανε με τις τρεις φιγούρες, με την οποία συμμετείχε στην Μπιενάλε της Βενετίας υπάρχουν τέτοια στοιχεία. Οπως και στα γυμνά που κάνει στο τέλος της δεκαετίας του ’50. Σε έναν τοίχο, όμως, σε μια μεγάλη επιφάνεια δεν μπορείς να κάνεις πλαστικές ασκήσεις. Αναγκαστικά θα κάνεις κάτι που πάει προς τη διακόσμηση. Κι εκεί δοκίμασε ο Μόραλης για πρώτη φορά τις δυνάμεις του στην αφαίρεση. Κάτι που δεν τυχαίνει σε όλους τους ζωγράφους σήμερα. Δεν σου δίνουν εξωτερικές επιφάνειες για να εργαστείς.
– Τα έργα αυτά είναι και διακοσμητικά;
– Εχει παρανοηθεί ο όρος διακόσμηση, ότι είναι τάχατες φτηνός. Οτι δεν έχει πνευματικότητα, χαμογελάει γλυκά. «Εξαρτάται από το είδος της διακόσμησης. Από το είδος των παραστάσεων που κάνει κανείς», συμπληρώνει αμέσως. «Εδώ δεν μπορούμε να μιλάμε για φτηνό πράγμα. Ο όρος έχει αμαυρωθεί από την εμπορική του χροιά. Διακόσμηση έκαναν όλοι οι ζωγράφοι. Ολη η ρώσικη πρωτοπορία τι έκανε;», με ρωτάει εμφατικά. «Εφαρμογή της ζωγραφικής στη διακόσμηση. Εγώ με τη γυναίκα μου κάναμε φουστάνια για δέκα, είκοσι χρόνια. Διακόσμηση τα λένε, όμως είναι μοναδικά είδη. Εχουν κάτι, έχουν δικές τους λύσεις οι οποίες είναι πρωτογενείς. Και η καινοτόμος προσπάθεια έχει τη σημασία της και στη διακόσμηση. Και βγαίνει από τη ζωγραφική βέβαια. Αν δεν έχεις σπουδάσει ζωγράφος δεν μπορείς να κάνεις διακόσμηση. Δύσκολα. Οι εσωτερικοί διακοσμητές, που λένε τώρα, είναι άλλη υπόθεση.

Αν τώρα θέλετε να τα πάρετε ως διακοσμητικά, πάρτε τα ως διακοσμητικά. Αλλά δεν είναι». Προχωράμε περνώντας μπροστά από τις προθήκες. Μιλάει αργά χειρονομώντας εκφραστικά. «Γιατί αν παρακολουθήσει κανείς τον συνθετικό λόγο κάθε μιας παράστασης θα δείτε τι ποικιλία έχει. Είναι πλούσια, ψαγμένα». Βρισκόμαστε μπροστά στην τεράστια ξύλινη σύνθεση που ο Μόραλης είχε φιλοτεχνήσει για κατάστημα της Citybank στο Κολωνάκι. «Εδώ ας πούμε βλέπετε; Αρχίζει από το ελάχιστο σημείο και φτάνει σε ένα μέγεθος τεράστιο και μέσα εκεί τις γραμμές τις χαραγμένες πάνω στο ξύλο: οριζόντιες, κατακόρυφες, σαν πόρτες, σαν παράθυρα. Αυτός ο πλούτος προϋποθέτει έναν συνθετικό λόγο. Κι ο Μόραλης ήταν ορθολογιστής. Ξεκάθαρα. Προσπαθούσε όσο μπορεί να ελέγξει το συναίσθημα. Κι αυτό είναι πολύ δύσκολο. Να μην παρασυρθείς από συναισθηματικές παρορμήσεις».
  • «Ο τόπος μας δεν σέβεται τον πολιτισμό του»
Μπροστά στις φωτογραφίες και στα σχέδια από τις συνθέσεις που κοσμούσαν τα υπόστεγα του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς, στέκεται και τα μελετάει περίλυπος. «Τα είχα δει αυτά τότε που πηγαινοερχόμουν στη Σίφνο. Τα καμάρωνα τότε. Δυστυχώς ο τόπος μας δεν σέβεται τον πολιτισμό του. Αυτά τώρα επιτρέπεται να τα γκρεμίζουν; Τουλάχιστον ας τα αποτοιχίζανε, να τα βάλουν κάπου. Ξεκινάει με την ιδέα του πανιού που ανεμίζει. Της βάρκας με το πανί. Αυτά τα ορθογώνια τρίγωνα που διατάσσονται με αυτή την τάξη, από ’κει ξεκινούν. Δηλαδή έχει πάντα μια αφορμή ο Μόραλης».
– Tα κεραμικά του θυμίζουν λίγο Κλέε;
– Δεν ξέρω καν, αν την εποχή εκείνη, γύρω στο ’60 γνώριζε τον Κλέε καλά, ο Γιάννης ο Μόραλης. Αργότερα όταν συζητούσαμε, είχαν κυκλοφορήσει βέβαια και πολλά βιβλία για τους πρωτοπόρους αυτούς, τον Κλέε και άλλους - αλλά επιδράσεις δεχόμαστε όλοι. Δεν αποκλείεται να επηρεάστηκε κι από αυτόν τον γερμανικής καταγωγής συμβολισμό. Τα σύμβολά του, όμως, πάντα κάτι θυμίζουν από την παράδοση. Αυτή την αγωνία είχε ο Μόραλης να μπει μέσα στο έργο κάτι από αυτό που έχει παραδοθεί.
– Είναι όλες οι αρχιτεκτονικές συνθέσεις του Μόραλη ένα παιχνίδι με καμπύλες και γραμμές;
– Να μην τον φυλακίσουμε, απαντάει τρυφερά, σχεδόν προστατευτικά. «Αλλά αυτό κυριαρχεί. Αλλωστε όλη η ζωγραφική από την αρχαία Ελλάδα ξεκινάει από τις ευθείες και τις καμπύλες. Το θέμα είναι πώς διατάσσονται και πώς συντίθενται πάνω στην επιφάνεια. Η πρώτη διδασκαλία στους μαθητές στην Καλών Τεχνών θα πρέπει να είναι αυτή: Η σημασία των πλαστικών στοιχείων αρχίζοντας από τα οπτικά σημεία της τέχνης. Ευθείες, καμπύλες, τεθλασμένες, οξείες ή μη οξείες κ. λπ., ο τρόπος με τον οποίο συγκρούονται μεταξύ τους... Αυτά τα ήξερε ο Μόραλης, τα έπαιξε ωραία. Με συγχωρείτε για τη λέξη «τα έπαιξε», αλλά ήταν και ένα παιχνίδι όλο αυτό, όπως και να το κάνουμε.
  • Καθόταν κι από πάνω μου μάλιστα
Κάποια στιγμή φτάνουμε μπροστά στο έργο που κοσμεί το γνωστό εστιατόριο «Διόνυσος».
«Εγώ δούλεψα σε αυτό εδώ. Υπάρχει και μια φωτογραφία που καθόμαστε οι δυο μας μπροστά σε αυτό. Μου είχε αναθέσει να κάνω τις φιγούρες, οι οποίες αποτελούνται από τέσσερις πέντε κεραμικές πλάκες. Εγώ τότε αναπαραστατική δουλειά έκανα, δεν μου περνούσε από το μυαλό ότι μπορώ να κάνω στρογγυλό το κεφάλι, τον λαιμό κατακόρυφο σαν σωλήνα κ. λπ. Πάνω σε αυτή τη σκούρα πλάκα πήρα το λευκό κι έκανα το κεφάλι των δύο γυναικών σαν αχλαδάκι: Δηλαδή τριγωνικό προς τα κάτω, ευρύ προς τα πάνω, όπως είναι τα κυκλαδικά, που τότε με είχαν επηρεάσει. Ερχεται ο Γιάννης και μου λέει: Αμάν! Τι έκανες; Τι έκανα λέω; Αφού σου έδωσα το σχέδιο, γιατί δεν το αντιγράφεις; Α! Του λέω, παρασύρθηκα από τα δικά μου, να με συγχωρείς. Το διορθώσαμε όμως, το ψήσαμε κ. λπ.
– Δεν σας άφηνε, δηλαδή, κανένα περιθώριο «προσωπικής έκφρασης», έπρεπε να εφαρμόσετε απαρέγκλιτα το σχέδιό του;
– Α, μπα! Επρεπε να εφαρμόσουμε το σχέδιό του. Ούτε συζήτηση γι’ αυτό. Πολλές φορές καθόταν κι από πάνω μάλιστα.

Saturday, February 26, 2011

Γιαννούλης Χαλεπάς: Τραγική μορφή της νεοελληνικής γλυπτικής

Τη μαρτυρική ζωή του Γιαννούλη Χαλεπά στην προσπάθειά του να ανακαλύψει νέες μορφές έκφρασης και να αποδώσει με δικές του πλαστικές τεχνοτροπίες τη νέα εποχή, περιγράφει η ταινία μυθοπλασίας «Εγώ, ο Γιαννούλης Χαλεπάς» της Στέλλας Αρκέντη, που προβάλλεται μέχρι τις 2 Μαρτίου, στις 6 μ.μ., στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας - Λαΐς (Ιερά οδός 48 και Μ. Αλεξάνδρου 134-136, τηλ. 210.3609.695).
Στην ταινία καθρεφτίζεται ο αγώνας του καλλιτέχνη που επιζητά να δώσει ψυχή στον πηλό και για το σκοπό αυτό θυσιάζεται ο ίδιος. Σενάριο - Σκηνοθεσία: Στέλλα Αρκέντη. Ηθοποιοί: Ιωάννα Γκαβάκου, Τάκης Βογόπουλος, Μαρίνα Κορέλη, Ζαχαρίας Φιλιππότης και ο Θανάσης Παπαθανασίου. Διεύθυνση Παραγωγής: Κική Φιλιππότη. Γλυπτά - Σκηνικά - Κοστούμια: Δημήτρης Σκαλκώτος. Σχεδιασμός Φωτισμού: Αντώνης Παναγιωτόπουλος. Διεύθ. Φωτογραφίας: Νεκτάριος Σουλδάτος. Διεύθ. Φωτογραφίας Β' Συνεργείου: Γιάννης Λασκαρής. Μουσική - Ηχητικός Σχεδιασμός: Σωτηρία Αδάμ.
«H προσωπικότητα του Γιαννούλη Χαλεπά και κυρίως η αγάπη και η αφοσίωσή του στην τέχνη με παρακίνησαν να γυρίσω αυτήν την ταινία», σημειώνει η σκηνοθέτης. «Δούλεψα το σενάριο της ταινίας δύο χρόνια, δέκα ώρες την ημέρα, σε μεγάλη απομόνωση. Μελέτησα το βίο και το έργο του μεγάλου αυτού δημιουργού, παράλληλα με τα χαρακτηριστικά της ελληνικής δημιουργίας - τέχνης. Οι διάλογοι είναι σχεδόν όλοι λόγια του ίδιου του δημιουργού. Η αφήγηση στηρίζεται πάνω στους ίδιους τους μύθους που απασχόλησαν τον ίδιο το γλύπτη και έγιναν σημαντικοί σταθμοί στη ζωή του».
Από τους κορυφαίους της γλυπτικής
Ο Γ. Χαλεπάς υπήρξε η πιο τραγική, ίσως, μορφή στην ιστορία της νεοελληνικής γλυπτικής, αλλά και ένας σπουδαίος καλλιτέχνης, που με τη σμίλη του άνοιξε καινούριους δρόμους στη νεότερη ελληνική τέχνη. Γεννημένος στον Πύργο Τήνου, μεγάλωσε, όπως και τα αδέλφια του, στο περιβάλλον του πατρικού εργαστηρίου, μία από τις σημαντικότερες επιχειρήσεις μαρμαρογλυπτικής στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Μετά από σύντομη παραμονή του στη Σύρο, όπου τον έστειλε ο πατέρας του να σπουδάσει προορίζοντάς τον για έμπορο, ο Γ. Χαλεπάς εγκαταστάθηκε το 1869 μαζί με την οικογένειά του στην Αθήνα. Εως το 1872 σπούδασε γλυπτική στο Σχολείο των Τεχνών, ενώ ένα χρόνο αργότερα, με υποτροφία, συνέχισε στο Μόναχο. Σ' αυτή την πρώτη περίοδο το έργο του χαρακτηρίζεται από ρεαλιστική απόδοση των θεμάτων, είναι επηρεασμένο από τον ακαδημαϊσμό της Σχολής του Μονάχου και εντάσσεται μέσα στον κλασικισμό του 19ου αιώνα.

