Ελεγείες άδειων δωματίων

The Economist

Μετά τον θάνατό του, το 1916, ο Βίλχελμ Χαμερσόι έγινε ένα πολύτιμα φυλασσόμενο μυστικό. Και τούτο είναι κάτι που ταιριάζει με την τέχνη του. Τα πιο γνωστά έργα του είναι δωμάτια, εσωτερικά σπιτιών. Ομως εσωτερικά, που μοιάζουν δίχως ενοίκους ή σαν μόλις να εγκαταλείφθηκαν· δεν αφηγούνται καμιά ιστορία ούτε έχουν κανένα χρώμα, όπως τα περισσότερα κατοικημένα δωμάτια, όταν για λίγο μείνουν αδειανά. Τα παράθυρα συνήθως την ημέρα είναι ανοιχτά στον έξω κόσμο, όχι όμως του Χαμερσόι· αυτά και ανοιχτά δεν βλέπουν πουθενά. Οι πόρτες του μοιάζουν να είναι αιώνια κλειστές και οι μορφές μέσα στα δωμάτια, όταν υπάρχουν, μοιάζουν αγαλματωμένες, δίχως ίχνος ανθρώπινης ζωής επάνω τους.

• Λίμνες φωτός

Οι εικόνες του Χαμερσόι είναι συνειδητά ανεξήγητες. Οπως σε εκείνες του Αμερικανού Εντουαρντ Χόπερ και σε αυτές επικρατεί ένα αίσθημα αινιγματικής μελαγχολίας. Και όπως εκείνου είναι καθηλωτικές όχι με εκρήξεις, αλλά με τη σιωπή τους. Γιατί κανείς δεν φαίνεται να ξέρει. Τη ζωγραφική δημιουργία του Βίλχελμ Χαμερσόι παρουσιάζει σε έκθεσή της η Ρόαγιαλ Ακάντεμι του Λονδίνου, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η ποίηση της σιωπής». Μετά το Λονδίνο, η έκθεση ταξιδεύει στο Εθνικό Μουσείο Δυτικής Τέχνης του Τόκιο, όπου και θα παραμείνει έως το τέλος του έτους.

Η έκθεση του Λονδίνου περιλαμβάνει 71 πίνακες εκ των οποίων, όπως γράφει ο «Εκόνομιστ», 21 προέρχονται από τη γενέτειρά του, Κοπεγχάγη, 15 από σκανδιναβικές συλλογές και 20 από ιδιωτικές συλλογές, κυρίως της Δανίας. Βλέποντάς τους θα πίστευε κανείς ότι ο Χαμερσόι ήταν ένας καλλιτέχνης με περιορισμένους ορίζοντες – όλο εσωτερικά. Εχει ζωγραφίσει και ωραία γυμνά, τα οποία όμως, για να δει κανείς πρέπει να ταξιδέψει στο Κρατικό Μουσείο Τένχης της Δανίας· πολύ υποβλητικά, αν και βαρύθυμα, είναι και τα τοπία του. Ομως, τα εσωτερικά του είναι αυτά που τον έκαναν γνωστό στη διάρκεια της ζωής του. Η θύμηση του σήμερα συνδέεται με έναν ήλιο που διαπερνά παράθυρα δίχως κουρτίνες, σχηματίζοντας λίμνες φωτός και σκιές πάνω σε γυμνά πατώματα, ακάλυπτα. Οσοι θαυμαστές του θέλουν να ανυψώσουν το κοινό σε ρομαντικό (σαν να μην μπορεί το κοινό να είναι βαθύ, νοηματικό ή ωραίο) μιλούν για τον Χαμερσόι, χρησιμοποιώντας εκφράσεις όπως ποιητής του φωτός και παρόμοια.

Ετσι στο «Κορίτσι στο πιάνο» του 1901 μια παγωμένη σχεδόν σκηνή με όλο ουδέτερα χρώματα, στον τοίχο, στο λευκό τραπεζομάντιλο, στα άσπρα άδεια πιάτα, στο καφέ σώμα του πιάνου, στο μαύρο φόρεμα της γυναίκας και στις παρτιτούρες με μια λευκή λάμπα πλάι.

Δεν υπάρχει τίποτα το ξεχωριστό· όλα τα ξεχωριστά είναι πολύ κοινά, άσπρες ή γκρίζες πόρτες, παράθυρα, τραπέζι, ένας καναπές.

Η προφανής επιρροή του Χαμερσόι είναι ο Βερμέερ, ο Ολλανδός των γαλήνιων δωματίων του 17ου αιώνα και ο Γερμανός Κάσπαρ Νταβίντ Φρίντριχ, των μεταφυσικών τοπίων. Από την άλλη όμως, δεν μοιάζει με κανένα. Και στα έργα του διακρίνεται πότε πότε μια σπίθα ανατρεπτικού χιούμορ. Ο υπεύθυνος της Εκθεσης, Φέλιξ Κρέμερ, εντοπίζει ακόμη στα έργα του Χαμερσόι κάποιες ανισορροπίες που τους δίνουν μιαν υπερρεαλιστική ατμόσφαιρα.

• Ισως αξεδιάλυτος

Ομως, το να προσπαθεί κανείς να εξηγήσει ή να κατατάξει τον Χαμερσόι είναι απόπειρα άγονη, όσο το να προσπαθεί να εξηγήσει το «Περιμένοντας τον Γκοντό», του Σάμιουελ Μπέκετ· ή το, χειρότερο, να περιμένει ότι θα έρθει. Ομως, κάτι που μπορεί να πετύχει η έκθεση τούτη της Ρόαγιαλ Ακάντεμι, είναι να επαναφέρει δυναμικά τον Χαμερσόι στην αγορά τέχνης. [Η Καθημερινή, Παρασκευή, 26 Σεπτεμβρίου 2008]