Το 1876 ο Γ. Χαλεπάς αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αθήνα, όπου άνοιξε δικό του εργαστήριο στην πλατεία Συντάγματος. Τότε (1877) φιλοτέχνησε και το πιο διάσημο γλυπτό της νεοελληνικής γλυπτικής, την «Κοιμωμένη» του Α' Νεκροταφείου, το οποίο του έφερε τη γενική αναγνώριση. Την εποχή αυτή (1877-1878) εμφανίστηκαν τα πρώτα συμπτώματα της αρρώστιας του, που κορυφώθηκαν όταν κατέστρεψε ο ίδιος το έργο του «Μήδεια». Η κατάστασή του συνεχώς χειροτέρευε, με αποτέλεσμα να νοσηλευτεί στο Ψυχιατρείο της Κέρκυρας, απ' όπου βγήκε το 1902, δύο χρόνια μετά το θάνατο του πατέρα του.
Ακολούθησε η εποχή της Τήνου, όπου έμενε με τη μητέρα του και άρχισε πάλι να δουλεύει. Ομως, κανένα από τα έργα αυτής της περιόδου που σώζονται, δε χρονολογείται με απόλυτη βεβαιότητα, καθώς οι μαρτυρίες συγκρούονται μεταξύ τους. Αλλοι υποστηρίζουν ότι κατέστρεφε ο ίδιος τα έργα του και άλλοι ότι του τα κατέστρεφε η μητέρα του, η οποία πέθανε το 1916. Στη συνέχεια, η παραγωγή του αυξήθηκε, ενώ ο αθηναϊκός Τύπος άρχισε να ενδιαφέρεται γι' αυτόν όλο και περισσότερο. Ηδη, το 1904 τον είχε επισκεφτεί στην Τήνο ο Λ. Σώχος, που τον βρήκε να βόσκει πρόβατα. Αργότερα τον επισκέφτηκε ο Α. Σώχος και άλλοι λόγιοι της εποχής, που θεωρούσαν υποχρέωσή τους να συναντήσουν τον απόμακρο καλλιτέχνη της Τήνου. Το 1922 έφτασε στο νησί ο Θ. Θωμόπουλος, ο οποίος πέρασε στο γύψο ορισμένα έργα του Χαλεπά που ήταν σε πηλό. Με αυτά τα έργα έγινε το 1925 έκθεση στην Ακαδημία Αθηνών, η οποία δύο χρόνια αργότερα του απένειμε το Αριστείο των Τεχνών. Στις 24 Αυγούστου 1930, η ανιψιά του Ειρήνη Χαλεπά τον έφερε στην Αθήνα, όπου έζησε τα τελευταία επτά χρόνια της ζωής του σε ζεστό οικογενειακό περιβάλλον, δουλεύοντας με άνεση και έχοντας κερδίσει τη γενική αναγνώριση.
  • Σ. Α., Ριζοσπάστης, Κυριακή 27 Φλεβάρη 2011

Friday, February 25, 2011

Πέθανε ο εικαστικός, Νίκος Αλεξίου

Πέθανε στα 51 χρόνια από ανίατη ασθένεια ο Νίκος Αλεξίου, ένας σημαντικός εικαστικός τής νεότερης γενιάς. Είχε εκπροσωπήσει την χώρα μας στην 52η Μπιενάλε τής Βενετίας, το 2007, με το έργο του «The End», βασισμένο στο επιδαπέδιο ψηφιδωτό τού Καθολικού τής Ιεράς Μονής Ιβήρων. Οι παραστάσεις τού ψηφιδωτού αναπαράγονταν επαναληπτικά, με ποικίλα μέσα (βίντεο, σχέδια κ.α.).



Σπουδαία ήταν η συνεισφορά του στην παράσταση τού Δημήτρη Παπαϊωάννου, «Μήδεια», όπου έδειξε την ιδιαίτερη θεατρική του ματιά. Το τελευταίο, μεγάλο έργο του «San Marco di Venezia 2010», ήταν εμπνευσμένο από το δάπεδο τού Αγίου Μάρκου, στην Βενετία. Παράλληλα, ήταν συλλέκτης έργων τέχνης συναδέλφων του. Η συλλογή του , που περιελάμβανε συνολικά εβδομήντα έργα, φιλοξενήθηκε το 2009 στον Πύργο Μπαζαίου, στην Νάξο. Τελευταία του δουλειά ήταν τα σκηνικά γιά το «Ταξιδεύοντας με τον ΠΑΟΚ» τού Σταύρου Τσιώλη, στο Θέατρο Τέχνης. Η κηδεία θα γίνει στις 2.30 μ.μ. της Δευτέρας, στο νεκροταφείο Καισαριανής. enet.gr, 17:45 Παρασκευή 25 Φεβρουαρίου 2011

Thursday, February 24, 2011

20 χρόνια «Aρτιο», αφιέρωμα στη γενιά του ’80


Εικαστικοί που πέρασαν από την γκαλερί
  • Tης Μαργαριτας Πουρναρα, Η Καθημερινή, 23/2/2011
ΕΚΘΕΣΗ. Ποιο είναι το διάστημα που μας χωρίζει από τη δεκαετία του '80; Δεν μιλάει κανείς ποσοτικά για τις τρεις δεκαετίες που μόλις πέρασαν, αλλά κυρίως ποιοτικά, αισθητικά, κοινωνικά. Η πρωτότυπη έκθεση που συνέλαβε και διοργανώνει αυτήν την περίοδο ο Γεράσιμος Καππάτος μάς γυρίζει πίσω στον χρόνο.

Στην γκαλερί του -στην οδό Αθηνάς 12- φιλοξενεί ένα αφιέρωμα στην γκαλερί «Aρτιο», που ιδρύθηκε το 1982 και έκλεισε το 2004. Εκεί, εκκολάφθηκαν καλλιτέχνες που ταυτίστηκαν με το πιο ανατρεπτικό καλλιτεχνικό δυναμικό της γενιάς του '80: ο Γιώργος Χαρβαλιάς, ο Τάσος Παυλόπουλος, ο Γιώργος Λάππας, ο Πάρις Χαβιάρας, ο Δημήτρης Σακελλίων, ο Πάνος Χαραλάμπους, ο Νίκος Τρανός, ο Μάριος Σπηλιόπουλος κ. ά. Σήμερα, πολλοί έχουν γίνει διδάσκοντες στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

Οι εικαστικοί εκθέτουν στον Καππάτο παλαιά και καινούργια έργα τους, βοηθώντας τον επισκέπτη όχι μόνο να ανασυνθέσει το κλίμα εκείνης της εποχής, αλλά και να κάνει συγκρίσεις του νέου και του ώριμου εαυτού τους. «Πήρα την απόφαση να κάνω αυτήν την έκθεση διότι γνώριζα προσωπικά όλους τους καλλιτέχνες και είχα παρατηρήσει από κοντά την πορεία τους. Νομίζω ότι αυτή η φουρνιά ήθελε κυρίως να εξετάσει το θέμα της ελληνικότητας από άλλη σκοπιά. Η γκαλερί «Αρτιο», που ιδρύθηκε από τη Γαλλίδα Μαρτίν Σαρντόν, έδωσε το βήμα σε καλλιτέχνες που φιλοδοξούσαν να παρουσιάσουν δουλειές πέρα από τα αναμενόμενα και τα καθιερωμένα. Λειτούργησε σε πείσμα των καιρών με κριτήρια αισθητικά και όχι εμπορικά», υπογραμμίζει ο γκαλερίστας.
  • Τότε και τώρα
Με την εξαίρεση του Παυλόπουλου που δεν συμμετέχει στο hommage, οι επισκέπτες της έκθεσης βλέπουν καινούργια γλυπτά από τον Γιώργο Λάππα, που εντυπωσιάζουν με τα έντονα κόκκινα και μπλε ηλεκτρικά χρώματά τους. Η «επιστροφή» του καλλιτέχνη είναι σαφέστατα δυναμική, με τις γνωστές ανθρώπινες μορφές του που περιβάλλονται από μια αινιγματική ατμόσφαιρα. Νεότερα έργα παρουσιάζει και ο Γιώργος Χαρβαλιάς από το 2007.

Οι υπόλοιποι κάνουν κυρίως επιλογές από τις παλαιότερες ενότητές τους, που ωστόσο δείχνουν ακόμα ιδιαίτερα επίκαιρες, όπως τα έργα του Σπηλιόπουλου όπου παντρεύει εικόνες και γράμματα, τα καπνά του Χαραλάμπους, το πικάπ του Χαραλαμπίδη, οι χάρτες του Τρανού. Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλούν οι δημιουργίες της Θάλειας Χιώτη με γυναικεία ευαισθησία, που διέγραψε μια σύντομη, αλλά γεμάτη ουσία τροχιά στο εικαστικό στερέωμα. Ο Σακελλίων εκθέτει έργα από τα τέλη της δεκαετίας του '90, όπως και η Γαλλίδα Marie Francoise Poutays. Η έκθεση, που ολοκληρώνεται στις 12/3, δεν φιλοδοξεί να κάνει μια ιστορική καταγραφή, αλλά να αναδείξει στιγμές του πρόσφατου παρελθόντος.

Ζωγραφική χωρίς χρώμα

Το χρώμα απουσιάζει από αυτή την ομαδική έκθεση που μετράει πάνω από 60 συμμετοχές καλλιτεχνών. Φανερό είναι άλλωστε και από τον ίδιο τον τίτλο: «Ασπρο και Μαύρο». Στόχος του Μουσείου Φρυσίρα (Μονής Αστερίου 3, Πλάκα) που διοργανώνει την έκθεση, είναι «η εξύμνηση της εικαστικής οικονομίας, της καλλιτεχνικής αυτοσυγκράτησης και του εκφραστικού ασκητισμού».

Παγκοσμίως αναγνωρισμένοι ζωγράφοι, όπως οι Jean Rustin, David Hockney, Antonio Segui, Edouardo Arroyo κ.ά., μέσα από τα έργα αυτής της έκθεσης εσκεμμένα απεκδύονται το χρώμα και τα εφέ του, προκειμένου να κριθούν για την ίδια την ουσία της έκφρασης και της τέχνης τους. Νεότεροι καλλιτέχνες, όπως οι Bernardi Roig, Alexander Tinei, Βασίλης Πούλιος, Θανάσης Μακρής κ.ά., δεν διστάζουν να παραδοθούν χωρίς τις ευκολίες των χρωματικών συμβάσεων στο βλέμμα του κοινού, και όλοι μαζί στοιχειοθετούν μια μοναδική έκθεση που έρχεται να καταθέσει μια δυναμική πρόταση αναφορικά με τις δυνατότητες της ζωγραφικής και της τέχνης στην αυγή του 21ου αι.

Στην έκθεση συμμετέχουν 68 Ευρωπαίοι ζωγράφοι, μεταξύ των οποίων και οι: Γιάννης Βαρελάς, Αλέξης Βερούκας, Βάσω Κατράκη, Κώστας Κερεστετζής, Ανδρέας Κοντέλλης, Πελαγία Κυριαζή, Γιώργης Λάππας, Αφροδίτη Λίττη, Μιχάλης Μανουσάκης, Χρήστος Μαρκίδης, Παναγιώτης Μπελτέκος, Χρόνης Μπότσογλου, Αχιλλέας Παπακώστας, Εδουάρδος Σακαγιάν, Βασίλης Σούλης, Μάριος Σπηλιόπουλος, Δημήτρης Τάταρης, Νίκος Χουλιαράς, John Χριστοφόρου, Γιάννης Ψυχοπαίδης, Pat Andrea, Frank Auerbach, Dado, Frederic Leglise, Frederique Loutz, Andrea Martinelli, Imai Tadashi, και Andrew Tift.

Μία Μαντόνα για τους Ισπανούς



Η Παναγία των Καταλανών, τοιχογραφία του 15ου αιώνα που βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο

Μία μάχη, μία τοιχογραφία και οι Ισπανοί. Και τα τρία συνδέονται χάρη στην έκθεση «Μία θάλασσα από νόμους: Από τον Ιάκωβο Α΄ ως την Ναύπακτο», η οποία θα παρουσιαστεί από τις 21 Μαρτίου στο Ινστιτούτο Θερβάντες και μεταξύ των εκθεμάτων της θα περιλαμβάνει μία τοιχογραφία του 15ου αιώνα, που βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο, γνωστή και ως Παναγία των Καταλανών (ή Madonna Catalana).

Η έκθεση, που θα εγκαινιασθεί από τη βασίλισσα Σοφία της Ισπανίας γίνεται με την ευκαιρία της 700ής επετείου της μάχης του Κηφισού που σήμανε την έναρξη της καταλανο-αραγωνικής κατοχής στα δουκάτα των Αθηνών και των Νέων Πατρών. Σκοπός της είναι να δείξει, πώς με την επέκταση της κυριαρχίας των Αραγώνων στη Μεσόγειο αναπτύχθηκε το εμπορικό δίκαιο που έγινε στη συνέχεια σημείο αναφοράς και για άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Η τοιχογραφία βρέθηκε το 1849 στα ερείπια του κατεστραμμένου ναού του Προφήτη Ηλία, κοντά στην αρχαία Αγορά της Αθήνας και απεικονίζει την Παναγία Ενθρονη Βρεφοκρατούσα. Λανθασμένα όμως είχε θεωρηθεί αρχικώς καταλανική αφού τα λατινικά αρχικά στην εικόνα «F - A και L - S» έχουν ταυτισθεί με τα ονόματα του φλωρεντινού δούκα των Αθηνών Φραντσέσκο Ατσιαγιόλι και του γενοβέζου ευγενούς Λορέντσο Σπινόλα.

Για την ιστορία εξάλλου η μάχη του Κηφισού (του βοιωτικού) έλαβε χώρα στις 15 Μαρτίου 1311 και παρ΄ ό,τι επί ελληνικού έδαφος αφορούσε στρατούς κατοχής: Από τη μία τους Φράγκους και συγκεκριμένα το Δουκάτο των Αθηνών με επικεφαλής των Μέγα Κύρη δούκα Γκωτιέ ντε Μπριέν και από την άλλη καταλανούς και αραγωνέζους μισθοφόρους, γνωστούς ως Αλμογάβαρους ή Καταλανική Κομπανία. Από τη σύγκρουση νικητές βγήκαν οι τελευταίοι.

Την διοργάνωση της έκθεσης έχουν το Ινστιτούτο Θερβάντες και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Μεσογείου, ενώ το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε το δανεισμό της τοιχογραφίας.

Πού και Πότε

Ινστιτούτο Θερβάντες (Μητροπόλεως 23). Διάρκεια: 21 Μαρτίου - 18 Απριλίου
  • ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Πέμπτη 24 Φεβρουαρίου 2011

Sunday, February 20, 2011

Κουβέρτες και ζαχαρόσπιτα «Φόρος τιμής» για την «Αρτιο»


Η γκαλερί «Aρτιο» στην οδό Δεινοκράτους λειτούργησε περίπου 25 χρόνια δείχνοντας μερικούς από τους σημαντικότερους Eλληνες καλλιτέχνες που τότε, πολύ νέοι και πολλά υποσχόμενοι, δοκίμαζαν εναλλακτικές μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, ξεχωρίζοντας ως ομάδα, όσο και ατομικά. Ηταν οι δεκαετίες του ‘80 και του ‘90 όταν μία γκαλερί με ιδρύτρια τη Γαλλίδα Martine Chardon έγινε πόλος έλξης για εικαστικούς που ζητούσαν εμπιστοσύνη και των οποίων το έργο διέφερε σημαντικά από τις περισσότερες εκθέσεις της εποχής.

Γιώργος Χαρβαλιάς, «Αεροπλανοφόρο»
Γιώργος Χαρβαλιάς, «Αεροπλανοφόρο»
  • Αλλαγές
Τα ονόματα των Γιώργου Χαρβαλιά, σημερινού πρύτανη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ), Νίκου Τρανού, Πάνου Χαραλάμπους, Μάριου Σπηλιόπουλου αλλά και του Παύλου, του Αρμάν και αρκετών άλλων πρωτοπόρων καλλιτεχνών, ήταν από τα κεντρικά της γκαλερί «Αρτιο».
Βαγγέλης Γκόκας, «Bluntness of affect». Αριστερά, Γιώργος Χαρβαλιάς, «Αεροπλανοφόρο». Εργα από την έκθεση «Φόρος Τιμής» που διοργανώνει η γκαλερί Καππάτου.
Βαγγέλης Γκόκας, «Bluntness of affect».
Τα χρόνια που ακολούθησαν έφεραν μεγάλες αλλαγές στον εικαστικό χάρτη της Αθήνας. Δημιουργήθηκαν νέες καλλιτεχνικές γειτονιές, Ψυρρή, Θησείο, Κυψέλη. Νέοι γκαλερίστες ήρθαν στο προσκήνιο, τα οικονομικά μεγέθη άλλαξαν και αυτά, τα ενοίκια των αιθουσών τέχνης ακρίβυναν σε κάποιες περιοχές, ενώ σε άλλες υπήρξαν πιο προσιτοί στα νέα δεδομένα χώροι.
Το «Αρτιο» έκλεισε, οι καλλιτέχνες του έμειναν άστεγοι, διαμοιράστηκαν, δοκιμάστηκαν, προχώρησαν. Σήμερα, καταξιωμένοι οι περισσότεροι από αυτούς, ενώνονται και πάλι, υπό την πρόσκληση της γκαλερί του Γεράσιμου Καππάτου, και σχηματίζουν μια έκθεση «Φόρο Τιμής» στο «Αρτιο», τη Μαρτίν, τα χρόνια εκείνα. Βλέπουμε έργα που θυμίζουν τα πρώτα βήματά τους, τις αρχικές προσδοκίες για συνέχεια. Ο Γ. Χαρβαλιάς με τις στρατιωτικές κουβέρτες του, πόσο επίκαιρο ακόμη έργο, ο Τρανός με τα Ζαχαρόσπιτα, ο Σπηλιόπουλος με τα πρώτα του «πατριωτικά» έργα... πήγαν όλοι τους καλά από τότε... ευτυχώς.
  • Η έκθεση διαρκεί έως 12/3, οδός Αθηνάς 12, γκαλερί Καππάτος, 1ος όροφος

Ο Mοντριάν και η γέννηση του καλλιτεχνικού κινήματος De Stijl


Εκθεση στο Παρίσι επιχειρεί να συνδέσει το έργο ενός μεγάλου πρεσβευτή της αφηρημένης τέχνης με τη γέννηση του νεοπλαστικισμού
  • Της Νελλης Aμπραβανελ, Η Καθημερινή, Kυριακή, 20 Φεβρουαρίου 2011
Η έκθεση Mondrian/De Stijl στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι, επιχειρεί να συνδέσει την καριέρα ενός μεγάλου πρεσβευτή της αφηρημένης τέχνης του 20ού αιώνα, με την ιστορία ενός από τα πιο γόνιμα καλλιτεχνικά κινήματα του ευρωπαϊκού μοντερνισμού.
Η σύνδεση γίνεται με επιτυχία. Δεν είναι δύσκολο άλλωστε. Ο Ολλανδός Μοντριάν παραμένει ο πιο γνωστός εκπρόσωπος του De Stijl, και μια έκθεση για το έργο του, τουλάχιστον υπό τη μορφή της αναδρομής στο έργο που δημιούργησε κατά τη διαμονή του στο Παρίσι (από το 1912 έως το 1938), δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς μια αναφορά στις αρχές και τις ιδέες του De Stijl. Εδώ βέβαια, επιχειρείται κάτι παραπάνω από αναφορά. Το Πομπιντού, αφηγούμενο την ιστορία του ολλανδικού κινήματος, συστήνει στο κοινό καλλιτέχνες που δεν είναι γνωστοί στο ευρύ κοινό για το μέγεθος της συμβολής τους στον μοντερνισμό, όπως για παράδειγμα τον Theo van Doesburg και τον Gerrit Rietveld. Παράλληλα, χαρτογραφεί κατά κάποιο τρόπο την εξέλιξη μιας γλώσσας που όπως φαίνεται μοιράζονταν κι άλλοι με τον Μοντριάν. Και ενώ εν μέρει, η έκθεση διαφημίζεται ως η πρώτη μεγάλη αναδρομή στο έργο του Μοντριάν που φιλοξενείται στο Παρίσι από το 1969, η αληθινή αποκάλυψη γίνεται στις αίθουσες όπου ο Μοντριάν είναι εντελώς απών.
Μαζί με τον Καντίνσκι και τον Μάλεβιτς, ο Μοντριάν είναι αναμφισβήτητα ένας από τους πιο σημαντικούς εκπρόσωπους της αφηρημένης τέχνης του 20ού αιώνα. Φιλοδοξία του ήταν το αφηρημένο στοιχείο να εξαπλωθεί πέραν των ορίων του τελάρου. Από νωρίς, υπήρξε πιστός οπαδός του χρώματος, όχι μόνο σε αισθητικό επίπεδο, αλλά κυρίως σε μορφολογικό. Μελετώντας τον εξπρεσιονισμό του Βαν Γκογκ και τον φοβισμό του Ματίς, δεν άργησε να προσδώσει στο χρώμα μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι στο ίδιο το αντικείμενο των συνθέσεών του. Υστερα, ήρθε η επαφή με την τέχνη του Μπρακ και του Πικάσο, η απομάκρυνση από τις φυσικές φόρμες και η εμμονή με τη γραμμή. Η γραμμή παντρεύτηκε σχεδόν αυτονόητα με το χρώμα, δίνοντας σήμα για έναν ατέλειωτο πειραματισμό, μια διαδικασία που εντάσσει ο ίδιος στις αρχές του «νεοπλαστικισμού». Ο διάσημος κάναβος επαναλαμβάνεται, με διαφορετικούς συνδυασμούς τομών και χρωματικών πεδίων, σε μια ασταμάτητη μελέτη «πλαστικών σχέσεων», η οποία βασίζεται σε ένα πολύ συγκεκριμένο παγκόσμιο λεξιλόγιο: τη χρήση «βασικών» χρωμάτων (κόκκινο, κίτρινο, μπλε) σε αντιπαράθεση με τα «μη χρώματα» (λευκό, μαύρο και γκρι) και την τομή οριζόντιων και κάθετων γραμμών. Αυτή γίνεται η γλώσσα του Μοντριάν και η έκθεση στο Πομπιντού έχει να κάνει, κατά πολύ, με την εξέλιξη αυτής της γλώσσας.
  • Το κίνημα De Stijl
Αυτή τη γλώσσα όμως μιλούσαν κι άλλοι, όπως αφηγείται η έκθεση. Γεννήθηκε στην ουδέτερη Ολλανδία στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η σύστασή της αποτελούσε προτεραιότητα για μια ομάδα καλλιτεχνών και αρχιτεκτόνων που έψαχναν για έναν τρόπο έκφρασης που θα ταίριαζε στις προκλήσεις της βιομηχανικής κοινωνίας στην οποία ζούσαν.
Αν ο Μοντριάν ήταν ο νούμερο ένα εκπρόσωπος του κινήματος, ο σχεδιαστής επίπλων και αρχιτέκτων Rietveld ήταν ο νούμερο 2. Και ο Theo van Doesburg, ζωγράφος, ποιητής, ντιζάινερ, αρχιτέκτονας, τεχνοκριτικός και ιδρυτής και αρχισυντάκτης του περιοδικού De Stijl, ήταν ο επίτιμος νούμερο ένα. Μόνο και μόνο οι πολλαπλές ιδιότητές του ενσωματώνουν αυτό που το κίνημα του De Stijl ήθελε να περάσει ως κύριο μήνυμά του: ότι δηλαδή αυτή η νέα «γλώσσα» μπορεί να εξαπλωθεί και πέραν του τελάρου. Ο Μοντριάν το έδειξε αυτό με τους διάσημους ρόμβους του, τους γυρισμένους κατά 90 μοίρες καμβάδες που επαναπροσδιόριζαν το τελάρο από απλή επιφάνεια σε ανεξάρτητο αντικείμενο.
Ο νεοπλαστικισμός στον οποίο αναφερόταν ο Μοντριάν ήταν βασική αρχή των υποστηρικτών του De Stijl. Ο σωστός συνδυασμός των γραμμών και των χρωμάτων που συνιστούσαν αυτή την κοινή γλώσσα θα μπορούσε να εκφράσει στο τέλος καλύτερα την «ουσία του κόσμου». Και κάπως έτσι, επηρεασμένη από παλαιότερες ιδέες των συμβολιστών και των θεοσοφιστών, η γλώσσα αυτή ξεκίνησε να αναπτύσσεται μέσα από αφηρημένες τοπογραφίες πόλεων, και εξελίχθηκε έως και σε έργα δημόσιου χαρακτήρα όπως το πιο γνωστό Schroeder House του Rietveld και το Cafe de l’Aubette των Theo van Doesburg, Hans Arp και Sophie Taueber. Αλλα, μεγαλύτερα πρότζεκτ έμειναν απλά στα χαρτιά, όπως το Skyscraper City του Georges Vantongerloo.
Η πιο όμορφη ίσως αίθουσα της έκθεσης είναι εκείνη που φιλοξενεί τα βιτρό των Vilmo Huszar και Theo van Doesburg. Τελικά αποδεικνύεται και η πιο σημαντική όσον αφορά την εξάπλωση της ιδέας του νεοπλαστικισμού και της παρουσίας του De Stijl σε διαφορετικούς τομείς της καθημερινής ζωής. Τα βιτρό γίνονται το τέλειο όχημα: βασικά χρώματα, κλειστά πεδία και... ενσωμάτωση του φωτός. Και αμέσως αμέσως, η γλώσσα του De Stijl, αποκτά μια άλλη διάσταση...
-Κέντρο Πομπιντού, Παρίσι, έως 21 Μαρτίου.

Ματιές στον κόσμο


  • Bozar 
  • www.bozar.be
«Venetian and Flemish Masters». Η έκθεση κάνει μια αναδρομή στην περίοδο από τον 15ο έως τον 18ο αιώνα, φέρνοντας σε αντιπαραβολή 15 πίνακες Φλαμανδών ζωγράφων και 50 πίνακες από την Academia Carrara της βόρειας Ιταλίας, η οποία διαθέτει μια από τις μεγαλύτερες συλλογές έργων Βενετών καλλιτεχνών. Διοργανωμένη χρονολογικά και θεματικά, αναδεικνύει την αμφίδρομη επιρροή ανάμεσα σε καλλιτέχνες της Φλάνδρας και της Βενετίας – πώς τα πορτρέτα του Μπελίνι επηρέασαν τον Βαν Αϊκ, του οποίου ο νατουραλισμός ενέπνευσε νεότερους καλλιτέχνες, πώς ζωγράφοι όπως ο Τισιανός και ο Τιντορέτο προχώρησαν πέρα από τα πρότυπα των Φλαμανδών «πριμιτίβ», πώς ο Ρούμπενς έγινε πηγή έμπνευσης για τον Τιέπολο (εδώ σε αυτοπροσωπογραφία του). Εως τις 8 Μαΐου.
  • National Portrait Gallery 
  • www.npg.org.uk
«Hoppe Portraits: Society, Studio and Street». Ο Εμίλ Οττο Χοπέ (1878-1972) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους φωτογράφους του 20ού αιώνα, παρότι όμως κέρδισε μεγάλη φήμη στη διάρκεια της ζωής του, μετά τον θάνατό του το έργο του έμεινε για πολύ καιρό λησμονημένο. Η έκθεση έρχεται να αποκαταστήσει αυτή την «αδικία», συγκεντρώνοντας και παρουσιάζοντας ένα σύνολο 150 έργων του Χοπέ, που δίνουν την ευκαιρία να επανεκτιμηθεί η αξία ενός σπουδαίου καλλιτέχνη της φωτογραφίας. Γεννημένος στη Γερμανία, ο Χοπέ εγκαταστάθηκε από το 1900 στο Λονδίνο, όπου και άρχισε την επαγγελματική του σταδιοδρομία ως φωτογράφος. Στην έκθεση περιλαμβάνονται πολλά φωτογραφικά πορτρέτα προσωπικοτήτων από τον κόσμο των γραμμάτων, των τεχνών και της πολιτικής (ανάμεσά τους του Τζορτζ Μπέρναρντ Σο, της Μάργκοτ Φοντέιν, του Αλμπερτ Αϊνστάιν, καθώς και μελών της βασιλικής οικογένειας), αλλά και φωτογραφίες εκτός στούντιο, που απαθανατίζουν από μουσικούς του δρόμου και καλλιτέχνες του τσίρκο μέχρι οδηγούς λεωφορείου και ταχυδρόμους, αιχμαλωτίζοντας πλήθος εικόνες της καθημερινής ζωής στην Αγγλία του Μεσοπολέμου (εδώ το «Πορτρέτο της Τίλι Λος», 1928). Εως τις 30 Μαΐου.
  • Metropolitan Museum of Art 
  • www.metmuseum.org
«Guitar Heroes». Θέμα της έκθεσης είναι η ιστορία των έγχορδων οργάνων σε Ευρώπη και Αμερική – από το βιολί και το μαντολίνο μέχρι την κιθάρα. Παρακολουθεί την εξέλιξή τους στη διάρκεια τεσσάρων αιώνων, παρουσιάζοντας ως παραδείγματα περίπου ογδόντα όργανα. Από τον 16ο αιώνα, με πρωτεργάτες δεξιοτέχνες Ιταλούς οργανοποιούς, η κατασκευή εγχόρδων εξελίχθηκε σε σημαντικό βιοτεχνικό κλάδο, με τεχνίτες όπως ο Αντόνιο Στραντιβάρι να δημιουργούν όργανα τα οποία μέχρι σήμερα θεωρούνται ασύγκριτα σε ποιότητα (ένα από τα βιολιά του και μία κιθάρα εκτίθενται εδώ). Η έκθεση εστιάζει ιδιαίτερα στους μετανάστες Ιταλούς οργανοποιούς της Νέας Υόρκης, του Νιου Τζέρσεϊ και του Λονγκ Αϊλαντ, οι οποίοι από τον 19ο αιώνα ανέπτυξαν επαγγελματική δραστηριότητα υψηλού επιπέδου, κατασκευάζοντας μεγάλη ποικιλία εγχόρδων, από ευρωπαϊκού στυλ βιολιά και κιθάρες μέχρι νέου τύπου αμερικανικά έγχορδα και, αργότερα, ηλεκτρικές κιθάρες. Προβάλλεται ιδιαίτερα η δουλειά τριών «πρωτομαστόρων» οργανοποιών –Τζον ντ’ Αντζέλικο, Τζέιμς ντ’ Ακίστο και Τζον Μοντελεόνε– εξετάζοντας τόσο τις καινοτομίες τους, όσο και τις μουσικές παραδόσεις που τις ενέπνευσαν. Εως τις 4 Ιουλίου.
  • Obecni Dum
  •  www.modiglianiprague.com
«Amedeo Modigliani». Πορτρέτα και γυμνά, οι γυναίκες που ζωγράφισε ο Αμεντέο Μοντιλιάνι είναι από τις πιο αναγνωρίσιμες φιγούρες στην τέχνη του 20ού αιώνα. Νωχελικές, με μακρύ πρόσωπο και μέλη, αποπνέουν μια λυρική μελαγχολία, μια κουρασμένη ηδυπάθεια που ποτέ δεν αγγίζει τη χυδαιότητα. Απορρίπτοντας την παραδοσιακή ακρίβεια της απεικόνισης, ο Ιταλός ζωγράφος κατέκτησε μια ξεχωριστή θέση στην παρισινή αβάν-γκαρντ των αρχών του 20ού αιώνα, ενώ πληρούσε όλες τις προδιαγραφές του «καταραμένου καλλιτέχνη»: μέθυσος, έκλυτος, επιρρεπής σε εκρήξεις βίας. Στον θάνατο, που ήρθε νωρίς –πέθανε το 1920, στα 34 χρόνια του– τον συνόδεψε η τελευταία του σύντροφος και μοντέλο, η Ζαν Εμπυτέρν, η οποία αυτοκτόνησε ενώ ήταν έγκυος στο δεύτερο παιδί τους. Προσωπογραφίες της περιλαμβάνονται στην έκθεση (εδώ ένα πορτρέτο της του 1919) που φιλοξενείται στο ιστορικό Δημοτικό Μέγαρο της Πράγας, ανάμεσα σε πολλά άλλα έργα του Μοντιλιάνι –ελαιογραφίες, σχέδια, χαρακτικά– καθώς και έργα καλλιτεχνών που εργάστηκαν την ίδια εποχή στο Παρίσι, όπως ο Τσέχος ζωγράφος Φράντιζεκ Κούπκα. Εως τις 28 Φεβρουαρίου.
  • Τζάσπερ Τζονς
Σημαίες, αριθμοί, χάρτες, στόχοι σκοποβολής… Εξήντα χρόνια στις επάλξεις της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, ο Τζάσπερ Τζονς έχει δώσει μέσα από τα έργα του νέο νόημα σε γνωστά, καθημερινά σύμβολα, συχνά αφαιρώντας την αρχική σημασία τους, για να τα μετατρέψει σε αισθητικές αναφορές και χώρους στοχασμού (εδώ οι «Τρεις σημαίες», 1958). Ο 80χρονος Αμερικανός καλλιτέχνης υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες της ποπ-αρτ και εξακολουθεί να είναι καλλιτεχνικά ενεργός. Η αναδρομική έκθεση «Jasper Johns: Τα ίχνη της μνήμης», στο Ιδρυμα Μοντέρνας Τέχνης (IVAM) της Βαλένθια, παρουσιάζει ένα σύνολο 90 έργων από όλα τα στάδια της διαδρομής του, από τη νεανική περίοδο μέχρι τα πιο πρόσφατα έργα του. Θα διαρκέσει έως τις 24 Απριλίου, ενώ στις 27 Μαρτίου θα απονεμηθεί στον Τζονς το βραβείο Χούλιο Γκονζάλες, που έχει θεσπιστεί στη μνήμη του μεγάλου Καταλανού γλύπτη.

[Η Καθημερινή, Kυριακή, 20 Φεβρουαρίου 2011]

Saturday, February 19, 2011

Ιωάννης Αλταμούρας: Ο ζωγράφος που είχε τη θάλασσα μέσα του


Για πρώτη φορά παρουσιάζεται στην Αθήνα το έργο του κορυφαίου, μαζί με τον Βολανάκη, έλληνα θαλασσογράφου του 19ου αιώνα
  • ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ | ΤΟ ΒΗΜΑ,  Σάββατο 19 Φεβρουαρίου 2011
Το έργο ενός σπουδαίου ζωγράφου, του Ιωάννη Αλταμούρα, ο οποίος, όπως πιστεύεται σήμερα, αν δεν είχε πεθάνει σε ηλικία μόλις 26 ετών, θα εξελισσόταν σε έναν από τους κορυφαίους της Ελλάδας, πρόκειται να παρουσιάσει το Μουσείο Μπενάκη στα τέλη Μαρτίου. Με τη μεγάλη αναδρομική έκθεση «Ο θαλασσογράφος Ιωάννης Αλταμούρας- Η ζωή και το έργο του» το Μουσείο επανασυστήνει ουσιαστικά στο ελληνικό κοινό τον καλλιτέχνη μέσα από πίνακες, ιστορικά έγγραφα και προσωπικά αντικείμενα του ίδιου και της οικογένειάς του. Την έκθεση επιμελείται η κυρία Ελένη Κυπραίου, η οποία εργάστηκε για χρόνια προκειμένου να συγκεντρώσει όλο αυτό το υλικό.

Γιος μιας σπετσιώτισσας αρχοντοπούλας, της Ελένης Μπούκουρα-Αλταμούρα, και ενός ιταλού ζωγράφου και επαναστάτη, του Φραντσέσκο Σαβέριο Αλταμούρα, ο Ιωάννης Αλταμούρας (Ιταλία 1852- Σπέτσες 1878) άφησε πίσω του λίγα αλλά εξαιρετικά έργα. Πρόκειται κυρίως για θαλασσογραφίες οι οποίες αποκαλύπτουν μεγάλο ταλέντο, τουλάχιστον ισάξιο του άλλου θαλασσογράφου του 19ου αώνα, του Κωνσταντίνου Βολανάκη. Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα ότι τη χρονιά που πέθανε δύο από τα έργα του- πολεμικές θαλασσογραφίες-, «Η πυρπόληση της πρώτης οθωμανικής φρεγάτας στην Ερεσό από τον Παπανικολή» και «Η ναυμαχία του ναυάρχου Μιαούλη εναντίον δύο οθωμανικών φρεγατών στην είσοδο της Πάτρας», παρουσιάστηκαν στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού, ενώ μία ακόμη θαλασσογραφία του παρουσιάστηκε στη Διεθνή Εκθεση της Ρώμης, πολύ αργότερα, το 1911. Οι τεχνοκριτικοί κατατάσσουν συνήθως τον Αλταμούρα στην ακαδημαϊκή «Σχολή του Μονάχου», πολλοί όμως είναι εκείνοι που οδηγούμενοι από τη φωτεινότητα των έργων του, τον ανοιχτό ορίζοντα και την κίνηση βλέπουν ότι είχε ήδη στραφεί προς τον ιμπρεσιονισμό.

Τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής έλαβε από τη μητέρα του, επίσης σπουδαία ζωγράφο, η οποία είχε σπουδάσει στην Ιταλία. Εκείνος σπούδασε στη Σχολή των Τεχνών (όπως λεγόταν τότε η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών) κοντά στον Νικηφόρο Λύτρα και στη συνέχεια με υποτροφία του βασιλιά Γεωργίου Α΄ συνέχισε τις σπουδές του στην Κοπεγχάγη κοντά στον Καρλ Φρέντερικ Σόρενσεν. Το 1875 μάλιστα έστειλε από την Κοπεγχάγη στην έκθεση των Ολυμπίων στην Αθήνα το έργο του «Το λιμάνι της Κοπεγχάγης», για το οποίο τιμήθηκε με αργυρό μετάλλιο β΄ τάξεως.

Η συνέχεια όμως υπήρξε δραματική: στην Αθήνα, όπου επανήλθε, προσβλήθηκε από φυματίωση και πέθανε, ενώ λίγα χρόνια νωρίτερα είχε πεθάνει από την ίδια ασθένεια και η αδελφή του Σοφία. Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν την Ελένη Μπούκουρα-Αλταμούρα σε νευρικό κλονισμό και στην τρέλα, με αποτέλεσμα να κάψει τα δικά της έργα της- διασώθηκαν ελάχιστα. Για αυτούς ακριβώς τους λόγους η έκθεση δεν περιορίζεται στον Ιωάννη Αλταμούρα αλλά επεκτείνεται σε όλη την οικογένειαστην οποία μάλιστα υπήρχε και τρίτο παιδί, ο Αλέξανδρος, ζωγράφος και αυτός αλλά μικρότερης εμβέλειας.

ΠΟΥ ΚΑΙ ΠΟΤΕ
  • Μουσείο Μπενάκη, Νέο Κτίριο, Πειραιώς 132, τηλ. 210-3453.111.
  • Από 31 Μαρτίου ως 22 Μαΐου

Αστρονομική τιμή για αυτοπροσωπογραφία του Αντι Ουόρχολ

  • Σε δημοπρασία του οίκου Christie's

Η αυτοπροσωπογραφία του Αντι Ουόρχολ

Αυτοπροσωπογραφία του Αντι Ουόρχολ, πρωτοπόρου του κινήματος της ποπ αρτ, πωλήθηκε την Τετάρτη σε δημοπρασία στο Λονδίνο προς 10,8 εκατομμύρια λίρες, ποσό διπλάσιο από τις εκτιμήσεις, όπως ανακοίνωσε ο οίκος Christie's.

Το έργο, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, είναι μεγέθους σχεδόν δύο τετραγωνικών μέτρων και το ζωγράφισε ο Ουόρχολ του 1967. Ο πίνακας έχει χαρακτηριστεί μία από τις πιο χαρακτηριστικές και μυθικές εικόνες του καλλιτέχνη και απεικονίζει τον Ουόρχολ με το ένα του χέρι στο στόμα του.

«Το να εργαζόμαστε σε ένα μέχρι τώρα άγνωστο έργο του Άντι Ουόρχολ, κυρίως ένα έργο τέτοιας ιστορικής σημασίας, μάς προκαλεί μεγάλο ενθουσιασμό» δήλωσε ο Φράνσις Άουτρεντ, υπεύθυνος του οίκου Christie's για τη σύγχρονη και μεταπολεμική τέχνη.

«Είμαστε συγκινημένοι που μπορέσαμε να συμπεριλάβουμε για πρώτη φορά αυτό το έργο στον κατάλογό μας και να το δείξουμε για πρώτη φορά στο κοινό» πρόσθεσε.

Το έργο αυτό είναι μια από τις 11 αυτοπροσωπογραφίες που ζωγράφισε το 1967 ο Ουόρχολ.

Το βιβλίο είναι τέχνη


«Mε νευρικούς ελιγμούς...»
Μία έκθεση για θεατές, αναγνώστες, φιλότεχνους και βέβαια βιβλιόφιλους είναι αυτή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης στην οποία παρουσίαζουν το έργο τους οι φοιτητές του Εργαστηρίου Γραφικών Τεχνών _ Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Δάσκαλοι, φοιτητές και υπότροφοι έχουν σχεδιάσει μαζί ένα βιβλίο-εγκατάσταση μεγάλων διαστάσεων, το οποίο ξεδιπλώνεται στις αίθουσες του μουσείου, όπου οι σελίδες του δημιουργούν ένα περιβάλλον και σχηματίζουν μια διαδρομή, την οποία ακολουθεί ο επισκέπτης για να μυηθεί στον κόσμο των λέξεων και των εικόνων. Τίτλος της έκθεσης είναι «Ό,τι: Η Τέχνη του Βιβλίου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών». Καλλιτεχνικά βιβλία των φοιτητών του Εργαστηρίου, τα οποία υπήρξαν αποτέλεσμα έρευνας και πειραματισμών της τελευταίας δεκαετίας περιλαμβάνονται μεταξύ των εκθεμάτων. Είναι βιβλία ευφάνταστα και απρόβλεπτα, που συνδυάζουν εικόνα και κείμενο χρησιμοποιώντας παραδοσιακές και σύγχρονες μεθόδους στοιχειοθεσίας και εκτύπωσης. 

Το Εργαστήριο της Τέχνης του Βιβλίου ιδρύθηκε το 1939 από τον αλεξανδρινό στην καταγωγή Γιάννη Κεφαλληνό καθηγητή χαρακτικής, ο οποίος όταν είχε έρθει στην Ελλάδα από το Παρίσι ονειρευόταν ότι «κάθε έντυπο στην καθημερινή ζωή ακόμα και το εισιτήριο του τραμ μπορεί να είναι έργο τέχνης για την αισθητική διαπαιδαγώγηση του κοινού». Στο Εργαστήρι έχουν σπουδάσει πολλοί, γνωστοί μετέπειτα καλλιτέχνες, όπως η Βάσω Κατράκη, αλλά και ο Χρόνης Μπότσογλου, ο Γιάννης Μπουτέας, η Νέλλα Γκόλαντα η Άρια Κομιανού κ.ά. Νεανικά έργα τους παρουσιάζονται στην έκθεση και μαζί το τελειότερο βιβλίο της ελληνικής καλλιτεχνικής τυπογραφίας, οι «Δέκα Λευκαί Λύκηθοι» (1956) που δημιούργησε ο ίδιος ο Γιάννης Κεφαλληνός.
  • Πού και Πότε 
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Νεοφύτου Δούκα 4, τηλ. 210 7228321-3 ). Διάρκεια ως 1 Μαΐου 2011 
  • ΜΑΡΙΑ ΘΕΡΜΟΥ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Σάββατο 19 Φεβρουαρίου 2011 

Friday, February 18, 2011

Σαν σήμερα (18-02-1564) πέθανε ο ουμανιστής Μιχαήλ Άγγελος


  
  • Η Λήδα και ο κύκνος. Εμπνευσμένο από την κλασική αρχαιότητα.
Κορυφαίος καλλιτέχνης της Αναγέννησης. Υπήρξε πολύπλευρη προσωπικότητα και μεγάλος δημιουργός. Ο Μιχαήλ Άγγελος Μπουαναρότι  (περισσότερο γνωστός ως Μικελάντζελο) ήταν γλύπτης, ζωγράφος, αρχιτέκτονας και ποιητής. Πολλές φορές στην Ιστορία της Τέχνης τον αποκαλούν «ο θεϊκός», εξ’ αιτίας του προσωνυμίου που του απέδωσε ο Τζόρτζιο Βαζάρι, όταν εξέδωσε την βιογραφία του Μιχαήλ Αγγέλου.

Γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου του 1475 στο Καπρέζε της Ιταλίας, μια κωμόπλοη έξω από την Φλωρεντία. Έχοντας εμφανή κλίση στη ζωγραφική, σπούδασε αρχικά υπό την καθοδήγηση του ουμανιστή Φραντσέσκο ντ' Ουρμπίνο, αλλά το 1487 ξεκίνησε ως μαθητευόμενος στο εργαστήριο ζωγραφικής του Ντομένικο Γκιρλαντάγιο. Ωστόσο υπήρξε σε μεγάλο βαθμό αυτοδίδακτος.

Σημαντική στιγμή στην εξέλιξη του υπήρξε η επίσκεψη στον Κήπο των Μεδίκων, όπου διατηρείτο σημαντική συλλογή από αρχαία γλυπτά. Εκεί διδάχθηκε την τέχνη της γλυπτικής ενώ παράλληλα γνώρισε τον Λορέντσο των Μεδίκων, επιφανή άρχοντα της Φλωρεντίας, ο οποίος τον εισήγαγε στην αυλή του. Στην αυλή του Λορέτζου του Μεγαλοπρεπούς, ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του νεοπλατωνισμού, μεταφυσική, ηθική και μυστικιστική φιλοσοφική σχολή.

Έμεινε στην αυλή και μετά τον θάνατο του Λορέτζου, το 1492, έφυγε όμως σύντομα γιατί κινδύνευε από τους υποστηρικτές του μοναχού Σαβοναρόλα ως ευνοούμενος των Μεδίκων. Πήγε στη Βενετία και την Μπολόνια για να καταλήξει στη Ρώμη. Εν τω μεταξύ είχε ήδη ολοκληρώσει κάποια έργα, όπως την Μάχη των Κενταύρων και  την Παναγία της Σκάλας. Στη Ρώμη του ανέθεσαν σημαντικά έργα όπως η Αποκαθήλωση που απεικονίζει την Παναγία να κρατά στα χέρια της το σώμα του Χριστού μετά τη σταύρωση. Το έργο τοποθετήθηκε στην βασιλική του Αγίου Πέτρου και συνέβαλε σημαντικά στην καταξίωση του καλλιτέχνη.
Ύστερα από 5 χρόνια επέστρεψε στη Φλωρεντία όπου ανέλαβε αρκετές παραγγελίες με σημαντικότερη, την ανάθεση του Δαβίδ, ενός μαρμάρινου γλυπτού μεγάλων διαστάσεων που αποτέλεσε σύμβολο της νέας φλωρεντινής δημοκρατίας και τοποθετήθηκε στην  Πιάτσα ντελα Σινιορία, μπροστά από το Παλάτσο Βέκιο.

Ένα χρόνο αργότερα επέστρεψε στη Ρώμη για να αναλάβει αυτή την φορά το έργο που θα τον καθιερώσει παγκοσμίως, την διακόσμηση της Καπέλα Σιξτίνα (παπικό παρεκκλήσιο), ύστερα από πρόσκληση του Πάπα Ιουλίου του Β’. ο οποίο στου ανέθεσε τη δημιουργία ενός επιβλητικού μαυσωλείου.

Το επόμενο διάστημα (1508-1512) ο Μιχαήλ Άγγελος κατάφερε να δημιουργήσει περισσότερες από 300 βιβλικές φιγούρες και άλλες θρησκευτικές παραστάσεις, όπως σκηνές από την Γένεση, την ιστορία του Νώε ή τη Δευτέρα Παρουσία.

Τα τέσσερα αυτά χρόνια, λέγεται, ότι ο Μικελάντζελο δεν βγήκε από την Καπέλα Σιξτίνα παρά ελάχιστα και δεν επέτρεψε σε κανέναν να δει το έργο του, δημιουργώντας έτσι μια αναστάτωση, μια φήμη και πλήθος κόσμου σύρρεε έξω από το Παρεκκλήσι. Σημαντική καινοτομία υπήρξε επίσης η απεικόνιση θεμάτων που προέρχονταν από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση, χωρίς άμεση σχέση με την χριστιανική θρησκεία, όπως οι Σίβυλλες. Ο θόλος ήταν τόσο ψηλά που επινόησε μία τεχνοτροπία. Ζωγράφισε παραμορφωμένες τις φιγούρες, έτσι ώστε ο θεατής που βρισκόταν αρκετά μέτρα πιο κάτω να τις έβλεπε κανονικές.

Ο διάδοχος του Ιουλίου του Β’, Λέων Ι΄ του ανέθεσε την ανακατασκευή της πρόσοψης της εκκλησίας του Σαν Λορέντσο, στη Φλωρεντία. Εργάστηκε για το σκοπό αυτό για τρία χρόνια, ωστόσο ο πάπας τελικά απέρριψε το σχέδιο. Αργότερα ανέλαβε την ανέγερση ενός νέου σκευοφυλακίου για την ίδια εκκλησία, με σκοπό να περιέχει τους τάφους του Λορέντσο του Μεγαλοπρεπή, του αδελφού του Τζουλιάνο καθώς και των ομώνυμων πρόωρα χαμένων δουκών. Οι εργασίες αναστέλλονται λόγω θανάτου του Πάπα, αλλά αποτελούν σημαντικό δείγμα συνύπαρξης της αρχιτεκτονικής με την γλυπτική.

Αργότερα κατέφυγε στη Γαλλία, προσκεκλημένος του Φραγκίσκου Α΄, ενώ η η Φλωρεντία πολιορκούνταν, με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί λιποτάκτης. Επέστρεψε όμως σύντομα πίσω στη Φλωρεντία όπου και παρέμεινε μέχρι την επόμενη επίσκεψή του στη Ρώμη για να αναμορφώσει την πλατεία του Καπιτωλίου και το Παλάτσο Φαρνέζε. Επιπλέον, διορίστηκε υπεύθυνος αρχιτέκτονας για την ολοκλήρωση της κατασκευής της βασιλικής του Αγίου Πέτρου. Τα σχέδια που ακολουθήθηκαν ανήκαν στον Ντονάτο Μπραμάντε, ωστόσο ο Μιχαήλ Άγγελος σχεδίασε το θόλο της, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε πριν το θάνατό του (18 Φεβρουαρίου του 1564).

Ενταφιάστηκε, σύμφωνα με την επιθυμία του στην Βασιλική του Αγίου Σταυρού (Santa Croce) της Φλωρεντίας.

Saturday, February 12, 2011

Εκθεση ψυχασθενών - καλλιτεχνών, θυμάτων του ναζισμού

Επιχείρηση «Ευθανασία» - μια ακόμα θηριωδία του ναζισμού

Το κτίριο- έδρα της επιχείρησης «Ευθανασία», στην Τιεργκατενστράσε 4
Στο Νεορουπίν, μια μικρή κωμόπολη, στην ανατολική πλευρά του Βερολίνου, στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, κατασκευάστηκε, με κόκκινο τούβλο, μια σειρά τριώροφων κτιρίων, που μέχρι την άνοδο του ναζισμού λειτούργησαν ως το μεγαλύτερο «δημόσιο τρελοκομείο» της Γερμανίας. Στα χρόνια του ναζισμού πολλά από αυτά τα κτίρια λειτούργησαν ως χώροι οργιαστικής συνουσίας αξιωματικών του ναζιστικού στρατού με επιλεγμένες νεαρές Γερμανίδες, για την αναπαραγωγή της «Αρίας Φυλής»!!! Στα χρόνια της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας τα κτίρια αυτά λειτούργησαν ως Δημόσιο Νοσοκομείο για όλα, ανεξαιρέτως, τα νοσήματα.

Αφορμή της αναφοράς μας σ' αυτά τα κτίρια είναι η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εικαστική έκθεση, που παρουσιάζει - έως 13/3 - στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138) η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία, με τίτλο «Αιτία Θανάτου: Ευθανασία (Εργα από τη Συλλογή Prinzhorn)». Η συλλογή ανήκει στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, περιλαμβάνει 5.000 εικαστικά έργα (σχέδια, ζωγραφική, γλυπτική, έργα σε ύφασμα) της περιόδου 1850 - 1930 και σήμερα αριθμεί 12.000 έργα.

Η έκθεση διεκτραγωδεί τη «φρικτότερη στιγμή στην ιστορία του 20ού αιώνα κατά της ελευθερίας της τέχνης». Τη διπλή απαίτηση του Χίτλερ για εξολόθρευση της ««εκφυλισμένης τέχνης» και μαζικό αφανισμό των ανυπεράσπιστων ατόμων, σε θαλάμους αερίων, που χρησιμοποιήθηκαν στα ψυχιατρικά άσυλα, πριν το Ολοκαύτωμα.

Στην έκθεση παρουσιάζονται 96 έργα 18 καλλιτεχνών - ψυχασθενών, οι οποίοι στο διάστημα 1939 - 1944 υπήρξαν θύματα του ναζιστικού προγράμματος περί «ευθανασίας». Την έκθεση συνοδεύει η εικονογραφημένη έκδοση «Αιτία θανάτου: Ευθανασία- Συγκαλυμμένη εξόντωση των ψυχικά ασθενών στην εποχή του ναζισμού (Συλλογή Prinzhorn)» (εκδόσεις «Ινδικτος»). Το βιβλίο ιστορεί, αποκαλυπτικά, τη ναζιστική «Επιχείρηση Ευθανασία», περιλαμβάνει βιογραφίες των καλλιτεχνών και πρωτογενές υλικό (μαρτυρίες των ίδιων, του άμεσου περιβάλλοντος, του νοσηλευτικού προσωπικού των ψυχιατρείων) και αναδεικνύει τη μεγάλη προσφορά στην Ψυχιατρική και στην Τέχνη - με τη διάσωση εικαστικών έργων ψυχασθενών - του ιστορικού της Τέχνης, ψυχιάτρου και δημιουργού της συλλογής αυτής, Χανς Πρίντζχορν.
Φραντς Καρλ Μπίλερ «Ο εαυτός»
 
Το 19ο αιώνα, «φωτισμένοι» ψυχίατροι άρχισαν να δημιουργούν τις πρώτες συλλογές έργων ανώνυμων καλλιτεχνών-ψυχοπαθών, βοηθώντας έτσι στη μελέτη της σχέσης μεταξύ των κυρίαρχων αισθητικών ρευμάτων και των έργων ψυχασθενών, καθώς και στην ανάπτυξη «διαλόγου» μεταξύ Ψυχοπαθολογίας - Ψυχανάλυσης και Τέχνης των ψυχασθενών.

Ο Χανς Πρίντζχορν (1886 - 1933), επηρεασμένος από την πολιτισμική ανθρωπολογία και τις απαρχές της καλλιτεχνικής ενόρμησης, μελετούσε τη «σχιζοφρενική αίσθηση της ύπαρξης», όπως αποτυπωνόταν στην εξπρεσιονιστική τέχνη, και πίστευε ότι η αμεσότητα των έργων ψυχασθενών βοηθά στην κατανόηση της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας, γενικά. Ο Πρίντζχορν, το 1919, με έκκλησή του σε διάφορα ψυχιατρεία να στείλουν τις συλλογές τους στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, συγκροτεί και μελετά αυτή την παγκόσμιας φήμης συλλογή. Αποχωρώντας από την κλινική, το 1922, εκδίδει την πρωτοποριακή μελέτη του «Εικαστικά έργα ψυχιατρικών ασθενών», αναδείχνοντας την «αισθητική δεινότητα και διεισδυτικότητα» ορισμένων έργων και συμβάλλοντας στην αναγνώρισή τους, από πρωτοπόρους εικαστικούς - λ.χ. Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, Πάουλ Κλέε, Οσκαρ Σλέμερ, οι οποίοι γοητεύθηκαν από τα έργα αυτά - ενώ οι υπερρεαλιστές, ιδιαίτερα ο Μαξ Ερνστ, θεώρησαν τη μελέτη του Πρίντζχορν «Βίβλο» της τέχνης.
  • «Ευγονική»... κτηνωδία
Η ουσιαστικότερη διάσταση της έκθεσης είναι η αποκάλυψη της πιο κτηνώδους και μαζικής εξολόθρευσης των ψυχασθενών στην Ιστορία των Νεότερων Χρόνων. Η «ευγονική» του ναζισμού απαιτούσε την «κάθαρση» του ανθρώπινου είδους από καθετί επιβαρυντικό, τον αφανισμό της «ανάξιας βίου ζωής», για μία ανόθευτη εξέλιξη της «Αρίας Φυλής». Οι αίθουσες αερίων, όπως και άλλες μορφές εξόντωσης που λειτούργησαν στα ψυχιατρεία, υπήρξαν τόποι αδυσώπητων μαζικών φόνων, ανάλογων με τις αίθουσες αερίων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μαζί με τους νοσούντες ο ναζισμός απαίτησε και την εξαφάνιση της Τέχνης τους, την οποία ενέτασσαν στην, επίσης διωκόμενη, «εκφυλισμένη τέχνη» των καλλιτεχνών που εναντιώνονταν στην αθλιότητα του καθεστώτος, αλλά και στα «αισθητικά» του γούστα.

Πάουλ Γκες «Φαντασία»
Να σημειωθεί ότι από το 1930 ο εθνικοσοσιαλισμός εμπόδισε τον παραπέρα εμπλουτισμό της συλλογής του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης. Οταν ο ναζισμός έγινε εξουσία κατέστρεψε άλλες ανάλογες συλλογές της «τέχνης των τρελών», επέβαλε στους καλλιτέχνες- ασθενείς «κοινωφελή» καταναγκαστικά έργα και παρουσίασε (1938 - 1941) σε περιοδεύουσα έκθεση μέρος της συλλογής Πρίντζχορν, παράλληλα με μια άλλη έκθεση που οργάνωσε, με τίτλο «Εκφυλισμένη Τέχνη», προκειμένου να συκοφαντήσει και να εξαπολύσει την καταστροφή και των έργων των επώνυμων νεωτερικών δημιουργών. Οταν έκλεισε η έκθεση, οι ναζί κατέστρεψαν και τα έργα της έκθεσης της μοντέρνας τέχνης, αλλά και της Συλλογής της Χαϊδελβέργης. Εξάλλου, αρκετοί από τους ασθενείς-καλλιτέχνες, ως «άχρηστες υπάρξεις», είχαν δολοφονηθεί (1940 - 1941) σε θαλάμους αερίων, άλλοι με φάρμακα ή με υποσιτισμό από ψυχιάτρους του καθεστώτος.
 
Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Συλλογή της Χαϊδελβέργης περιέπεσε στη λήθη. Το 1963 ο Χάραλντ Στσέεμαν, διευθυντής της Αίθουσας Τέχνης της Βέρνης, παρουσίασε εκεί αρκετά έργα της συλλογής. Ακολούθησαν και άλλες, μικρότερες, εκθέσεις. Στη δεκαετία του 1970 ομάδα επιστημόνων έφερε στο «φως» σχεδόν το 60% των φακέλων ασθενείας των καλλιτεχνών.
  • Πρόδρομοι του ναζισμού
Γιόζεφ Χάινριχ Γκρέμπινγκ «Η νέα ιπτάμενη κιβωτός του Νώε»
Αντίθετα από τον Πρίντζχορν «δούλευε» ο σκοταδισμός. Το 1920, στην ηττημένη, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, Γερμανία, δύο καθηγητές, ο νομικός Καρλ Μπίντινγκ και ο ψυχίατρος Αλφρεντ Χόχε, αξιοποιώντας ανάλογες απόψεις στα τέλη του 19ου αιώνα, με κείμενό τους, υπό τον τίτλο «Η νομιμοποιημένη εξόντωση της άχρηστης ζωής», θέτοντας το ερώτημα «Τόσους και τόσους υγιέστατους συζύγους και γιους χάσαμε στον πόλεμο, πρέπει τώρα να χαραμίσουμε κι άλλο, επιπλέον ανθρώπινο δυναμικό και χρήματα για μερικούς αρρώστους με ανίατα νοσήματα;», ουσιαστικά εισηγήθηκαν την εξόντωση των ανίατα πασχόντων. Με την εμφάνιση του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος επικράτησε η άποψη: «Η εξόντωση ανθρώπων πνευματικώς νεκρών δεν συνιστά έγκλημα, δεν συνιστά ενέργεια ανήθικη, δεν συνιστά μια ενστικτώδη, κτηνώδη πράξη, αλλά μια πράξη επιτρεπτή, όσο και επωφελή».
 
Τον Οκτώβρη του 1939, ο Χίτλερ εξουσιοδότησε τους αρχηγούς του Ράιχ - Μπούλερ και δρ. Ιατρικής Καρλ Μπραντ - «να διευρύνουν τις αρμοδιότητες προσδιορισμένων ονομαστικώς ιατρών, ώστε να καταστεί εφικτή η διενέργεια ευθανασίας σε ασθενείς με ανίατα νοσήματα, κατόπιν εκτιμήσεως της κατάστασής τους». Με αυτό το ολιγόλογο κείμενο νομιμοποίησε τη δολοφονία ασυλοποιημένων ψυχοπαθών και άλλων χρονίως ασθενών, αλλά και παιδιών με σωματική ή νοητική υστέρηση που διέμεναν στο σπίτι τους.

Θάλαμος αερίων στο νοσοκομείο Πίρνα - Ζονενστάιν
Ταυτόχρονα με την επίθεση στην Πολωνία, τα SS εκκένωσαν γερμανικά και πολωνικά ιδρύματα, με μαζικές εκτελέσεις. Το ειδικό στρατιωτικό απόσπασμα Λάνγκε, υπεύθυνο για τις εκτελέσεις στις περιοχές Ντάντσιχ - Δυτική Πρωσία, Βάρτεγκαου και Ανατολική Πρωσία, χρησιμοποίησε φορητούς θαλάμους αερίων (μονοξείδιο του άνθρακα) που έφεραν πινακίδες με την επιγραφή «Καφετέρια του αυτοκράτορα».
  • «Επιχείρηση Τ4»
Στο Ράιχ και στην προσαρτημένη Αυστρία, αρμόδια γι' αυτά τα θέματα ήταν μια ημικρατική οργάνωση, στην καγκελαρία του Χίτλερ (KdF), που έδρευε στο Βερολίνο, στον αριθμό 4 της Τιεργκαρτενστράσε - εξ ου και η συντομογραφία της «Επιχείρηση Τ4». Τον Οκτώβρη του 1939, στάλθηκαν σε όλα τα ιδρύματα της χώρας τα πρώτα έντυπα ερωτηματολόγια, με την παρακάτω εντολή:

Να δοθούν τα ονόματα: 1) Των πασχόντων από χρόνια / ανίατα νοσήματα και των ακατάλληλων προς εργασία στα εργαστήρια των ιδρυμάτων, ή των δυναμένων να απασχολούνται μόνο με μηχανικές εργασίες (π.χ. λανάρισμα). 2) Οσων διαμένουν επί πέντε τουλάχιστον χρόνια αδιαλείπτως σε ιδρύματα. 3) Οσων φυλάσσονται εκεί ως ψυχιατρικοί ασθενείς με εγκληματική συμπεριφορά. 4) Οσων δεν διαθέτουν γερμανική υπηκοότητα ή δεν ανήκουν στη γερμανική ή συγγενική αυτής φυλή.

Τα συμπληρωμένα, από 42 γιατρούς, ερωτηματολόγια κατέληγαν σε 3, οι οποίοι γνωμάτευαν για την τύχη των ασθενών. Ο κόκκινος σταυρός (+) σήμαινε θάνατο, η γαλάζια παύλα (-) επιβίωση. Οι προϊστάμενοι του τμήματος γνωματεύσεων, Χέρμπερτ Λίντεν, Βέρνερ Χάιντε (διευθυντής του ιατρικού τμήματος της κεντρικής υπηρεσίας της Επιχείρησης Τ4) και Καρλ Σνάιντερ (καθηγητής της πανεπιστημιακής σχολής της Χαϊδελβέργης), έπαιρναν την τελική απόφαση.

Η κεντρική υπηρεσία της «Τ4» συνέτασσε τους καταλόγους των προς μεταφορά ασθενών. Τους παραλάμβαναν λεωφορεία, με βαμμένα τζάμια και τους μετέφεραν στις έξι εγκαταστάσεις εκτέλεσης. Φθάνοντας, τους παραλάμβανε «νοσηλευτικό» προσωπικό, που τους έγδυνε και τους οδηγούσε στους γιατρούς, οι οποίοι έλεγχαν τον αριθμό και το φάκελο των θυμάτων, συνέτασσαν μια πλαστή αιτία θανάτου, τους οδηγούσαν κατά ομάδες στους θαλάμους αερίων (έμοιαζαν με λουτρά) και έκλειναν ερμητικά τις πόρτες. Ο γιατρός άνοιγε τη βαλβίδα της φιάλης με το μονοξείδιο του άνθρακα και τα θύματα πέθαιναν από ασφυξία, που περιγραφόταν ως «ήρεμος θάνατος, ένας γαλήνιος ύπνος, με την πιο κυριολεκτική σημασία της λέξης».

Γκούσταβ Σίβερς «Χορός»
Μετά το θάνατο κάθε ασθενούς, στελνόταν στους δικούς του ειδοποίηση ότι μεταφέρθηκε σε επαρχιακό ίδρυμα, όπου «προς το παρόν δεν επιτρέπονται επισκέψεις» και λίγο αργότερα μια «παρηγορητική επιστολή», για τον «αιφνίδιο» θάνατό του και για την παραλαβή της τεφροδόχου του.
 
Το μπέρδεμα με ορισμένα ονόματα, τεφροδόχους και αγγελτήρια θανάτου προκάλεσε αντιδράσεις ακόμα και στην Εκκλησία και τη Δικαιοσύνη. Τον Αύγουστο του 1941, ο Χίτλερ αναστέλλει την «Επιχείρηση Τ4» για να οργανώσει το πρόγραμμα «ευθανασίας» συγκαλυμμένα. Με την εξόντωση των ασθενών με φάρμακα. Λ.χ., στα ιδρύματα της Βαυαρίας Εγκλφινγκ - Χάαρ και Καουφμπόιρεν καθιερώθηκε η «ε-δίαιτα» («δίαιτα ευθανασίας») σε ειδικά οικήματα, βοηθούσης και της κεντρικής υπηρεσίας της «Επιχείρησης Τ4», που προμήθευε τους διευθυντές των ιδρυμάτων και άλλα μέσα «ευθανασίας» και φαρμακευτικές ουσίες (μορφίνη και σκοπολαμίνη).
  • «Ευθανασία» και «ψυχιατρική μεταρρύθμιση»
Γιατροί του ναζισμού που συμμετείχαν στις θανατώσεις ασθενών (μεταξύ των οποίων οι Πάουλ Νίτσε, Καρλ Σνάιντερ, Χανς Χάιντσε και Ερνστ Ρίντιν - πρόεδρος της εταιρείας Γερμανών νευρολόγων-ψυχιάτρων), εμφανίζοντας την «ευθανασία» ως «μεταρρύθμιση» της ψυχιατρικής περίθαλψης, έρευνας και θεραπείας, χρησιμοποίησαν ως σύγχρονες «θεραπευτικές» μεθόδους την ηλεκτροσπασμοθεραπεία, τη χρήση ινσουλίνης και την εργοθεραπεία. Στους ιδρυματοποιημένους και χρονίως πάσχοντες επέβαλλαν εκμετάλλευση της εργασιακής τους δύναμης, μέχρι εξουθενωτικής ...«ευθανασίας».

Kόσταντιν Κλέες «Ολοι στο κατάστρωμα»
Βασισμένη στο πρόγραμμα «ευθανασία», όσον αφορά στις μεθόδους μαζικής, «βιομηχανοποιημένης» εξόντωσης ανθρώπων, ήταν και η «τελική λύση του ζητήματος των Εβραίων», όπως και όλες οι μαζικές εξοντώσεις, μη Εβραίων, σε όλα τα ναζιστικά στρατόπεδα. Εξάλλου, μέρος του προσωπικού στην «Επιχείρηση Τ4» χρησιμοποιήθηκε και στα ναζιστικά στρατόπεδα.
 
Ωρες λειτουργίας της έκθεσης: Τετάρτη, Πέμπτη, Κυριακή 10 π.μ. - 6 μ.μ. Παρασκευή, Σάββατο 10 π.μ. - 10 μ.μ. Δευτέρα, Τρίτη: κλειστά.

Πάουλ Γκες «Αυτοπροσωπογραφία»

Αλόις Νταλμάιρ «Το μαστίγωμα του Εγκλφιγκν, όπως μια κυρία χτυπάει ένα σκύλο»

Α. Ε., ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Κυριακή 13 Φλεβάρη 2011

Thursday, February 10, 2011

Έργα του Γιαννούλη Χαλεπά παρουσιάζονται στην γκαλερί Καλφαγιάν στη Θεσσαλονίκη

«Πρωταγωνιστής» της έκθεσης θα είναι το γλυπτό σε γύψο με τίτλο «Θαλάσσιος ίππος και Νηρηίδες», έργο του 1935
«Πρωταγωνιστής» της έκθεσης θα είναι το γλυπτό σε γύψο με τίτλο «Θαλάσσιος ίππος και Νηρηίδες», έργο του 1935   (Φωτογραφία:  Αρχείο ΔΟΛ )
Έργα του μεγάλου Έλληνα γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά, που «σφράγισε» με τις δημιουργίες του τη νεοελληνική τέχνη, στα τέλη του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, παρουσιάζονται στην γκαλερί Καλφαγιάν της Θεσσαλονίκης.

Η έκθεση εγκαινιάζεται την Πέμπτη και θα διαρκέσει έως τις 26 Μαρτίου.

«Πρωταγωνιστής» της έκθεσης θα είναι το γλυπτό σε γύψο με τίτλο «Θαλάσσιος ίππος και Νηρηίδες», έργο του 1935.

Ο καλλιτέχνης άντλησε το θέμα του από την ελληνική μυθολογία, αγαπημένη πηγή έμπνευσής του. Στο γλυπτό «πρωταγωνιστούν» οι Νηρηίδες με τη μορφή γυμνών γυναικών, μοτίβο συχνό στα έργα του Χαλεπά.

Επίσης, στην γκαλερί θα παρουσιαστούν 12 σχέδια του καλλιτέχνη, τα οποία χρονολογούνται περίπου το 1930, εντάσσονται δηλαδή στην τελευταία περίοδο του δημιουργού, κατά τα χρόνια που εκείνος ζούσε στην Αθήνα.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες γλύπτες, έγινε ευρύτερα γνωστός για το γλυπτό του «Η Κοιμωμένη», που βρίσκεται στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.

Γεννήθηκε στην Τήνο το 1851 και σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και στη συνέχεια στην Ακαδημία του Μονάχου.

Την πρώτη περίοδο της καλλιτεχνικής του πορείας, με τα εμπνευσμένα από την αρχαιότητα έργα, διέκοψε ο επί 13 χρόνια εγκλεισμός του στο Ψυχιατρείο της Κέρκυρας (1888-1902). Μετά την έξοδό του, επέστρεψε στην Τήνο, αλλά κατάφερε να αφοσιωθεί στην τέχνη του μόνο μετά το θάνατο της μητέρας του το 1916.

Τα έργα της περιόδου αυτής γίνονται πιο ελεύθερα και πηγαία και επικεντρώνονται στην ουσία των συνθέσεων και όχι στη λεπτομερή επεξεργασία τους.

Το 1925 η Ακαδημία Αθηνών οργανώνει έκθεση έργων του, ενώ δύο χρόνια μετά ο γλύπτης βραβεύεται με το Αριστείο των Τεχνών και άρχισε να αναγνωρίζεται για το έργο του. Το 1930 ο καλλιτέχνης εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου ζει τα τελευταία χρόνια της ζωής του ως το θάνατό του το 1938.

Αριστούργημα του Γκογκέν έμεινε στα αζήτητα του οίκου Christie's

Η «Ελπίδα» αναμενόταν να αποκομίσει το ποσό των 10 εκατομμυρίων λιρών
Η «Ελπίδα» αναμενόταν να αποκομίσει το ποσό των 10 εκατομμυρίων λιρών   (Φωτογραφία:  Reuters)
Απούλητος έμεινε ο πίνακας του Πολ Γκογκέν, με τίτλο «Η ελπίδα», που είχε εκτιμηθεί ως το κορυφαίο κομμάτι της δημοπρασίας του οίκου Christie's, την Τετάρτη, με έργα του μοντερνισμού και του ιμπρεσιονισμού.
Το έργο, που ήταν ένας φόρος τιμής από τον καλλιτέχνη στον επίσης κορυφαίο δημιουργό Βίνσεντ Βαν Γκογκ και ανήκει στην κατηγορία της «νεκρής φύσης» με ηλίανθους, αναμενόταν να αποκομίσει το ποσό των 10 εκατομμυρίων λιρών. Με κορυφαίο «χτύπημα» της δημοπρασίας ένα έργο του Πιερ Μπονάρ για 7,2 εκατομμύρια λίρες, πολύ παραπάνω από τα 4 που εκτιμούσαν οι ειδικοί, η βραδιά απέφερε στον οίκο περίπου 61,9 εκατομμύρια λίρες. Ποσό αρκετά μικρότερο από τα 81 εκατομμύρια που ανέμεναν να συγκεντρώσουν οι διοργανωτές της δημοπρασίας. Σε μία ξεχωριστή δημοπρασία, που διοργάνωσε επίσης την Τετάρτη ο μεγαλύτερος οίκος του κόσμου, με έργα επηρεασμένα από το ρεύμα του σουρεαλισμού, συγκεντρώθηκε το ποσό των 23,4 εκατομμυρίων λιρών. Και αυτές οι δημοπρασίες εντάσσονται σε μία σημαντική σειρά πωλήσεων, που καταγράφονται στον τομέα των έργων Τέχνης, αυτό το μήνα στο Λονδίνο. Το φαινόμενο το παρακολουθούν στενά οι ειδικοί, προσπαθώντας να διακρίνουν, είτε σημάδια ενδυνάμωσης, είτε ενδείξεις ενός ραγδαία αναπτυσσόμενου τομέα.

Το «Αντάρτικο στην Ήπειρο» με τον φακό του Κ.Μπαλάφα στο Μουσείο Μπενάκη

Τα 79 θέματα που παρουσιάζονται στην έκθεση επιλέχθηκαν μέσα από 2.000 αρνητικά
Τα 79 θέματα που παρουσιάζονται στην έκθεση επιλέχθηκαν μέσα από 2.000 αρνητικά   (Φωτογραφία:  Μουσείο Μπενάκη )
Έκθεση αφιερωμένη στον Κώστα Μπαλάφα, εκπρόσωπο της ανθρωπιστικής φωτογραφίας που άνθισε διεθνώς μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, φιλοξενεί το Μουσείο Μπενάκη (κτίριο οδού Πειραιώς) από τις 11 Φεβρουαρίου έως τις 30 Απριλίου. Η έκθεση έχει τίτλο «Το Αντάρτικο στην Ήπειρο, 1941-1944».

Το έργο του Κ.Μπαλάφα επικεντρώνεται στον απλό άνθρωπο και στους αγώνες που δίνει κάτω από αντίξοες συνθήκες τόσο για την επιβίωσή του, όσο και για την ελευθερία του.

Ο φωτογράφος κατέγραψε με ιδιαίτερη ευαισθησία τα ήθη και έθιμα σε κάθε γωνιά της χώρας του, ενώ η Ήπειρος και οι κάτοικοί της κατέχουν εξέχουσα θέση στη φωτογραφική του δημιουργία.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής εντάχθηκε στην 6η Ταξιαρχία του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), ως μαχητής - τυφεκιοφόρος του 85ου Συντάγματος.

Τότε, φωτογράφησε τις καταστροφές των χωριών, τις ζυμώσεις για την έναρξη του ένοπλου αγώνα, τις πορείες και τις μάχες των ανταρτών, το θρήνο των μανάδων, και αργότερα τις εκδηλώσεις στη πόλη των Ιωαννίνων κατά την Απελευθέρωση.

Στο τέλος του πολέμου και ενώ η εμφύλια διαμάχη είχε ήδη ξεκινήσει, εμπιστεύθηκε το υλικό που είχε συγκεντρώσει στην οικογενειακή του φίλη Ιουλία Γοργόλη, θεωρώντας ότι υπήρχε κίνδυνος να κατασχεθεί, αν έμενε στα χέρια του.

Εκείνη, το έκρυψε κάτω από το ξύλινο πάτωμα ενός γιαννιώτικου σπιτιού, όπου παρέμεινε για 31 χρόνια, μέχρι το 1974, οπότε ο Κώστας Μπαλάφας το επανέκτησε.

Η σημαντική αυτή φωτογραφική μαρτυρία έγινε ευρέως γνωστή το 1991, όταν ο ίδιος, με δική του δαπάνη, εξέδωσε τον τόμο Κώστας Μπαλάφας. Το αντάρτικο στην Ήπειρο, Ασπρόμαυρες φωτογραφίες 1940-1944.

Σήμερα, η φωτογραφική σειρά από την Αντίσταση στην Ήπειρο, φυλάσσεται στο Μουσείο Μπενάκη μαζί με το υπόλοιπο έργο του.

Τα 79 θέματα που παρουσιάζονται στην έκθεση επιλέχθηκαν μέσα από 2.000 αρνητικά που απαρτίζουν την ενότητα, με φωτογραφικά και ιστορικά κριτήρια, ώστε ο θεατής να αποκομίζει μία σφαιρική εικόνα του αγώνα του ηπειρώτικου λαού ενάντια στον ξένο κατακτητή.

Σε αυτά περιλαμβάνονται 65 ψηφιακές εκτυπώσεις από πρωτότυπα αρνητικά, καθώς και 14 πρωτότυπες φωτογραφίες, τυπωμένες και υπογεγραμμένες από τον ίδιο τον φωτογράφο.

Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα προβάλλεται το πορτρέτο του Κώστα Μπαλάφα που σκηνοθέτησε το 1985 η Βέρα Πάλμα για λογαριασμό του Υπουργείου Πολιτισμού.

Παράλληλα, θα κυκλοφορήσει ομότιτλο λεύκωμα, έκδοση του Μουσείου Μπενάκη, που επιμελήθηκαν οι συνεργάτες του Φωτογραφικού Αρχείου του Ιδρύματος, Γεωργία Ιμσιρίδου και Λεωνίδας Κουργιαντάκης, με 44 φωτογραφίες και κείμενα του ίδιου του Κώστα Μπαλάφα, της Γεωργίας Ιμσιρίδου και του Τάσου Σακελλαρόπουλου, Υπεύθυνου των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη.

Wednesday, February 9, 2011

Ο άλλος Μόραλης


Ο Γιάννης Μόραλης δεν ήταν μόνο ένας σπουδαίος ζωγράφος, αλλά και ένας δημιουργός που έχει κληροδοτήσει μεγάλο αριθμό αρχιτεκτονικών επεμβάσεων σε ξενοδοχεία, σταθμούς μετρό, κατοικίες και τράπεζες, με πιο διάσημο από όλα τον γλυπτικό διάκοσμο σε μία από τις όψεις του Χίλτον Αθηνών. Αυτήν τη σχετικά άγνωστη πτυχή του έργου του αποκαλύπτει η έκθεση «Γιάννης Μόραλης - Αρχιτεκτονικές συνθέσεις», που εγκαινιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη, το οποίο ετοιμάζει μεγάλη αναδρομική έκθεση του ζωγράφου για το 2016.

Αρχιτεκτονικές συνθέσεις από τον Γιάννη Μόραλη
Διακόσμησε ξενοδοχεία, τράπεζες, σταθμούς και κατοικίες
  • Του Σπυρου Γιανναρα, Η Καθημερινή, Tετάρτη, 9 Φεβρουαρίου 2011
Μια ιδιαίτερη πτυχή του πολύπλευρου έργου του σπουδαίου ζωγράφου Γιάννη Μόραλη (1916-2009) αναδεικνύει η έκθεση «Γιάννης Μόραλης - Αρχιτεκτονικές συνθέσεις» που εγκαινιάζεται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη. Η εικαστική του παρέμβαση σε δημόσια κτίρια και ορισμένες ιδιωτικές κατοικίες, η οποία εγκαινιάστηκε το 1959 με το γνωστότερο έργο του, τις συνθέσεις που κοσμούν το ξενοδοχείο Χίλτον, περιλαμβάνει 120 έργα, μακέτες και προσχέδια. Το συνολικό αυτό έργο δωρίστηκε από τον ίδιο το ζωγράφο στο Μουσείο Μπενάκη, το 2009 λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του.

Οπως ανέφερε κατά τη διάρκεια της χθεσινής συνέντευξης Τύπου η πρόεδρος του Δ.Σ. του μουσείου, Αιμιλία Γερουλάνου, «η παρέμβαση αυτή του Μόραλη στα δημόσια κτίρια αποτελεί ένα ακόμα δείγμα της παρουσίας της λεγόμενης γενιάς του ’30 στη διαμόρφωση του τόπου».

Σε διάστημα 40 περίπου ετών και σε συνεργασία με κορυφαίους αρχιτέκτονες ο Μόραλης ανέλαβε τη διακόσμηση με πελώριες συνήθως συνθέσεις ξενοδοχεία, τράπεζες και κατοικίες. Σημαντικότερα δείγματα αποτελούν οι συνθέσεις στα ξενοδοχεία Mont Parnes και Mediterranean στη Ρόδο, Αμαλία στους Δελφούς, Ξενία στην Κέρκυρα και Αστέρας στη Βουλιαγμένη. Επίσης, σε καταστήματα της Τραπέζης της Ελλάδος, της Εθνικής Τράπεζας, της Citibank και της Τράπεζας Πειραιώς, στα υπόστεγα του ΟΛΠ, στο εστιατόριο Διόνυσος στου Φιλοπάππου, στη Σχολή Μωραΐτη, στο δημαρχείο Αθηνών και στον σταθμό Πανεπιστήμιο του μετρό.

«Η συγκεκριμένη έκθεση πραγματοποιείται δέκα χρόνια μετά την έκθεση “Αγγελοι, μουσική, ποίηση”», τόνισε η επιμελήτρια και των δύο εκθέσεων Φανή Τσιγκάκου, προσθέτοντας ότι τα εν λόγω αρχιτεκτονικά σχέδια δεν έχουν ποτέ εκτεθεί. Μετά τη δωρεά ο ζωγράφος επισκεπτόταν κάθε εβδομάδα ή 15νθήμερο το μουσείο όπου συζητούσε με την επιμελήτρια. «Πίναμε καφέ στο τραπεζάκι Νο 16 που ήταν ο γούρικος αριθμός του και κουβεντιάζαμε. Οσα σχόλια συγκράτησα περιέχονται στον τόμο που συνοδεύει την έκθεση», επισημαίνει η κ. Τσιγκάκου. Ο Μόραλης απολάμβανε την επίλυση των προβλημάτων που έθετε το εκάστοτε αρχιτεκτόνημα. «Οι παρεμβάσεις του δεν ήταν απλές εικαστικές διακοσμήσεις, αλλά οργανικά ενταγμένες στο κτίσμα, συνθέσεις, που σέβονταν τη μορφή, τη ρυθμολογία, αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο», τόνισε η επιμελήτρια. Ο ζωγράφος βασιζόταν σε λίγα βασικά μοτίβα, με τη συνθετική επανάληψη των οποίων δημιουργούσε ένα μεγάλο έργο. Απεχθανόταν τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις του έργου του, ενώ επεσήμαινε ότι οι αρχιτεκτονικές του συνθέσεις ήταν αποτέλεσμα της καλλιτεχνικής του αίσθησης κι όχι απόπειρα αφήγησης μιας έστω και συμβολικής ιστορίας.

Στην έκθεση παρουσιάζεται και πλούσιο συνοδευτικό υλικό (σχέδια, ακουαρέλες, λάδια, μακέτες, φωτογραφίες και κεραμικά), καθώς επίσης και τμήμα της πελώριας ξύλινης σύνθεσης που κοσμούσε υποκατάστημα της Citibank, το οποίο η τράπεζα δώρισε στο μουσείο. Το σπάνιο αυτό έργο αναμένεται να ανασυσταθεί και να ενταχθεί οργανικά στο κτίριο της οδού Πειραιώς. Στο πλαίσιο της συνέντευξης Τύπου η κ. Γερουλάνου ανακοίνωσε ότι το μουσείο σε συνεργασία με το ΜΙΕΤ και την γκαλερί Ζουμπουλάκη θα πραγματοποιήσει μεγάλη αναδρομική έκθεση Μόραλη (αντίστοιχη της περυσινής έκθεσης Τσαρούχη) με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του. Ταυτόχρονα έχει εδώ και καιρό ξεκινήσει η καταγραφή των έργων του Μόραλη με την επιστημονική επιμέλεια του Νίκου Π. Παΐσιου, με στόχο την έκδοση ενός catalogue raisonn�.

«Οι Χαρτοπαίκτες του Σεζάν» στο Μητροπολιτικό

Οι χαρτοπαίκτες ( 1890 - 92 )
Διαστάσεις : 45Χ57 εκ.
Jeu de Paume, Παρίσι
 
Σήμερα άνοιξε για το κοινό μια πολύ ιδιαίτερη έκθεση στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Στο επίκεντρο, οι χαρτοπαίκτες του Σεζάν, ένα θέμα που επαναλαμβάνεται στο έργο του Σεζάν και προκαλεί ιδιαίτερη συγκίνηση, όπως ισχυρίζεται ο Τόμας Κάμπελ, διευθυντής του σημαντικού μουσείου στην ιστοσελίδα του.

Ο Σεζάν δημιούργησε τους χαρτοπαίκτες τη δεκαετία του 1890 λίγο έξω από την Aix-en-Provence, στη νότια Γαλλία. Η έκθεση «Οι Χαρτοπαίκτες του Σεζάν», που θα διαρκέσει έως τις 8 Μαΐου, επανενώνει για πρώτη φορά τη σειρά των χαρτοπαικτών σε καμβά μαζί με τις σπουδές σε λάδι και τα σχέδια που αφορούν τα συγκεκριμένα έργα. Παράλληλα, παρουσιάζει και μια προσεκτικά επιλεγμένη ομάδα έργων του Σεζάν με πρωταγωνιστές ανθρώπους της υπαίθρου, στα οποία το ενδιαφέρον είναι ότι ο Σεζάν μοιάζει να χρησιμοποιεί τα ίδια μοντέλα που χρησιμοποιεί και για τους χαρτοπαίκτες.

Μέσα από την ιστοσελίδα του μουσείου, ο καθένας μπορεί να πάρει μια γεύση από την ηλεκτρονική ξενάγηση που προσφέρεται στους επισκέπτες της έκθεσης. Αφηγητής και ξεναγός είναι ο ίδιος ο Κάμπελ, που μεταξύ άλλων αφηγείται: «Ο Σεζάν είχε πει κάποτε: “Αγαπώ πάνω από όλα την εμφάνιση των ανθρώπων που έχουν μεγαλώσει χωρίς να απομακρύνονται από τις παλιές παραδόσεις”. Αυτή η έκθεση υπογραμμίζει τη σύνδεση του Σεζάν και το πάθος του για την πατρίδα του και τους ανθρώπους της».

Η έκθεση παρουσιάζεται στο πλαίσιο μιας σειράς που δίνει έμφαση σε σημαντικά έργα της συλλογής του μουσείου.
Οι Χαρτοπαίκτες του Σεζάν. 
Από τη συλλογή του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης.