Sunday, May 31, 2009

Ρέθυμνο: Μια πόλη-κυψέλη της σύγχρονης τέχνης

  • Η Κρήτη μπορεί να μην έχει «Φιξ» αλλά έχει, ίσως γι' αυτό, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, από την ενοποίηση της Δημοτικής Πινακοθήκης «Λ. Κανακάκις» και του Κέντρου Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας

  • Να, λοιπόν, που μια πόλη πρωτοπορεί και σε πείσμα των καιρών αποφασίζει να επενδύσει στην τέχνη, και δη τη σύγχρονη. Ο Δήμος Ρεθύμνου, αποδεικνύοντας ότι διαθέτει συνέπεια, ανέλαβε, και χωρίς τη στήριξη του υπουργείου Πολιτισμού, το νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, που απέκτησε όχι μόνο η πόλη αλλά ολόκληρο το νησί.

Η παλιά Δημοτική Πινακοθήκη «Λ. Κανακάκις» και το Κέντρο Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας, δύο χώροι που οι φίλοι της τέχνης έχουν αγαπήσει πάνω από μια δεκαετία τώρα, ενοποιήθηκαν με τα διπλανά κτίρια. Δημιουργήθηκε ένας σύγχρονος μουσειακός χώρος υψηλών προδιαγραφών, περίπου 1.000 τ.μ. Ο δήμαρχος Γιώργης Μαρινάκης, αναλαμβάνοντας, εκ των πραγμάτων, την ευθύνη της λειτουργίας του με χρηματοδότηση 250.000 ευρώ ετησίως, τον «βάφτισε» «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης» ενώ την καινούργια μεγάλη πλατεία, που ενοποιεί το ιστορικό κέντρο, την ονόμασε Πλατεία Πολιτισμού. Να γιατί το Ρέθυμνο παραδοσιακά φέρει τον τίτλο της πόλης των τεχνών και των γραμμάτων...

Το κτίριο, που αποτελεί σήμερα το νέο μουσείο, ήταν ενετικό (βενετσιάνικοι στρατώνες). Στις αρχές του 20ού αιώνα μετατράπηκε σε εργοστάσιο σαπουνιού, που λειτουργούσε μέχρι τη δεκαετία του '70. Στα διπλανά κτίρια στεγάστηκε και η πρώτη όπερα της Κρήτης. Με τη μελέτη του αρχιτέκτονα-καθηγητή στο ΕΜΠ Τάσου Μπίρη επανήλθε ο κτιριακός ιστός στο ιστορικό κέντρο του Ρεθύμνου. Με χρηματοδότηση εξ ολοκλήρου από το Γ'ΚΠΣ (το έργο υλοποιήθηκε από την «Εργοδομή»), η μορφή του παλιού ενετικού και βιομηχανικού κελύφους παρέμεινε, ενώ στο εσωτερικό το μουσείο απέκτησε υποδομή που του «επιτρέπει να υπάρχει και ύστερα από 50 χρόνια», όπως εξηγεί περήφανη η «ψυχή» του πρώην Κέντρου Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας, Μαρία Μαραγκού.

Να θυμίσουμε ότι η Δημοτική Πινακοθήκη ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1992 και το Κέντρο Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας το 1995, με σύμβαση που υπογράφηκε ανάμεσα στο Δήμο Ρεθύμνης και το υπουργείο Πολιτισμού. Το υπουργείο εξάντλησε τη συνέπειά του μόνο στη χρονική ισχύ της σύμβασης. Οταν συμπληρώθηκε η 10ετία, εγκατέλειψε κάθε ενδιαφερόμενο. Εξάλλου, από όλα τα Κέντρα Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας μόνο του Ρεθύμνου συνεχίζει...

Τίποτα δεν είναι τυχαίο, βεβαίως. Ολα αυτά τα χρόνια το Κέντρο του Ρεθύμνου κατάφερε να γίνει ένας θεσμός ζωντανός και ανοιχτός στα κελεύσματα των σύγχρονων εικαστικών αναζητήσεων. Ξεπέρασε και τις πλέον αισιόδοξες προσδοκίες, συγκεντρώνοντας την πανελλήνια και ενίοτε διεθνή κοινότητα της τέχνης. Τι να πρωτοθυμηθούμε; Την πρώτη διεθνή του παραγωγή το 1996 με την κοινή έκθεση του Νεοϋορκέζου Ρόναλντ Τζόουνς, του Νάκη Παναγιωτίδη και του Γερμανού Τόμας Ρουφ; Τον «Κήπο», το project του Ρόναλντ Τζόουνς και του Αγγελου Σκούρτη με τους ασθενείς του Θεραπευτηρίου Ψυχικών Παθήσεων Χανίων; Τη μεγάλη έκθεση του Νίκου Κεσσανλή το 1998; Την έκθεση της Μαρίας Λοϊζίδου στη Φορτέτζα το 2002; Το «Πάσχον Σώμα» με τη συμμετοχή καλλιτεχνών όπως οι Μαρίνα Αμπράμοβιτς, Ρόμπερτ Γκόμπερ, Μαρκ Κουίν, Ρος Μπλέκνερ, Κίκι Σμιθ, Μόνα Χατούμ κ.ά.; Τη μεγάλη έκθεση του Γιώργου Λάππα το 2005;

Αν σας αρέσουν οι αριθμοί, από το 1992 έως σήμερα έχουν οργανωθεί 88 εκθέσεις, μονογραφικές και θεματικές, και έχουν εκδοθεί 60 κατάλογοι.

Το νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «άνοιξε» αποκλειστικά με έργα της μόνιμης Συλλογής σε μια έκθεση που φέρει τον τίτλο «Στο κατώφλι δύο αιώνων». Πρόκειται για μία ενδεικτική παρουσία του ελληνικού εικαστικού γίγνεσθαι, από το 1960 μέχρι τις μέρες μας. Ο κύριος κορμός της στρέφεται γύρω από την ανθρώπινη μορφή, όπως διέτρεξε τη τέχνη αυτών των χρόνων από την αφαίρεση στην παραστατικότητα, το αφηγηματικό στοιχείο και τις έννοιες. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην πολιτική τέχνη του χθες και του σήμερα καθώς και στο περιβάλλον, με την ενότητα «άνθρωπος και φύση». Ακόμα και τα γεωμετρικά έργα ,τα οποία εντάσσονται στην έκθεση, συνδέουν την ύπαρξή τους με το ορατό ή το φανταστικό «κέλυφος», που στεγάζει τον άνθρωπο. Η επιμέλεια της έκθεσης, η οποία αριθμεί 180 από τα 400 έργα της μόνιμης Συλλογής, ανήκει στη Μαρία Μαραγκού.

Εκτίθενται μεταξύ άλλων έργα των Γ. Σπυρόπουλου, Γ. Γαΐτη, Ν. Κεσσανλή, Κ. Τσόκλη, Μ. Κατζουράκη, Γ. Λαζόγκα, Γ. Χατζημιχάλη, Αγ. Παπαδημητρίου, Ν. Αλεξίου, Μαρίας Λοϊζίδου, Γ. Λάππα, Ν. Χαραλαμπίδη, Η. Παπαηλιάκη, Στ. Σκοπελίτη, Χ. Κοντοσφύρη, Π. Χαραλάμπους, Δέσποινας Μαγγώνη, Θάλειας Χιώτη, Ασπας Στασινοπούλου.

Ο νέος χώρος, χωρισμένος σε δύο επίπεδα, εντυπωσιάζει τον θεατή. Μόνιμα στο ισόγειο εκτίθενται και τα έργα του Λευτέρη Κανακάκι. Σ' αυτόν το χώρο θα φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις, προβολές, διαλέξεις, μικρές μουσικές εκδηλώσεις αλλά και το είδος της πολιτιστικής αναψυχής που συνδυάζει τον καφέ με τη βιβλιοθήκη και το πωλητήριο.

Η έκθεση θα διαρκέσει τουλάχιστον έναν χρόνο ώστε να δοθεί η ευκαιρία, τόσο στους επισκέπτες του νησιού όσο και στους Κρητικούς και τα σχολεία, να γνωρίσουν το πολύτιμο αυτό απόκτημα. Ηδη, δυο σχολεία έχουν συμμετάσχει στα εκπαιδευτικά προγράμματα του μουσείου.

Τυχεροί οι Ρεθυμνιώτες. Απέκτησαν ένα μουσείο-κόσμημα, που μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει πόλο έλξης του λεγόμενου (και ανύπαρκτου στην Ελλάδα) πολιτιστικού τουρισμού. Ενώ οι τοπικοί άρχοντες δίνουν το καλό παράδειγμα άσκησης αποτελεσματικής πολιτιστικής πολιτικής. Που καμία σχέση δεν έχει με το γνωστό «παράλληλα με το μάζεμα των σκουπιδιών, φιλοξενώ κάθε καλοκαίρι εκδηλώσεις παρά θίν' αλός».

info

Χειμάρας 5, τηλ.: 28310-52530, ανοιχτά καθημερινά (εκτός Δευτέρας) 10-2 μ.μ. και 7-10 μ.μ., Σαββατοκύριακο 11-3 μ.μ.

Με το πενάκι του Φελίνι

  • Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, Ανίτα Εκμπεργκ, Νίνο Ρότα, Ρομπέρτο Ροσελίνι... οι αγαπημένοι ηθοποιοί, οι φίλοι και συνεργάτες του Φεντερίκο Φελίνι δραπέτευσαν από τις ταινίες του και έγιναν χάρτινοι ήρωες.

Πρωταγωνιστούν στην έκθεση «Ονειρα και εμμονές: τα σχέδια του Φεντερίκο Φελίνι» που εγκαινιάζεται την Παρασκευή στο Ιδρυμα Θεοχαράκη αποκαλύπτοντας μια άγνωστη στο ευρύ κοινό πλευρά του μεγάλου ιταλού σκηνοθέτη.

Προτού τον γοητεύσει ο κινηματογραφικός φακός, ο Φελίνι είχε πιάσει το μολύβι και το πινέλο. Μόλις 17 χρόνων ήταν όταν ο διευθυντής του σινεμά Fulgor στο Ρίμινι, τη γενέτειρά του, του ζήτησε να φιλοτεχνήσει καρικατούρες διάσημων ηθοποιών για να διακοσμήσει την αίθουσα.

Δύο χρόνια αργότερα γράφτηκε στη Νομική Σχολή της Ρώμης, από όπου δεν πήρε ποτέ πτυχίο, και ξεκίνησε αμέσως συνεργασία ως σκιτσογράφος σε διάφορα έντυπα.

Δεν σταμάτησε να σχεδιάζει, είτε φιγούρες από τις ταινίες είτε προσπαθώντας να αποδώσει τις πολλές και παράξενες φαντασιώσεις και εμμονές του. Σουρεαλιστικά, χιουμοριστικά, ερωτικά τα έργα του συχνά έχουν πρωταγωνιστή και τον ίδιο πλάι στους συνεργάτες του ή σε πληθωρικές γυναίκες.

Καθοριστική ήταν η γνωριμία του με τον ψυχαναλυτή Ερνστ Μπέρνχαρντ το 1960, ο οποίος τον παρότρυνε να καταγράφει τα ονειρά του με λέξεις αλλά και με σχέδια. Από τη δραστηριότητα αυτή θα προκύψει το «Βιβλίο των ονείρων», που πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Ιταλία, σελίδες του οποίου περιλαμβάνονται στην έκθεση, μαζί με 80 πρωτότυπα σχέδια.

«Σκιτσάριζε για να ονειροπολήσει, να φαντασιωθεί ερωτικά, να γοητεύσει μια γυναίκα», επισημαίνει στον κατάλογο της έκθεσης η επιμελήτρια Ελισάβετ Πλέσσα. «Αλλά και για να εξηγήσει στους συνεργάτες του ένα ρόλο, μια σκηνή, ένα ντεκόρ ή ένα κοστούμι, για να απεικονίσει ένα πρόσωπο το οποίο είχε φανταστεί πρώτα στο χαρτί και που μετά έψαχνε τον κατάλληλο ηθοποιό να τον ταιριάξει στο σχέδιό του».

Πάντα στο συρτάρι του ο Φελίνι είχε λευκά χαρτιά και χρωματιστούς μαρκαδόρους. «Disegnetti, disegnucci» (σκιτσάκια, σχεδιάκια) αποκαλούσε ο ίδιος τα έργα του, από τα οποία ελάχιστα έχουν σωθεί. Να πώς σκιαγραφούσε ο ίδιος τα συναισθήματά του: «Με λίγα λόγια, αυτό το συνονθύλευμα από σκίτσα, επεκτατικό, χωρίς όρια, η χαρά κάθε ψυχιάτρου, πιθανώς ένα είδους ίχνους, ενός νήματος, που στην άκρη βρίσκομαι με αναμμένους τους προβολείς, στο πλατό, την πρώτη μέρα του γυρίσματος».

Οι ειδικοί ανακαλύπτουν αναφορές στον εξπρεσιονισμό και τον σουρεαλισμό. Οπως σημειώνει ο Βιτόριο Μποαρίνι: «Τα κριτήρια των τεχνοκριτικών εύκολα θα μπορούν να ερμηνεύσουν το βαθύτερο νόημα του σχεδιαστικού ύφους του Φελίνι και τον φαινομενικό "πρωτογονισμό" της παιδικής ηλικίας που το χαρακτηρίζει, που δεν είναι άλλο παρά η κατάργηση των παραδοσιακών μορφών και η επανάκτηση του αυθορμητισμού και της αυτόματης λειτουργίας της ψυχής».

Η έκθεση οργανώνεται σε συνεργασία με το ίδρυμα Φεντερίκο Φελίνι και συνοδεύεται από προβολή ταινιών του τις οποίες θα προλογίσει ο Πλάτων Ριβέλλης.

Ο καλλιτέχνης είναι γυμνός

  • Το σώμα και η φθορά του απασχολούν και πάλι τον Λουκά Σαμαρά, όπως φαίνεται και στα έργα που εκθέτει στην Μπιενάλε της Βενετίας

Ενας μεγάλος ανοιχτός κύβος με καθρέφτες σε όλες τις όψεις του θα υποδέχεται το κοινό του ελληνικού περιπτέρου στην 53η Μπιενάλε Βενετίας το ερχόμενο Σαββατοκύριακο.

Η εγκατάσταση «Doorway» από αλουμίνιο και καθρέφτες θα υποδέχεται τους επισκέπτες στην έκθεση του Λ. Σαμαρά όπου θα παρουσιαστούν και έργα από τη σειρά «Κοσμήματα».

Η εγκατάσταση «Doorway» από αλουμίνιο και καθρέφτες θα υποδέχεται τους επισκέπτες στην έκθεση του Λ. Σαμαρά όπου θα παρουσιαστούν και έργα από τη σειρά «Κοσμήματα».

Εάν με αυτό το έργο (Doorway) του Λουκά Σαμαρά οι επισκέπτες θα έρχονται αντιμέτωποι με τον εαυτό τους, δεν φαντάζονται την έκπληξη που τους περιμένει όταν θα αντικρίσουν το γυμνό σώμα (βιντεοσκοπημένο, έστω) του καλλιτέχνη...

Στην εγκατάσταση Ecdysiast and Viewers ο 73χρονος δημιουργός της διασποράς κινηματογράφησε τις αντιδράσεις 24 ομοτέχνων και φίλων του, ενώ παρακολουθούν ένα σύντομο βίντεο όπου ο ίδιος βγάζει τα ρούχα του.

  • «Συγχωρέστε στην όψη μου»

Το εικαστικό στριπτίζ ολοκληρώνεται με τρία γλυπτά του 1965 από αλουμινόχαρτο και κοσμήματα που αναπαριστούν τρία άκρα του σώματος: το κεφάλι, τη βουβωνική χώρα και τα πόδια. Πρόκειται για ένα «υποκατάστατο» του σώματος του καλλιτέχνη, ο οποίος ούτε να προκαλέσει ούτε να σοκάρει θέλει. Απλώς, με τον ιδιόμορφο ναρκισσισμό του εξερευνά τις όψεις του εαυτού του.

Ο Λουκάς Σαμαράς δεν διστάζει να δείξει το πέρασμα του χρόνου, τη φθορά. «Στο βίντεο "Ecdyiasast" αυτό που με έφερνε σε μεγαλύτερη αμηχανία είναι το πέος που είναι πλαδαρό και κρέμεται», εξομολογείται στον επιμελητή της έκθεσης Μάθιου Χιγκς, στον κατάλογο που τη συνοδεύει.

«Δεν μου φαίνεται ωραίο, είναι ένα πέος γερασμένο. Και κάθε φορά που σκέφτομαι ότι το βλέπουν οι άλλοι αισθάνομαι ένα ρίγος, με την αρνητική μάλλον σημασία. Ελπίζω ότι το υπόλοιπο έργο γύρω είναι αρκετά μαγικό και θα μου συγχωρήσουν την όψη μου».

Δημιουργός με παγκόσμια φήμη ενός πολυποίκιλου έργου που περιλαμβάνει γλυπτική, ζωγραφική, σχέδιο, ταίνιες, περιβάλλοντα, ο Λουκάς Σαμαράς, που το 1948 μετανάστευσε από την Καστοριά στην Αμερική, βρίσκεται διαρκώς στην αιχμή. Είτε συμμετέχοντας σε χάπενινγκ με καλλιτέχνες όπως οι Αλαν Κάπροου και Ρόμπερτ Γουίτμαν, κυρίως όμως με τη χρήση πολαρόιντ, φωτογραφίζοντας το σώμα και το πρόσωπό του μέσα στο ατελιέ του.

«Τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής μου στις Ηνωμένες Πολιτείες ονειρευόμουν συνέχεια να επιστρέφω στην Ελλάδα. Επειτα, μια μέρα, τα όνειρα σταμάτησαν. Ωστόσο, η αίσθηση ότι ήμουν ξένος διατηρήθηκε», συνεχίζει. «Το κολέγιο υπήρξε για μένα μια τεράστια πολιτισμική αλλαγή. Ηταν σαν να μου άνοιγε μια πόρτα. Οταν πήγα στο πανεπιστήμιο Rutgers, ανακάλυψα ανθρώπους συμπληρωματικούς με μένα: συζητούσαμε πράγματα πολύ πέρα από οτιδήποτε μπορούσαν να συζητούν τα κανονικά παιδιά. Και πήγα αλλού. Αυτή η πνευματική αλλαγή ήταν ενδεχομένως εξίσου δραματική με τη φυσική μετάβαση από την Ελλάδα στις Ηνωμένες Πολιτείες».

Σήμερα, σπανίως εγκαταλείπει το στούντιό του, γι' αυτό πιθανότατα δεν θα παρευρεθεί στα εγκαίνια της βενετσιάνικης έκθεσής του με τίτλο «Paraxena». Ωστόσο, από τις λιγοστές αστικές εξορμήσεις του προέκυψε η σειρά Nexus, όπου υποκαθιστά με τα αυτοπορτρέτα του τις διαφημίσεις στα πλακάκια του υπόγειου σιδηρόδρομου της Νέας Υόρκης.

  • «Ηθελα να γίνω ηθοποιός»

«Στις πρόσφατες εικόνες του Nexus συγκρίνω τις δύο εκδοχές του εαυτού μου. Τοποθετώ μια εικόνα μου στα 30 μου, για παράδειγμα, πλάι σε μια εικόνα μου στα 70 μου και σας ομολογώ ότι είναι σοκαριστικό. Αλλά, εντέλει, δεν με νοιάζει. Είναι σαν τον Σέξπιρ: Εχουμε τον Αμλετ, έχουμε τον Λιρ και έχουμε τον Μάκβεθ· έχουμε τρεις χαρακτήρες και με τον εαυτό μας παίζουμε διαφορετικούς ρόλους. Πάντα ήθελα να γίνω ηθοποιός και υποθέτω πως με τον δικό μου τρόπο τελικά είμαι».

Με αυτή την εμμονή, τελικά η μορφή του είναι εξίσου διάσημη με το έργο του;

«Κατά κάποιον τρόπο είμαστε όλοι παιδιά του Χόλιγουντ, ιδίως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, όπως εγώ», απαντάει.

«Εχουμε δει πώς δημιουργείται ένας σταρ, αυτή η μαγική επιφάνεια. Αυτό κάνω κι εγώ κατά κάποιον τρόπο. Κοιτάζω τον εαυτό μου και αυτόματα θέλω να κάνω την εικόνα μου καλύτερη. Είναι ένας τρόπος να κατασκευάζεις με ό,τι σου έδωσε η φύση μια φωτογραφική παρουσία». *

Αβάνα, όλη η πόλη μια γκαλερί

  • Στην εναλλακτική, ευέλικτη, πανταχού παρούσα 10η Μπιενάλε είναι εμφανές ότι κάτι αλλάζει στην Κούβα
  • Του Γιαννη Γιγα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 31/5/2009

Η συμμετοχή σαράντα κρατών με περισσότερους από 200 καλλιτέχνες στην επίσημη διοργάνωση, η καταπληκτική συμμετοχή της πόλης - σύμβολο με 110 παράλληλες εκδηλώσεις στις οποίες δραστηριοποιήθηκαν περίπου 500 «ντόπιοι» καλλιτέχνες (Κουβανοί, Λατινοαμερικάνοι και εκ Καραϊβικής), έκαναν την απριλιάτικη Αβάνα τη μεγαλύτερη γκαλερί του κόσμου. Μάιος και οι παράλληλες εκθέσεις ακόμα συνεχίζουν τη μεγάλη αυτή γιορτή της τέχνης. Και αυτά, χωρίς να λογαριαστεί η δυναμική παρουσία του κουβανέζικου underground.

Οι προσκλήσεις καλλιτεχνών σε καλλιτέχνες για κοινή έκθεση ή δημιουργία ήταν διαδεδομένη και κυριαρχούσα πρακτική. Ολα ανοιχτά, όλα για όλους.

Μεγάλοι αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες, όπως ο Αλέξης Λέιβα Ματσάδο (KCHO), ο οποίος όχι μόνο συμπαρουσίασε το κεντρικό γεγονός με τον προσκεκλημένο του «ολυμπιακό» Κινέζο καλλιτέχνη Κάι Γκο-Κιανγκ, αλλά συμμετείχε σε μία ακόμα εκδήλωση 16 προσκεκλημένων του καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο και σε δύο παράλληλες εκθέσεις ως προσκεκλημένος, δείχνουν τον κεντρικό χαρακτήρα αυτής της στάσης. Περιφερειακές εκθέσεις μέχρι τα πιο απομακρυσμένα προάστια, οργανωμένες με τον ίδιο τρόπο, φανερώνουν την πλατιά αποδοχή αυτού του μοντέλου, που οδήγησε και στο πετυχημένο πείραμα της συλλογικής επιμελητείας (curating).

  • Πολλαπλές επέτειοι

Η ιστορική συγκυρία και οι πολλαπλές επέτειοι καθιστούν αυτή την Μπιενάλε ακόμη σημαντικότερη. Το 2009 έχει το προνόμιο να συνεορτάζονται, εν μέσω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, 50 χρόνια κουβανικής επανάστασης, 25 χρόνια λειτουργίας του Ιδρύματος Βιλφρέδο Λαμ και η 10η Mπιενάλε της Αβάνας. Το ίδρυμα πολιτισμού της Κούβας, Βιλφρέδο Λαμ, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ίδιου του Φιντέλ Κάστρο μετά το θάνατο του μεγάλου Κουβανού σουρεαλιστή ζωγράφου, διοργάνωσε τον πρώτο κιόλας χρόνο της ίδρυσής του, το οργουελιανά συμβολικό 1984, την πρώτη Μπιενάλε της Αβάνας ως τόπο ένωσης της κουλτούρας της πολύχρωμης Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, του κατακερματισμένου αυτού χώρου, και αντίστασης στον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό.

Αν κάποιοι προσπαθούσαν μέχρι και την 9η διοργάνωση να την εντάξουν στις μικρές περιφερειακές ανάλογες οργανώσεις, η 10η τους αποστόμωσε. Οχι μόνο υπενθυμίζει την πρωτιά της ως μια εναλλακτική πρόταση απέναντι στις μεγάλες διεθνείς εκθέσεις, αλλά έρχεται να κοντράρει στα ίσα και να αποτελέσει ένα κεντρικό σημείο συνάντησης και «εκπομπής» του κόσμου της δημιουργίας.

Από κει και πέρα, ενισχύοντας τη θέση της στο επίκεντρο των εξελίξεων στον διεθνή χώρο, ανοίγεται και αναμετρείται και με τον «πρώτο» κόσμο. Η ανταπόκριση από τις χώρες της Δύσης, με προεξάρχουσα τη Γερμανία, σε αυτό το πρώτο άνοιγμα είναι εντυπωσιακή.

  • Ανοιχτή προς τη Δύση

Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί αν το γεγονός ότι αυτή η Mπιενάλε είναι η πρώτη ανοιχτή προς τη Δύση οφείλεται στην αυτοπεποίθηση που χαρίζει η εμπειρία ή στην ανάγκη αλλαγής απέναντι σε μια διαδικασία μετάβασης. Αυτό τον προβληματισμό έρχεται να ενισχύσει το θέμα της 10ης Μπιενάλε, «Ενσωμάτωση και αντίσταση στην εποχή της παγκοσμιοποίησης».

Η πόλη ως σύμβολο είχε και έχει πάντα μεγάλη συνεισφορά στην επιτυχία. Η ευελιξία της διοργάνωσης ήταν καταπληκτική παρότι δεν ήταν φανερό αν αυτό οφειλόταν στην ανεπάρκεια των διοργανωτών ή στην επάρκεια ψυχικού σθένους των φιλόξενων Κουβανών.

Κορυφαίοι βραβευμένοι καλλιτέχνες (χρυσά λιοντάρια) έως νεανικά πανκ γκρουπ και μαχόμενες κοινότητες, άνθρωποι της δημιουργίας απ’ όλο τον κόσμο που κουβαλούν την ταυτότητά τους και τους αγώνες τους (αντιδικτατορικούς, οικολογικούς, αντιμπεριαλιστικούς, κοινοτικούς, απλά επιβίωσης κ.λπ.) αποτελούν το πλουραλιστικό διεθνές περιβάλλον της Αβάνας αυτό τον καιρό, που συνδιαλέγεται και αλληλεπιδρά με την κουβανική σκηνή, η οποία βρίσκεται εμφανώς σε κατάσταση αναμονής ιστορικών εξελίξεων.

Αυτό το κλίμα διαμορφώνει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα που οφείλει να μελετηθεί μιας και αποτελεί την καρδιά των επερχόμενων σημαντικών γεωπολιτικών εξελίξεων.

  • Η εικαστική ταυτότητα

Οι τέχνες στην Κούβα βρίσκονται σε διαρκή πρόοδο. Αν και είναι γνωστά παραδείγματα μεγάλων Κουβανών εικαστικών (Λαμ, Πικάμπια κ.ά.) για διάφορους λόγους η Κούβα αντιπροσωπεύεται στο παγκόσμιο στερέωμα μέσω της μουσικής και του χορού. Και όμως ανακαλύπτει κανείς ότι οι Κουβανοί ως εικαστικοί καλλιτέχνες είναι εξίσου δημιουργικοί και βεβαίως δεν είναι η Μπιενάλε που δίνει το στίγμα. Μάλλον η ίδια η διοργάνωση, από όποιο σημείο και αν ξεκινήσει, κυριαρχείται και οδηγείται από το κλίμα που έχει δημιουργηθεί εδώ και δεκαετίες μέσα από λαϊκούς θεσμούς, που τακτικά και με συνέπεια επέδρασαν στη δημιουργία ενός αληθινά δημοκρατικού καλλιτεχνικού χώρου.

Ο ανοικτός αστικός χώρος, οι πόλεις και η ύπαιθρος ανήκουν σε όλους. Δεν υπάρχουν αποκλεισμοί. Ο χώρος είναι κοινός, χρησιμοποιείται από όλους, κάτι που με ζεστασιά επιτυχώς καταδεικνύει σε ένα από τα πιο γνωστά του τραγούδια/βίντεο, το Domino, ο X-Alfonso, ο αγαπημένος της κουβανικής νεολαίας που άνοιξε επίσημα την Μπιενάλε. Οι ήχοι μιας παρτίδας ντόμινο παντρεύονται με τους υπόλοιπους ήχους της παρέας και της γειτονιάς, δείχνοντας πως το εργαστήρι του Κουβανού καλλιτέχνη είναι η κοινωνική ζωή.

  • Tο κουβανικό underground

Αυτό είναι το κουβανικό underground, που κατέκλυσε όλες τις γειτονιές της πόλης με δεκάδες οργανωμένα ή αυτοσχέδια δρώμενα, κατορθώνοντας να δηλώσει σεμνά την παρουσία του και, ορισμένες φορές, να ενταχθεί τελευταία στιγμή στις επίσημες παράλληλες εκδηλώσεις της Μπιενάλε. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η επάνοδος στην πρωτεύουσα του «Αγίου» της κουβανικής περφόρμανς, Μόγια, γεγονός ανεπανάληπτο, και η καλλιτεχνική κολλεκτίβα Γιγαντέρος, με εξαιρετικής ποιότητας παραστάσεις στους δρόμους της Αβάνας που συγκινούν και διασκεδάζουν, «προβληματίζουν και ομορφαίνουν τους δρόμους μας τις Κυριακές», όπως είπε χαμογελώντας ένας Κουβανός φίλος.

Πολύ λίγο έχουν επιδράσει στη δημιουργία της εικαστικής ταυτότητας της Κούβας οι κρατικοί - διοικητικοί θεσμοί, το κόμμα κ.λπ. Η καλλιτεχνική σκηνή φέρει και αντανακλά τα γενικότερα χαρακτηριστικά της χώρας. Βασικός πρωταγωνιστής και παράγοντας ο κουβανικός λαός. Γι’ αυτό και είναι σπάνιες οι περιπτώσεις ιδεολογικά φορτισμένης καλλιτεχνικής παραγωγής. Η ιστορία, η γεωγραφία, οι τομείς της παραγωγής επιδρούν περισσότερο από τους κρατικούς θεσμούς. Η λατινοαμερικάνικη ιδιοσυγκρασία εμφανίστηκε σταθερά σε πολλές περιπτώσεις και είναι πάντα η βάση στην οποία καταφέρνει να στηρίζεται το ιδιαίτερο μοντέλο, που θέλει κάθε τι κουβανικό να είναι ταυτόχρονα εθνικό και διεθνές, εντόπιο και παγκόσμιο, εσωστρεφές και ακτινοβόλο.

  • Eργα της ανάγκης

Η τέχνη στην Κούβα είναι έργα της ανάγκης και αυτό είναι ευδιάκριτο στα μεγάλα Art Markets που οργανώνονται εδώ και δεκαετίες κάθε Σάββατο σε τρία κεντρικά σημεία της Αβάνας. Βάζουν μαζί τον αυτοδίδακτο της γειτονιάς με τον συμμετέχοντα στην Μπιενάλε, τον γκραφιτά να συνεκθέτει με τον καθηγητή της Καλών Τεχνών, τον κορνιζά με τον πρωτοπόρο. Είναι η ίδια η κοινωνία και η δομή της. Εδώ ποτίζονται οι ρίζες που δίνουν ανθό στην Μπιενάλε, για να παραφράσουμε τον Αντρέι Ταρκόφσκι.

Η σαββατιάτικη βόλτα των Αβανέζων στο Πράδο (κάτι ανάλογο με τη Ράμπλα της Βαρκελώνης) δεν είναι παρά βάφτισμα στη ζωγραφική, αφελή και ψαγμένη, τα αποτελέσματα του οποίου φαίνονται στη συμμετοχή του κοινού και των συγκινητικών εθελοντών στην Μπιενάλε. Ο σχεδόν αυθόρμητος τρόπος αυτοοργάνωσης έλκει την καταγωγή του από τα περίφημα κουβανέζικα πάρτι της γειτονιάς. Η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι ένα πραγματικό γλέντι και ελάχιστα θυμίζει τον μίζερο ανταγωνισμό στο πεδίο των δημοσίων σχέσεων για την ανέλιξη στο σταρ σύστεμ των συμμετεχόντων, όπως έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε εδώ και αλλού. Πόσες φορές άραγε στις διοργανώσεις των τελευταίων πολλών χρόνων ένιωσε κανείς μέλος μιας τέτοιας κοινωνίας με τον τρόπο που το αισθάνεται στην παν-έγερση, στο πανηγύρι της 10ης Μπιενάλε της Αβάνας;

Μπιενάλε ωριμότητας και ελπίδας

  • Η 2η έκθεση Θεσσαλονίκης ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο του σήμερα, μια διαφορετική καταγραφή του παρελθόντος
  • Tης Μαργαριτας Πουρναρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 31/5/2009

Εφηβοι ονειροπολούν πάνω στον μεγάλο τσιμεντένιο κυματοθραύστη στο Αλγέρι. Τζάνκι χτυπάνε ενέσεις σε μια φτωχογειτονιά της Βαρκελώνης. Κάτοικοι των νησιών Μπαρμπέιντος εορτάζουν παγανιστικά την πλούσια σοδειά του ζαχαροκάλαμου. Πρώην βοσκοί από το Κιργιζιστάν συσκευάζουν κακής ποιότητας ενδύματα από την Κίνα, στον παλιό Δρόμο του Μεταξιού. Μια Ελληνίδα γιαγιά ψήνει καφέ στο καμινέτο και σιγοτραγουδά «Με στενεύει η καρδιά μου». Μα πού είμαστε; Στη 2η Μπιενάλε Θεσσαλονίκης, που εγκαινιάστηκε την περασμένη Κυριακή: ένα παράθυρο στον κόσμο του σήμερα, μια διαφορετική καταγραφή του παρελθόντος, ένα ξέφωτο στα όνειρα και στους εφιάλτες του μέλλοντος. Καλώς ήρθατε. Θα δείτε τέχνη από κάθε γωνιά του πλανήτη Γη, σε μια περίοδο σκοταδισμού και διαύγειας. Τις ημέρες μας.

«Ηταν η καλύτερη εποχή. Ηταν η χειρότερη εποχή. Ηταν καιροί σοφίας. Ηταν καιροί ανοησίας... Είχαμε τα πάντα μπροστά μας, δεν είχαμε τίποτα μπροστά μας», έγραφε ο Κάρολος Ντίκενς για τη ζωή στο Λονδίνο το 1859. Τα λόγια του δανείστηκαν οι τρεις επιμελήτριες Γκαμπριέλα Σαλγάδο από την Αργεντινή, Μπίσι Σίλβα από τη Νιγηρία και Συραγώ Τσιάρα από την Ελλάδα, διότι περιγράφουν θαυμάσια την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας, τα προφητικά zeros.

Τη ρήση του Ντίκενς τη συνέδεσαν με τη θέση του σύγχρονου αριστερού στοχαστή Τέρι Ιγκλετον, που διατείνεται ότι η πολιτισμική θεωρία πρέπει να επαναπροσδιορίσει τους στόχους και τα πεδία της έρευνάς της, φτιάχνοντας έτσι το θεωρητικό πλαίσιο της Μπιενάλε που έχει τίτλο: «Πράξις. Τέχνη στους αβέβαιους καιρούς μας».

Τι συνιστά καλλιτεχνική πράξη σήμερα; Ρητορικό ερώτημα. Οι 200 καλλιτέχνες που παίρνουν μέρος, παρουσιάζουν έργα - ψηφίδες που συνθέτουν ενα αλλόκοτο βιντεοκλίπ, ένα παλίμψηστο γεμάτο πίξελ, με πολλές διαφορετικές εκδοχές και σενάρια. Δεν υπάρχει ένας άξονας, δεν υπάρχει κυρίαρχη αλήθεια, απουσιάζει η σαφήνεια.

Oυσιαστική δουλειά

Μόνο το πολυπρισματικό κάτοπτρο μας δίνει καλύτερη θέαση της παγκόσμιας κοινωνίας μας, που λοξοκοιτάζει αμήχανη στο χθες και στο αύριο. Αν θα μπορούσε κανείς αυθαιρέτως να μιλήσει για κοινό παρονομαστή, το μόνο που θα έβρισκε είναι πως οι εικαστικοί μιλούν για τη θρησκεία, την πολιτική, τις υπαρξιακές μας αγωνίες, με τρόπο υποδόριο, χαμηλόφωνο, διστακτικό.

Η 2η Μπιενάλε είναι σαφώς πιο βελτιωμένη από την πρώτη. Οι τρεις επιμελήτριες έχουν κάνει ουσιαστική δουλειά, με ενδιαφέρουσες επιλογές καλλιτεχνών. Το κόνσεπτ «Πράξις» είναι πιο κατανοητό στον μέσο θεατή σε σχέση με τις «Ετεροτοπίες» του 2007, όπου μια άβυσσος χώριζε τον μέσο Θεσσαλονικέα από τις θεωρίες του Φουκό. Ο «χάρτης» των εκδηλώσεων είναι πιο περιορισμένος, με τον κύριο όγκο των εκθεμάτων να βρίσκεται στο λιμάνι. Υπάρχουν και εκθέσεις σε άλλα μέρη, από το Παζάρ Χαμάμ μέχρι την Αγιορείτικη Εστία και από εκεί στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και το Μακεδονικό Μουσείο, σε ενα καλοσχεδιασμένο δρομολόγιο που πάει από τη θάλασσα στο κέντρο της πόλης.

Η διαφημιστική εκστρατεία -με μπάνερ και αφίσες στην πόλη- μπορεί να αποδώσει καρπούς και να δούμε περισσότερους κατοίκους να επισκέπτονται τους χώρους της Μπιενάλε. Η πάγια ένστασή μας είναι ο χρόνος διεξαγωγής. Αν η έκθεση γινόταν φθινόπωρο μαζί με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου, και θα ήταν πιο πρόσφορες οι καιρικές συνθήκες (χωρίς τη ζέστη και την υγρασία του καλοκαιριού) ενώ θα υπήρχε μια έτοιμη μαγιά θεατών.

  • Δρομολόγιο σε ερεθιστικά αφιερώματα και εκθέματα

Η καρδιά της Μπιενάλε χτυπάει στις αποθήκες του λιμανιού. Στην είσοδο, στον παλιό χώρο του Αντλιοστασίου, ο Μάριος Σπηλιόπουλος κάνει το μοναδικό έργο της έκθεσης που αποτελεί φόρο τιμής στην πόλη. Βιντεοσκοπεί τους φίλους του, να μιλούν για τη Θεσσαλονίκη, ανακαλώντας μνήμες και προσωπικές εμπειρίες. Ετσι, στήνεται ένα αυτοσχέδιο χρονολόγιο από τους Εβραίους και τους Αρμένιους, τους πρόσφυγες, τον ΠΑΟΚ, τις γειτονιές, τα μπαρ, τη νυχτερινή ζωή του ’80 και του ’90 έως τις ημέρες μας, καθώς το συγκρότημα «Μωρά στη Φωτιά» «πειράζει» το τραγούδι «Θεσσαλονίκη μου, μεγάλη φτωχομάνα» και το κάνει ροκιά.

Στην Αποθήκη Β1 παρουσιάζεται ένα από τα πιο ερεθιστικά αφιερώματα της Μπιενάλε με τίτλο «E–Mobil Art». Πρόκειται για μια ομαδική έκθεση, που στηρίζεται σε συνεργασίες μεταξύ καλλιτεχνών από διαφορετικές χώρες που δούλεψαν με νέες τεχνολογίες και έδωσαν έμφαση στη διάδραση. Δυστυχώς, αν δεν διαβάσει κανείς τον κατάλογο ή τα κείμενα στους τοίχους, δεν θα μπορέσει να καταλάβει πόσο συναρπαστική είναι. Οι επισκέπτες μπορούν να επέμβουν με τα κινητά τους τηλέφωνα και να επιλέξουν το βίντεο που θέλουν να δουν, να παίξουν σε ένα περίεργο «παιχνίδι θησαυρού», να μελετήσουν αρκτικά βακτήρια σε ένα γλυπτό από πάγο, να δουν ένα μικρό τεχνητό ουράνιο τόξο κ.ά.

Ενα από τα πιο ωραία εκθέματα είναι ένα φυτό δίπλα σε μια λάμπα και μια οθόνη υπολογιστή. Ο ανυποψίαστος θεατής δεν βλέπει καμία σύνδεση ανάμεσα στα αντικείμενα. Η αλήθεια όμως είναι ότι ο υπολογιστής μεταδίδει εικόνες από τον ουρανό διάφορων πόλεων ανά τον κόσμο, η λάμπα έχει έναν ειδικό αισθητήρα που μετατρέπει την ακτινοβολία που έρχεται από την οθόνη και έτσι το φυτό μεγαλώνει με τις ακτίνες που φτάνουν ψηφιακά από το Τέξας, τη Νέα Ζηλανδία, την Αφρική κ.ο.κ. Στον ίδιο χώρο παρουσιάζεται μια τεράστια σφουγγαρίστρα – ρομπότ, που δείχνει να έχει βγει από το «Σταρ Τρεκ». Αντί να καθαρίζει, διασκορπίζει τη βρωμιά. Ενα πικρό σχόλιο για την τεχνολογία, που μεταφέρει παντού τη σύγχρονη κόπρο του Αυγείου, το χάος των πληροφοριών.

Η βόλτα συνεχίζεται στα Ψυγεία του λιμανιού, στο ΜΙΕΤ, στο Μπαζάαρ Χαμάμ, όπου ο Oswaldo Macia από την Κολομβία φτιάχνει μια «συμφωνία» από ανθρώπινες μυρωδιές γυναικείων σωμάτων, που έχουν διαποτίσει με τη μορφή αρώματος διάφορα υφάσματα. Στο Μακεδονικό Μουσείο έχει δύο πολύ ενδιαφέροντα αφιερώματα. Παρουσιάζεται η άγνωστη στο ευρύ κοινό ζωγράφος Ευγενία Αποστόλου με την πρωτοποριακή δουλειά της, αλλά και η νέα γενιά Ελλήνων ζωγράφων στην ομαδική «Paint–id» που έχει επιμεληθεί ο Σωτήρης Μπαχτσετζής. Στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, φιλοξενείται μια ομαδική με καλλιτέχνες από τη Σερβία. Ευτυχώς, δεν εστιάζει στα αναμενόμενα, δηλαδή το συλλογικό τραύμα από τον διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας και τις πολεμικές συγκρούσεις, αλλά σε προσωπικές ιστορίες και θραύσματα μνήμης.

Συνολικά, η 2η Μπιενάλε αφήνει καλές εντυπώσεις και αν μακροημερεύσει μπορεί να αφυπνίσει το κοινό της Θεσσαλονίκης, η οποία έχει προ πολλού χάσει το πολυπολιτισμικό της στοιχείο και το αναβιώνει σήμερα –κάπως ξενοφοβικά– με τους μετανάστες. Η έκθεση είναι αναγκαία για μια πόλη όπου ευημερούν το καλό φαγητό και οι καφετέριες, αλλά βλέπει το ταλαντούχο καλλιτεχνικό της δυναμικό να μετακομίζει στην Αθήνα. Η Θεσσαλονίκη καταναλώνεται σε φτηνά θεάματα και σε διαμάχες για ποδοσφαιρικά θέματα, αλλά διψά για μια νέα ταυτότητα. Γιατί να μην ανακτήσει ένα μέρος της παλιάς της αυτοπεποίθησης μέσα από την τέχνη; Στους αβέβαιους καιρούς μας, είναι και αυτό μια επιλογή...

  • Η ελληνική παρουσία

Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου φαίνεται ότι έχουν αφήσει το στίγμα τους στο υποσυνείδητο των καλλιτεχνών. Ο Νίκος Καναρέλης, που παίρνει μέρος στην έκθεση «Paint–id», ζωγραφίζει έναν νεαρό ταραξία με τη βόμβα μολότοφ στο χέρι. Ενα τηλεοπτικό πλάνο περνάει στον καμβά. Στα Ψυγεία, η ελληνική καλλιτεχνική ομάδα BeforeLight, της οποίας τα μέλη έχουν αποφοιτήσει από το Τμήμα Θεάτρου και το Τμήμα Αρχιτεκτονικής του Αριστοτελείου, έκαναν την εγκατάσταση «Serial Bulb Killer», όπου οι θεατές καλούνται να πάρουν μια πέτρα και να σπάσουν γλόμπους που είναι «φυτεμένοι» στην επιφάνεια του τοίχου. Η Δέσποινα Μεϊμάρογλου παρουσιάζει παλαιότερη δουλειά της που πραγματεύεται τη βία. Ο Γιώργος Διβάρης εκθέτει και αυτός μια εγκατάσταση που καταπιάνεται με τον πόλεμο, τους βομβαρδισμούς, τον έλεγχο της πληροφορίας.

  • «Βαρέθηκα τις γιγαντιαίες εκθέσεις»

Ο Dmitri Vilensky από τη ρωσική ομάδα Chto Delat έχει μια αιρετική άποψη για τη 2η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης: «Χάρηκα πολύ που ήρθαμε και είναι μια καλή έκθεση. Ομως, έχω βαρεθεί τις γιγαντιαίες Μπιενάλε με τους εκατοντάδες καλλιτέχνες. Είναι ένας τύπος παρουσίασης που ανήκει πια στο παρελθόν. Χρειάζεται ένα πιο μικρό και εύελικτο σχήμα. Ετσι και αλλιώς, ο θεατής θυμάται μόνο πέντε έργα, είτε δει είκοσι είτε δει διακόσια. Επίσης, έχει έρθει η περίοδος κατά την οποία οι καλλιτέχνες θα πρέπει να παίρνουν χρήματα για να συμμετάσχουν στις περιφερειακές Μπιενάλε. Ούτως ή άλλως, όσοι παίρνουν μέρος, δεν είναι εκείνοι που έχουν απαραίτητα συνεργασίες με μεγάλες γκαλερί και δεν τα βγάζουν εύκολα πέρα. Οι επιμελητές θέλουν να δείχνουν εικαστικούς που δεν είναι στο σύστημα, και αυτό είναι καλό. Πώς όμως θα επιβιώσουμε οικονομικά;»

  • Η πολιτική στο προσκήνιο

Η κύρια έκθεση είναι στην Αποθήκη Γ΄. Μια χορταστική δόση από τέχνη που προέρχεται από διαφορετικές κουλτούρες. Πολλοί από τους καλλιτέχνες καυτηριάζουν την πολιτική κατάσταση. Υπαινικτικά και έμμεσα. Μόνη εξαίρεση ο ζωγράφος Shen Qi, από την Κίνα, που κάνει κατά μέτωπο επιθέσεις στο καθεστώς της πατρίδας του. Το 1989, έκοψε το μικρό δάχτυλο του χεριού του ως προσωπική διαμαρτυρία για τα γεγονότα της Τιενανμέν. Οι καταγγελτικοί πίνακές του παραλίγο να μη φτάσουν στη Θεσσαλονίκη εξαιτίας της κινεζικής λογοκρισίας. Πρωταγωνιστούν αστυνομικοί, συλληφθέντες, το στάδιο «Φωλιά του Πουλιού», όπου έγιναν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Πεκίνου, κ.ο.κ. Ολα σε κατακόκκινο, αιμάτινο φόντο, που είναι το σήμα κατατεθέν του καλλιτέχνη. Εξαιρετική ζωγραφική, τόσο παλιομοδίτικη πια. Οι Κινέζοι έχουν πλημμυρίσει την παγκόσμια αγορά με τέτοια έργα – οπτικά κλισέ, τα οποία έχουν χάσει την πνοή τους.

Αντιθέτως, οι Αμερικανοί Megan και Murray Mcmillan έφτιαξαν μια θαυμάσια αλληγορία για την πολιτική κατάσταση της εποχής μας, κάνοντας μια αναφορά στη Ρωσία του Λένιν: στο σύντομο και περιεκτικό τους βίντεο, έξι συνδαιτυμόνες απολαμβάνουν ένα επίσημο δείπνο, περιβεβλημένοι από μια κυκλική κατασκευή με κυλίνδρους. Μέσα από αυτούς, αθέατοι παρατηρητές κρυφοκοιτάζουν τα τεκταινόμενα, ενώ η μουσική είναι ένας διάσημος ρωσικός επαναστατικός ύμνος της πρώιμης Σοβιετικής Ενωσης. (Αργότερα, μάλιστα, υιοθετήθηκε και από το ΕΑΜ και έγινε το προσφιλές τραγούδι «Επέσατε θύματα, αδέλφια εσείς, σε άνιση μάχη...») Η ανυποψίαστη παρέα του τραπεζιού, όπως η σημερινή παγκόσμια άρχουσα τάξη, απολαμβάνει το φαγητό της χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι την παρακολουθούν οι μη προνομιούχοι. Η νηνεμία πριν από τα πρόθυρα της επανάστασης.

Ακριβώς δίπλα στους McMillan, στην Αποθήκη Γ΄ του λιμανιού, η ρωσική κολεκτίβα Chto Delat με μέλη καλλιτέχνες, ποιητές, φιλοσόφους και κριτικούς έχει κάνει το εντυπωσιακό βίντεο «Perestroika Songspiel» με πρωταγωνιστές «ήρωες» της μετασοβιετικής εποχής: ο ιδεαλιστής δημοκράτης, ο επιχειρηματίας, ο επαναστάτης, ο εθνικιστής, αλλά και ο χορός (του αρχαίου ελληνικού δράματος) που παίζει τον ρόλο του λαού. Δυνατό, πυκνό αφήγημα για τη σύγχρονη Ρωσία.

Saturday, May 30, 2009

Μονογραφία για την εικαστικό Νίκη Καναγκίνη.

  • Φώτισε τον υποτιμημένο γυναικείο οπτικό πολιτισμό

Η εικαστικός Νίκη Καναγκίνη στο  ατελιέ της
«Δεν είσαι για την κουζίνα» της έλεγε ο δάσκαλός της στη ζωγραφική, στη Σχολή Καλών Τεχνών. «Η παλέτα σου είναι βρώμικη αλλά το έργο είναι καθαρό». Παρακινημένη από τέτοιες διφορούμενες συστάσεις, η Νίκη Καναγκίνη κρέμασε τις μεταξοτυπίες της στα μανταλάκια, τιτλοφόρησε μια έκθεσή της «Μπουγάδα» και μιαν άλλη «Εν οίκω».

Έπειτα έκανε μια εικαστική εγκατάσταση σε ψυγείο και το εξέθεσε στους εργάτες του εργοστασίου της Ιζόλα στη Θήβα, ζήτησε τη συμμετοχή των θεατών με την εγκατάσταση «Γράψε ένα σύνθημα στον τοίχο», κάθησε στον αργαλειό, εμπνεύσθηκε από τα κιτς πλαστικά, τα λουλουδάτα υφάσματα και τα πολύτιμα κεντήματα κι έκανε μια τέχνη βασισμένη στον υποτιμημένο γυναικείο οπτικό πολιτισμό με τις παραφωνίες του και την απόφαση να αποκτήσει μια γυναικεία αλλά και μια κοινωνική ταυτότητα.

Όπως θα δούμε στην επόμενη μονογραφία της σειράς «Σύγχρονοι Έλληνες Εικαστικοί» που κυκλοφορεί αύριο από «ΤΑ ΝΕΑ», δεν ήταν εύκολο για την κόρη καλής οικογενείας, από το Ορτάκιοϊ που πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής στο σπίτι να είναι και αριστερή και φεμινίστρια και σύζυγος και μητέρα και καλλιτέχνιδα και μάλιστα ταγμένη στη δύσκολη, απαιτητική σύγχρονη αφαιρετική τέχνη.

Στάθηκε κριτικά απέναντι σ΄ όλες αυτές τις ιδιότητες που συχνά συγκρούονταν μεταξύ τους και της δημιουργούσαν μια κατάσταση ανοικειότητας. «Αυτό που με ταλαιπώρησε πολύ και που ήταν αιτία εσωτερικής σύγκρουσης, ταραχής και σύγχυσης, ήταν η μη παραδοχή της γυναικείας φύσης», έλεγε και ταλαντευόταν ανάμεσα στο νήμα και τη γραμμή- την επικοινωνία μέσω της χειρονομίας, της ενέργειας, της ενστικτώδους μη λεκτικής επικοινωνίας και την κατάκτηση της λογικής, την ενηλικίωση, την είσοδο στην κοινωνία.

Σπούδασε στη Λωζάννη, το Λονδίνο, την ΑΣΚΤ. Την ενδιέφερε το ένδυμα. Πιστεύω της ήταν ότι «η δύναμη της γυναίκας βρίσκεται στην άρνηση της λογοκρατούμενης τάξης, την απόρριψη των κρατουσών δομών».

Ερεύνησε τη μητρότητα, τον έρωτα, την ιερότητα του φύλακα αγγέλου, τη θυσία και την κάθαρση και πέρασε από όλα τα εικαστικά μέσα πέραν της ζωγραφικής- εγκαταστάσεις, βίντεο κ.ά.- για να συμμετάσχει στον κοινωνικό διάλογο. «Ο μόνος τρόπος να βρω τα δικά μου μέτρα είναι να ανακαλύπτω τα μέτρα των άλλων», έλεγε.
ΙΝFΟ: Ο τόμος «Νίκη Καναγκίνη» στη σειρά «Σύγχρονοι Έλληνες Εικαστικοί» της Έλενας Χαμαλίδη (σελ. 146) από αύριο στα περίπτερα. Τιμή: 7,90 ευρώ.
  • ΤΑ ΝΕΑ: Παρασκευή 29 Μαΐου 2009

Εκφραστική και λακωνική η χαρακτική της Αριας Κομιανού



Η μικρή πόλη της Νότιας Γαλλίας, Λινέλ, υποδέχεται την ελληνική τέχνη. Η σπάνια συλλογή ελληνικών συγγραμμάτων του Λουίς Μεντάρ (1768-1841) παρουσιάζεται στο κοινό μέσα από την έκθεση που ανοίγει σε λίγες μέρες τις πόρτες της και συναντά τη χαρακτική δημιουργία της Αριας Κομιανού. Από 5 έως 28 Ιουνίου, η σημαντική μας χαράκτρια θα εκθέσει στο Salle Louis Feuillade ξυλογραφίες της. Αντιπροσωπευτικά έργα από τη μακρόχρονη χαρακτική της πορεία, που με τόλμη, αφοσίωση, γνώση και συνέπεια, υπηρετεί μέχρι σήμερα. Η Α. Κομιανού έλαβε πρόσκληση να εκθέσει στη Λινέλ, μετά τη βράβευσή της σε διαγωνισμό ex libris που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος «Οι φίλοι της συλλογής Μεντάρ» που εδρεύει εκεί. Στο διαγωνισμό συμμετείχαν δεκάδες καλλιτέχνες από πολλές χώρες. Η παραπάνω βράβευση αποτελεί μία από τις πολλές διακρίσεις που η δημιουργός έχει κερδίσει στην Ελλάδα και σε πολλές χώρες. Ανάμεσά τους οι: Ετήσια Διεθνής Εκθεση Χαρακτών στο Κιότο της Ιαπωνίας, Ετήσια Διεθνής Εκθεση Χαρακτών στη Στοκχόλμη, Διεθνής Μπιενάλε Χαρακτικής στην Ταϊπέι, Διεθνής Εκθεση Καλών Τεχνών στην Ουκρανία κ.ά. Μέχρι σήμερα η Α. Κομιανού έχει παρουσιάσει έργα της σε 25 ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κρήτη, Ζάκυνθο, Γερμανία, Βοσνία κ.α.), ενώ συμμετείχε σε περισσότερες από 100 ομαδικές εκθέσεις, οι περισσότερες διεθνείς.

Σε πείσμα των καιρών και της εύκολης «χαρακτικής» δημιουργίας που προσφέρει η τεχνολογία της εποχής μας, η Α. Κομιανού δουλεύει παραδοσιακά. Η χαρακτική της, «ρωμαλέα και ευαίσθητη, διαυγής και υπαινικτική, γνήσια και αληθινή, εύγλωττη και πλήρης στην εκφραστική λακωνικότητά της, είναι η έκφραση του μέτρου και της ισορροπίας...». Φως και σκιά είναι οι λέξεις που σηματοδοτούν την εικαστική της διαδρομή.

Ο επίκουρος καθηγητής Θάνος Χρήστου χαρακτηρίζει, στον καλαίσθητο κατάλογο της έκθεσης, το έργο της Α. Κομιανού «ομιλητικό, σύγχρονο, μεστό περιεχομένου». «Δε χρειάζεται» καταλήγει «να εξαντληθεί σε περιγραφές, δεν έχει ανάγκη τον εντυπωσιασμό, δεν επικαλείται το αυτονόητο. Προχωρά με μια βασανιστική επιμονή στην αποκάλυψη της αλήθειας της μέσα από το δύσκολο δρόμο της συνεχούς αναζήτησης, της αδιάκοπης εργασίας, της επιτακτικής ανάγκης της να εκφραστεί. Και αυτή η γνήσια φωνή δικαιώνεται, δίχως άλλο, από το τελικό αποτέλεσμα, το πλήρες νοημάτων και έμφυτο εκφραστικής δύναμης».

  • Η. Μ., ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Κυριακή 31 Μάη 2009

Friday, May 29, 2009

Ραντεβού στο νησί της ουτοπίας

Ραντεβού στο νησί της ουτοπίας

Δύο διεθνείς καλλιτέχνες που καταξιώθηκαν στα μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα, ο Βλάσης Κανιάρης και ο Κώστας Τσόκλης τιμήθηκαν χθες βράδυ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από το Σωματείο μη Κερδοσκοπικού Χαρακτήρα «Οι Φίλοι της Τήνου» καθώς ορισμένα από τα έργα τους ίσως τα οραματίστηκαν πρώτη φορά, τα «επεξεργάστηκαν» ή τα δημιούργησαν στην Τήνο. Ενα νησί που δεκαετίες τώρα και οι δύο κρατούν σαν «δικό» τους τόπο, αν και δεν έλκουν απ’ αυτό την ιδιαίτερη καταγωγή τους.

Η μακραίωνη πολιτιστική παράδοση της Τήνου με τα ξωκλήσια, τις φυσικές ομορφιές, τους περιστερώνες, γενέτειρα των μεγάλων δασκάλων της ελληνικής ζωγραφικής, γλυπτικής και πολλών σπουδαίων μαρμαρογλυπτών, έχει κερδίσει τους δύο δημιουργούς.

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν οι δημιουργοί και πλήθος κόσμου. Για το έργο των καλλιτεχνών μίλησαν οι ιστορικοί τέχνης, ο διευθυντής του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Ντένης Ζαχαρόπουλος και η πρόεδρος του Δ.Σ. του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης Κατερίνα Κοσκινά.

Με διάθεση αυτοκριτικής ο Κώστας Τσόκλης έκανε αναφορά στον εαυτό του και το έργο του εκφράζοντας «την αγιάτρευτη αγωνία ότι το έργο μου δεν έχει πετύχει ακόμη το σκοπό του, να σημαδέψει την ιστορική στιγμή και να εισαγάγει έναν άλλο κώδικα όρασης στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι».

Μιλώντας για τον Βλάση Κανιάρη, ο Ντένης Ζαχαρόπουλος σημείωσε μεταξύ άλλων: «Υπάρχει κι άλλο ένα νησί που έχει ελληνικό όνομα, αλλά δε βρίσκεται σε καμία θάλασσα, είναι η ουτοπία. Κατά καιρούς κάποιοι καλλιτέχνες καταφέρνουν να το ξυπνήσουν σε κάποιους από μας και από φαντασία, γίνεται τόπος κατοικίας. Ενας από αυτούς είναι και ο Βλάσης Κανιάρης.»
  • Και οι χορηγοί
Στην ίδια εκδήλωση τιμήθηκαν οι τέσσερις κύριοι χορηγοί του Σωματείου, Τάκης Αράπογλου, πρόεδρος & διευθύνων σύμβουλος της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αρτέμης Θεοδωρίδης, γενικός διευθυντής Alpha Bank, Χρήστος Χατζηεμμανουήλ, πρόεδρος ΟΠΑΠ, και Γιώργος Αλογοσκούφης, βουλευτής και πρώην υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών.

«Χωρίς την πολύτιμη οικονομική βοήθειά τους δεν θα ήταν δυνατό να επιτευχθούν οι σκοποί του Σωματείου και να διοργανωθούν οι εκδηλώσεις των τελευταίων χρόνων», όπως ανέφεραν οι διοργανωτές. Τον κ. Χ. Χατζηεμμανουήλ, που δεν κατάφερε να παραστεί, εκπροσώπησε από τον ΟΠΑΠ η κυρία Βένια Παπαθανασοπούλου.
  • Ελεύθερος Τύπος, Παρασκευή, 29.05.09

Monday, May 25, 2009

Μαστίγωμα της αξιοπρέπειας


Χαρακτηριστική περίπτωση του πώς η εξαχρείωση της ανθρώπινης ζωής «βαφτίζεται» τέχνη και μάλιστα με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, είναι αυτή του σοκαριστικού θεάματος που εκτέθηκε στην έκθεση Art Athina που εγκαινίασε ο υπουργός Αντώνης Σαμαράς, στις 21 Μάη και διάρκεσε ως τις 24 Μάη.

Θέμα του δήθεν δημιουργού είναι να παρουσιάσει λέει τον ανθρώπινο πόνο, και έτσι «εκθέτει» το γυμνό μοντέλο του στην μέση ενός χώρου όπου ο κάθε επισκέπτης μπορεί να πάρει μέρος σε ένα αλύπητο μαστίγωμα. Υποτοίθεται ότι ο «καλλιτέχνης» θέλει να κριτικάρει τον βασανισμό απο τα αρχαία χρόνια ως το Γκουντάναμο. Αυτού του είδους η ξεφτίλα έχει δώσει δείγματα και στο εξωτερικό. Διάφοροι άλλοι έχουν επιδοθεί σε βασανισμούς ζώων, με πιο ακραία την περίπτωση ενός Αργεντινού που έκανε «παράσταση προς έκθεση» το γεγονός ότι άφησε ένα δύστυχο σκύλο να πεθάνει απο την ασιτία και την δίψα. Ολα αυτά που θέλουν να εμφανίζονται ως τέχνη είναι απότοκα της ίδιας της σαπίλας του εκμεταλλευτικού συστήματος που επιχειρεί την αποχαύνωση και την εξαχρείωση του ανθρώπου. Η απόρριψη αυτής της σαπίλας δεν είναι θέμα ηθικό ούτε μόνο πολιτιστικό, είναι πρωτίστως θέμα πολιτικό για να μπορεί η τέχνη να επιτελεί τον κοινωνικό της ρόλο, να είναι κοντά στις αγωνίες και τους πόθους του λαού και να ανοίγει δρόμους. [Ριζοσπάστης, 26/5/2009]

Thursday, May 21, 2009

200 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΣΤΗΝ 2ηΜΠΙΕΝΑΛΕ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

  • «Η τέχνη μιλάει για την αποτυχία της πολιτικής»

«Ο αέρας στηρίζει την ανθρώπινη ύπαρξη και  το πετρέλαιο (λάτεξ) τα οικονομικά συμφέροντα, μολύνοντας τον αέρα και τη ζωή», υποστηρίζει ο 47χρονος Μεξικανός δημιουργός  των λαστιχένιων γλυπτών «ανθρώπων» που αναπνέουν, Σέζαρ Μαρτινέζ- Σίλβα
Διακόσιοι καλλιτέχνες από 39 χώρες συμμετέχουν στη 2η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης σε 28 χώρους της πόλης και με θέμα την τέχνη σε αβέβαιους καιρούς
Πώς μπορούν να συνυπάρξουν 200 γυναικεία καλσόν με ένα υπερμέγεθες πριόνι στο προαύλιο ενός αρχαιολογικού μουσείου; Τι αέρα αναπνέουν φουσκώνοντας και ξεφουσκώνοντας τα δεκάδες λαστιχένια πολύχρωμα γλυπτά- ομοιώματα ανθρώπων ξαπλωμένα στις σκεπαστές στοές στο Μπεζεστένι (το οθωμανικό κτίσμα- κλειστή αγορά του 16ου αιώνα); Πώς μυρίζουν τα αρώματα που παρασκευάστηκαν με βάση το άρωμα από μαλλιά των γυναικών; Παραπέμπουν σε κοινοβούλιο τα κελιά πάχυνσης πουλερικών που συνθέτουν έργο τέχνης;

Στα ερωτήματα καλούνται να «απαντήσουν» οι θεατές των εκατοντάδων εικαστικών έργων που συνθέτουν τη σειρά εκθέσεων- δράσεων στο πλαίσιο της 2ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, που θα «αλώσει» εικαστικά την πόλη για τέσσερις μήνες, σε 28 χώρους.

Με τίτλο και θέμα «Πράξις: Τέχνη σε αβέβαι ους καιρούς» περισσότεροι από 200 καλλιτέχνες απ΄ όλο τον κόσμο επιχειρούν να επαναφέρουν την έννοια της τέχνης στην πράξη και στη ζωή. «Μέσα από το βλέμμα τους επιχειρούμε να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους σήμανσης της σύνθετης εποχής μας, να αμφισβητήσουμε το αδιέξοδο της κρισιμότητας των καιρών και να επαναπροσδιορίσουμε το νόημα της καλλιτεχνικής πράξης» τονίζουν οι επιμελήτριες της διοργάνωσης Συραγώ Τσιάρα, διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, η Αργεντινή διευθύντρια προγραμμάτων της Τate Μodern Γκαμπριέλα Σαλγκάντο και η Νιγηριανή διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης του Λάγος Μποΐσι Σίλβα.

«Η πρόκληση προς τους σύγχρονους καλλιτέχνες είναι να μιλήσουν με τα έργα τους για την αποτυχία της πολιτικής και την απαξίωση της ιδεολογίας», τόνιζε μεταξύ άλλων η Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, υπογραμμίζοντας ταυτόχρονα πως «κανείς δεν είναι αφελής για να υποστηρίξει ότι ο καλλιτέχνης μπορεί να δώσει λύσεις στα αδιέξοδα, η τέχνη απαντά καλώντας όλους μας να κάνουμε ένα διάλειμμα για να απολαύσουμε αυτό που συμβαίνει στο κενό ανάμεσα στις δύο εποχές, ανάμεσα στη δίνη της αμφισβήτησης, τη θε ωρία και την αναθεώρησή της».

Το παράλληλο πρόγραμμα περιλαμβάνει έκθεση διαδραστικών έργων τέχνης (χρηματοδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση), φεστιβάλ περφόρμανς με τη συμμετοχή 28 καλλιτεχνών από 14 χώρες του κόσμου, έκθεση για τη σύγχρονη ζωγραφική στην Ελλάδα, εργαστήρια νέων καλλιτεχνών, πανόραμα σύγχρονης ελληνικής χαρακτικής, εκπαιδευτικά προγράμματα κ.ά.
ΙΝFΟ
2η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης «Πράξις: Τέχνη σε αβέβαιους καιρούς». Εγκαίνια: Κυριακή 24 Μαΐου στην Αποθήκη Γ΄ (Λιμάνι Θεσσαλονίκης).
  • Βίκυ Χαρισοπούλου. ΤΑ ΝΕΑ: Τετάρτη 20 Μαΐου 2009

Nέο Μουσείο στις Βρυξέλλες για τον Μαγκρίτ


ΚΟΣΜΟΣ. Από τις 2 Ιουνίου οι Βρυξέλλες αποκτούν ένα επιπλέον ταξιδιωτικό δέλεαρ. Ανοίγει τις πόρτες του το Nέο Μουσείο Μαγκρίτ, εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στον εμβληματικό Βέλγο ζωγράφο (1898 - 1967). Θα στεγάζεται σε μια εντυπωσιακή νεοκλασική κατοικία του 19ου αιώνα (Μέγαρο Altenloh) στην Place Royale, σε μικρή απόσταση με τα πόδια από την καρδιά της πρωτεύουσας του Βελγίου, τη γνωστή Grand Place.

Ο επισκέπτης του νέου μουσείου θα έχει την ευκαιρία να περιηγηθεί στη μεγαλύτερη συλλογή με έργα του μεγάλου σουρεαλιστή. Διακόσιοι πίνακες περιλαμβάνονται ανάμεσα στα εκθέματα και συνοδεύονται από πλούσιο αρχειακό υλικό, επιστολές του καλλιτέχνη, φωτογραφίες και σχέδια.

Μέχρι σήμερα τη «ζήτηση» για Μαγκρίτ στις Βρυξέλλες κάλυπτε το Μουσείο Ρενέ Μαγκρίτ στην οδό Esseghem, στεγασμένο στο σπίτι στο οποίο ο καλλιτέχνης πέρασε 24 χρόνια από τη ζωή του. Το «παλιό» μουσείο ήταν περισσότερο μια ευκαιρία για να φανταστεί κανείς τη ζωή του Μαγκρίτ.

Ο Ρενέ Μαγκρίτ συνδέεται έντονα με τις Βρυξέλλες. Εκεί έκανε την πρώτη του έκθεση το 1927. Οι κριτικοί τού επιτέθηκαν μαζικά. Απογοητευμένος με την αποτυχία, μετακόμισε στο Παρίσι, όπου έγινε φίλος με τον Αντρέ Μπρετόν και έγινε μέλος της ομάδας των σουρεαλιστών. Αλλά ο Μαγκρίτ επέστρεψε στις Βρυξέλλες και εργάστηκε στη διαφήμιση. Δεν την εγκατέλειψε ούτε στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Στις Βρυξέλλες άφησε και την τελευταία του πνοή τον Αύγουστο του 1967.

Monday, May 18, 2009

ΡΩΜΗ. ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ


Συνήθως τα καλλιτεχνικά κινήματα πρώτα υπάρχουν εκ των πραγμάτων, χάρη στα λίγα ή πολλά έργα που τα εκφράζουν, και ύστερα θεσπίζονται και βαφτίζονται. Οταν γεννήθηκε ο φουτουρισμός, δεν υπήρχε ούτε καν ένα φουτουριστικό έργο. Απλώς, το 1909, ο ιδρυτής του ποιητής Φιλίπο Τομάσο Μαρινέτι δημοσίευσε το περιώνυμο Μανιφέστο του Φουτουρισμού όπου εξαπέλυε δριμεία επίθεση κατά του παρελθόντος και εξυμνούσε το μέλλον αποφαινόμενος επιπλέον ότι η τέχνη δεν μπορεί παρά να είναι «βιαιότητα, σκληρότητα και αδικία». Τα 100χρονα αυτής της γέννησης τιμούν εφέτος πολλές εκθέσεις σε όλον τον κόσμο με σημαντικότερες, κατά τα δημοσιεύματα του Τύπου, τρεις ιταλικές, όπως άλλωστε ιταλικό ήταν και το κίνημα: μία στη Ρώμη (Πρωτοπορία και πρωτοπορίεςστην Πινακοθήκη Scuderie ως τις 24 Μαΐου) και δύο στο Μιλάνο (Φ.Τ.

Μαρινέτι=Φουτουρισμός στο Ιδρυμα Stelline και Φουτουρισμός 1909-2009.

Ταχύτητα+Τέχνη+Δράση στο Ρalazzo Reale, αμφότερες ως τις 7 Ιουνίου).

Περιορισμένος αρχικά σε στενό κύκλο μυημένων ο φουτουρισμός δεν άργησε να διαδοθεί σε όλον τον κόσμο, με τους εκπροσώπους του, τον Ουμπέρτο Μποτσιόνι, τον Κάρλο Καρά, τον Λουίτζι Ρούσολο, τον Τζιάκομο Μπάλα, τον Τζιοβάνι Σεβερίνι, να εκθέτουν έργα τους σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Η ορμή του κινήματος, το οποίο αμαυρώθηκε αργότερα λόγω της σχέσης του με τον φασισμό, ήταν τέτοια ώστε σήμερα να λέγεται ότι δεν υπήρξε καλλιτεχνική πρωτοπορία του 20ού αιώνα στις εικαστικές τέχνες, στο θέατρο, στη μουσική, στον κινηματογράφο, στη λογοτεχνία που να μην όφειλε κάτι στον φουτουρισμό.

ARS... BREVIS, της ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΖΕΝΑΚΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 17/5/2009

Εικαστική απώλεια: Δημήτρης Αρμακόλας



Κηδεύεται σήμερα (4μ.μ.) στο Α' Νεκροταφείο, με δαπάνη του ΥΠΠΟ, ο 70χρονος γλύπτης Δημήτρης Αρμακόλας. Ο δημιουργός βρήκε τραγικό θάνατο, στις 15/5, δουλεύοντας στο εργαστήριό του, όταν ο ηλεκτρικός τροχός, με τον οποίο γυάλιζε ένα μπρούντζινο έργο, έπιασε το φουλάρι του.

Ο Δ. Αρμακόλας, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μεταπολεμικής γλυπτικής, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Σε ηλικία 17 ετών εισήχθη στην ΑΣΚΤ (εργαστήριο Μ. Τόμπρου). Το 1960 πηγαίνει με υποτροφία στο Παρίσι, όπου εξέθεσε σειρά ξύλινων συνθέσεων.

Επιστρέφοντας, το 1963, συνεχίζει με το σίδερο. Στο τέλος της δεκαετίας του 1960 είναι από τους πρώτους που συνεργαζόμενος με αρχιτέκτονες, φτιάχνει έργα από μπετόν, τα οποία κοσμούν όψεις κτιρίων, εντάσσοντας έτσι τη γλυπτική στην αρχιτεκτονική. Το 1974 έργο του διακρίνεται από την ΟΥΝΕΣΚΟ. Στη συνέχεια φιλοτέχνησε δημιουργίες από ορείχαλκο, μάρμαρο και πλαστικές ύλες. Στην τελευταία περίοδο της δουλειάς του ακολουθεί περισσότερο ρεαλιστικές φόρμες («Φαέθων», «Σαπφώ», «Ορφέας», «Μινωικό» κ.ά.). Γλυπτά του κοσμούν πολλά κτίρια (μαιευτήριο «Λητώ», «Αλκυονίδα», Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών) και υπαίθριους χώρους (συμβολή Κηφισίας και Αττικής Οδού, Ερμού, κ.ά.).

Sunday, May 17, 2009

Οι μουσίτσες ως μούσες

  • Ο Χάρολντ Κόντα, διευθυντής του Ινστιτούτου Κοστουμιών του Μουσείου Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, είναι συνήθως λακωνικός. Την προηγούμενη εβδομάδα, όμως, η αδρεναλίνη του ήταν στα ύψη: «Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από ένα δωμάτιο γεμάτο με μοντέλα», είπε ενθουσιασμένος. «Τα βλέπεις να ντύνονται με εκθαμβωτικές δημιουργίες, κάτι που δεν βλέπεις στην καθημερινότητα». Η έκθεση «Το μοντέλο ως μούσα: Ενσαρκώνοντας τη μόδα», είναι ένα αφιέρωμα στις γυναίκες που έχουν εργαστεί στην πασαρέλα από το 1947, όταν ιδρύθηκε το περίφημο πρακτορείο Ford.

Βέβαια, από τα τέλη της δεκαετίας του '90, οι σταρ του Χόλιγουντ, όπως η Νικόλ Κίντμαν, κυριαρχούν στο χώρο του μόντελινγκ. Ομως, πολλοί θεωρούν ότι είναι καιρός τα μοντέλα να ξανακερδίσουν τους προηγούμενους ρόλους τους. «Η κουλτούρα των σταρ κούρασε. Ποιος θέλει να διαβάσει πια το 93ο προφίλ της Μαντόνα;», λέει ο συγγραφέας Μάικλ Γκρος, και υποστηρίζει ότι «τα εξώφυλλά με ηθοποιούς δεν πουλάνε όσο τη δεκαετία του '90 όταν το Χόλιγουντ είχε γίνει επίκεντρο, διότι, απλούστατα, όταν κάτι γίνεται μόδα δεν είναι μόδα πλέον».

Η ιδέα της διοργάνωσης προήλθε από τον ιστορικό της τέχνης Κολ Γιοχάναν: «Αν και αμέτρητες εκθέσεις μουσείων έδωσαν προσοχή σε μεγάλους σχεδιαστές και φωτογράφους», εξήγησε, «κανείς δεν έδωσε προσοχή στα μοντέλα, τις γυναίκες που έχουν παρουσιάσει το στιλ της κάθε εποχής».

  • Μια χειρονομία, μια τάση

Βραβευμένος με Οσκαρ, ο σκηνογράφος Τζον Μάιερ τοποθέτησε στο μουσείο με χρονολογική σειρά δείγματα της μόδας των τελευταίων 100 χρόνων, που συνοδεύονται από σχετική αρθογραφία της εποχής, διαφημίσεις, φωτογραφίες και βίντεο μοντέλων, ηθοποιών, κοσμικών και ροκ σταρ. «Εξετάζουμε τη δύναμη της ένδυσης, της φωτογραφίας που αφορά τη μόδα και του μοντέλου, προκειμένου να προβάλλουμε το λουκ μιας εποχής. Με μια απλή χειρονομία ή με τη γραμμή του σώματος, ένα πραγματικά αστραφτερό μοντέλο μπορεί να συνοψίσει μια τάση», πιστεύει ο Κόντα.

* Με τη μεταπολεμική αναγέννηση της αμερικανικής μόδας και των βιομηχανιών διαφήμισης, το New Look του Ντιόρ και ο πολλαπλασιασμός των πρακτορείων μοντέλων δημιούργησαν ένα τοπίο όπου εμφανίστηκαν μοντέλα με προσωπικότητα. Φωτογράφοι όπως οι Ιρβινγκ Πεν, Χορστ, Ρίτσαρντ Αβεντον και Νόρμαν Πάρκινσον αιχμαλώτισαν το αγέρωχο στιλ τους.

* Στην ταραγμένη δεκαετία του '60 τα σύνολα των Πάκο Ραμπάν, Αντρε Κουρέζ και Ρούντι Γκερνράιχ ανήγγειλαν τη μεταστροφή από το σοφιστικέ στιλ στο κοριτσίστικο, που ενσάρκωσαν οι Βερούσκα και Τουίγκι. Η επόμενη αίθουσα του μουσείου εστιάζει στη δεκαετία του '70, όπου μοντέλα όπως η Τζέρι Χολ έδωσαν ζωή σε απλά, χωρίς δομή φορέματα, ενώ οι αβανγκάρντ σχεδιαστές ετοιμοφόρετων ενδυμάτων όπως οι Μοντάνα, Μιγκλέρ και Βερσάτσε άρχισαν να ―σφετερίζονται― την εξουσία της υψηλής ραπτικής.

* Στη δεκαετία του 1980 οι Ναόμι Κάμπελ, Λίντα Εβαντζελίστα και Κρίστι Τέρλινγκτον εμφανίζονταν σαν «Τριάδα». Μεταμορφώνονταν σε κάθε φωτογράφηση αλλά πάντοτε διατηρούσαν την πολύτιμη χαρακτηριστική τους ιδιαιτερότητα.

* Μέχρι τη δεκαετία του 1990 το grunge στιλ και το στιλ του δρόμου οδήγησαν σε μια ριζική αλλαγή, από τη λαμπερή ομορφιά στο επαναστατικό σικ στιλ της Κέιτ Μος. Ακολούθησε ο μινιμαλισμός των Ντόνα Κάραν, Χέλμουτ Λανγκ και Πράντα. Η έκθεση δεν λησμονεί τον Κάλβιν Κλάιν και την εκκεντρικότητα των νεαρών βέλγων, ιαπώνων και βρετανών σχεδιαστών, που βασίστηκαν στα νεοφερμένα σούπερ μόντελα όπως οι Αμπερ Βαλέτα, Νάντια Αουερμαν και Σαλόμ Χάρλοου.

Τον περασμένο μήνα η Κέιτ Μος, παρουσιάζοντας στη Νέα Υόρκη τη νέα κολεξιόν της Topshop που φέρει το όνομά της, επέδειξε τη δύναμή της ως μοντέρνα μούσα. Η έκθεση στο Μετροπόλιταν φθάνει ώς το 1997, χρονιά κατά την οποία, όπως ο Γιοχάναν υποστηρίζει, τα μοντέλα έχασαν το κασέ τους. Οι σχεδιαστές ένιωσαν την ανάγκη να αναζωογονήσουν τη δύναμη της βιομηχανίας περιορίζοντας το ρόλο του σούπερ-μοντέλου. Αλλά ο Κόντα πιστεύει ότι τα πάντα στη βιομηχανία μόδας έχουν μια συνέχεια. Και η ίδια η έκθεση το αποδεικνύει. *

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΜΟΥΣΕΙΩΝ: Θησαυροί στα αζήτητα

  • Στη διεθνή καμπάνια του ΕΟΤ το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης και το Φεστιβάλ Αθηνών λάμπουν διά της απουσίας τους. Να πώς αντιλαμβάνονται οι αρμόδιοι το δίπολο τουρισμού-πολιτισμού

Ξένες τουρίστριες μπρος στις Καρυάτιδες. Κανείς δεν θα προνοήσει να τις οδηγήσει και σε άλλα, λιγότερο γνωστά, μνημεία ή σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις

Ξένες τουρίστριες μπρος στις Καρυάτιδες. Κανείς δεν θα προνοήσει να τις οδηγήσει και σε άλλα, λιγότερο γνωστά, μνημεία ή σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις

«Η Ελλάδα δεν φοβάται να παρουσιάσει τον εαυτό της. Δεν φοβάται να καταδείξει την υπεροχή της. Εχει ιστορία και δεν τη χαρίζει, ούτε την ξεχνά. Εχει ποιότητα, έχει δύναμη και δεν την κρύβει. Εχει μοναδικότητα και δεν τη διαπραγματεύεται... Ρισκάρουμε μια καμπάνια επιθετική, αναγνωρίσιμη, ποιοτική, με ειδικό βάρος και αυτογνωσία»...

Μ' αυτά τα λόγια παρουσίαζε τις προάλλες ο υπουργός Τουρισμού, Κώστας Μαρκόπουλος, την καινούρια διαφημιστική εκστρατεία του ΕΟΤ για τη χώρα μας στο εξωτερικό. Μια καμπάνια που φέρει το σλόγκαν «Greece, 5.000 years old», κινείται γύρω από άξονες του τύπου «Ηλιος και Θάλασσα», «Πολιτιστικός τουρισμός», «Τουρισμός Υγείας κι Ευεξίας», και η οποία, όπως είπε ο ίδιος, αποβλέπει και «στην ενίσχυση του brand name της Αθήνας».

  • Παζάρι η Ακρόπολη

Οσο κι αν φαίνεται παράξενο, για το μεγαλύτερο πολιτιστικό γεγονός του καλοκαιριού, τα εγκαίνια του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, δεν γίνεται ιδιαίτερη μνεία. Ακόμα και στην ιστοσελίδα του ΕΟΤ, η νέα στέγη των γλυπτών του Παρθενώνα λάμπει διά της απουσίας της!

Εχει κανείς την εντύπωση πως περισσότερη φαιά ουσία ξόδεψαν η Ντόρα Μπακογιάννη και ο Αντώνης Σαμαράς για το πώς θα καρπωθεί καθένας τους τα μέγιστα από την τελετή της 20ής Ιουνίου, παρά για το πώς θα αξιοποιήσει η χώρα έναν θησαυρό ικανό να την επανατοποθετήσει στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη.

Κατά τα άλλα ετοιμαζόμαστε να γιορτάσουμε την αυριανή Παγκόσμια Ημέρα των Μουσείων. Κι εν τω μεταξύ, «ο ιερός βράχος της Ακρόπολης έχει μετατραπεί σε τρικοκοσμικό παζάρι», όπως καταγγέλλει ο πρόεδρος του Σωματείου Διπλωματούχων Ξεναγών Κρίτων Πιπέρας: «Πέντε λεπτά δίχως αστυνομικό έλεγχο αρκούν για να γεμίσει ο τόπος από δεκάδες αλλοδαπούς μικροπωλητές που πουλούν πιεστικά την πραγμάτεια τους: αντιαισθητικές βιοχλαπάτσες, "παραδοσιακές" κινέζικες ομπρέλες και αμφιβόλου ποιότητας εμφιαλωμένα νερά, το καθένα προς ένα ευρώ».

* Μέχρι πρότινος η Αθήνα συγκαταλεγόταν στις ασφαλέστερες πόλεις του κόσμου, αλλά σήμερα, όπως επισημαίνει ο ίδιος, «οργανωμένες συμμορίες κατακλέβουν τους επισκέπτες στην Ακρόπολη, στο Καλλιμάρμαρο, στο μετρό και τον ηλεκτρικό, στην Πλάκα, στο Μοναστηράκι, ώς και στον Αγνωστο Στρατιώτη! Δίπλα στο Αρχαιολογικό Μουσείο, μέρα μεσημέρι, πρεζόνια συναλλάσσονται για τη δόση τους και χτυπούν ενέσεις, η Ομόνοια και η πλατεία Κοτζιά είναι τα βράδια ασπροσπέλαστες, καθώς γίνεται εκεί ένα απίστευτο παζάρι λευκής σαρκός, ενώ τα σκουπίδια και τα γκράφιτι σε ιστορικά κτίρια όπως η Ακαδημία, κυριαρχούν... Μην ψάχνουμε μόνο στην οικονομική κρίση τα αίτια της πτώσης του τουρισμού, η δυσφήμιση έχει γίνει».

Οι ξεναγοί -οι οποίοι ετοιμάζονται τώρα για δυναμικές κινητοποιήσεις, αντιτιθέμενοι σε νόμο που προβλέπει το άνοιγμα του επαγγέλματός τους σε έλληνες και ξένους αρχαιολόγους και ιστορικούς τέχνης- δεν κουράζονται να επαναλαμβάνουν τα κακώς κείμενα: «Επιτρέπεται να μην έχουμε ενημέρωση σχετικά με το Νέο Μουσείο ώστε να προτείνουμε από τώρα κάποιες ξεναγήσεις;» αναρωτιέται ο κ. Πιπέρας. «Πού θα σταθμεύουν τα τουριστικά λεωφορεία; Το πάρκινγκ του "Διονύσου" δεν επαρκεί. Το ζήτημα της κυλιόμενης άφιξης των κρουαζιερόπλοιων στον Πειραιά ακόμα να διευθετηθεί, με αποτέλεσμα να δημιουργείται το αδιαχώρητο στην Ακρόπολη. Πέρσι η είσοδος έκλεινε ανά μισάωρο και φέτος η κατάσταση θα χειροτερέψει, καθώς τα αυτόματα μηχανήματα έκδοσης εισιτηρίων απαιτούν 26 δευτερόλεπτα για κάθε εισιτήριο...».

Σύμφωνα με πρόσφατη διεθνή έρευνα η οποία εξετάζει την εικόνα που έχουν για διάφορες χώρες ταξιδιώτες που πραγματοποιούν ταξίδια για αναψυχή ή για επαγγελματικούς λόγους (βλ. www.countrybrandindex.com), η Ελλάδα έχει χάσει έδαφος σε κατηγορίες/κριτήρια όπως η ασφάλεια και το φυσικό περιβάλλον κατά την τελευταία τριετία.

Εξακολουθεί, ωστόσο, να διατηρεί τα πλεονεκτήματά της στους τομείς της Ιστορίας και του Πολιτισμού. Πλεονεκτήματα που φαίνεται να λειτουργούν με τον... αυτόματο πιλότο, ελλείψει ενός στρατηγικού σχεδιασμού πάνω στο δίπολο τουρισμός-πολιτισμός.

* «Εχουμε έναν απίστευτο μνημειακό πλούτο τον οποίο, όμως, δεν εκμεταλλευόμαστε», λέει ο Δημήτρης Κούτουλας, ειδικευμένος σε θέματα τουριστικής ανάπτυξης και διδάσκων του Ανοιχτού Πανεπιστημίου. «Η μουσειολογική αντίληψη που επικρατεί είναι ξεπερασμένη. Αντί ν' απευθυνόμαστε στους σημερινούς επισκέπτες απευθυνόμαστε σε καταναλωτές της δεκαετίας του '60. Πέρα από τα προβλήματα στις υποδομές -από την έλλειψη WC ή κλιματισμού στις αίθουσες μέχρι το λάθος ωράριο λειτουργίας- η επεξηγηματική σήμανση των εκθεμάτων είναι ανεπαρκέστατη και κάθε άλλο παρά ζωντανεύει η συναρπαστική ιστορία που κρύβεται πίσω τους. Οσο για τα φεστιβάλ, ούτε καν αυτό των Αθηνών, που ως πόλος τουριστικής έλξης δημιουργήθηκε, δεν περιλαμβάνεται στα προγράμματα των ξένων tour operators, καθώς το πρόγραμμά του ανακοινώνεται με καθυστέρηση».

* Οπως ομολογεί η κυρία Βενετοπούλου, στέλεχος της Zeus Tours, που οργανώνει κρουαζιέρες στα ελληνικά νησιά, «οι πελάτες μας είναι στην πλειονότητά τους υψηλού μορφωτικού επιπέδου κι ενδιαφέρονται να παρακολουθήσουν οτιδήποτε συμβαίνει στους τόπους που επισκέπτονται. Μονίμως, όμως, το πληροφορούμαστε κατόπιν εορτής. Χρειάζεται ν' απευθυνθούμε σ' ένα σωρό πηγές -δήμους, συλλόγους κ.ο.κ.- και, παρά τα κοινοτικά κονδύλια, ακόμα και οι ιστοσελίδες των παραπάνω μένουν ανενημέρωτες».

  • Καμιά συνεργασία φορέων

Οι τουρίστες από την Απω Ανατολή, μολονότι θεωρούνται από τους σημαντικότερους εν δυνάμει «καταναλωτές» του πολιτισμού μας, «κατευθύνονται μαζικά προς τα νησιά, και μόνο κάποιοι πολύ καλά ενημερωμένοι, που δεν ξεπερνούν το 10%, ζητούν να πάνε στο Ηρώδειο ή στους χορούς της Δ. Στράτου» λέει ο Ιάκωβος Χατζιδάκις, από το πρακτορείο «Αμφιτρύων».

* «Οι πελάτες μας», εξηγεί, «ακολουθούν ένα πρόγραμμα ήδη καταρτισμένο από το εξωτερικό. Κι ενώ παλιότερα στα ταξίδια τους περιλαμβάνονταν κι εξορμήσεις στη Βόρεια Ελλάδα, στη Βεργίνα, στην Πέλλα, στο Αγιο Ορος, τα τελευταία χρόνια αυτές οι επιλογές των tour operators έχουν συρρικνωθεί...».

* Αν μη τι άλλο, η Επίδαυρος συνεχίζει να έλκει: «Αν κρίνουμε κι από την επισκεψιμότητα του σάιτ του Ελληνικού Φεστιβάλ, είναι ο χώρος που προκαλεί το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, και μάλιστα από τις πιο απίθανες γωνιές του πλανήτη», λέει η Γιούλη Παπαθεοδώρου, υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων του θεσμού. «Αντίστοιχο ενδιαφέρον εκδηλώνουν και τα ταξιδιωτικά γραφεία για να κλείσουν εγκαίρως ομαδικά εισιτήρια για τις παραστάσεις που δίνονται σ' αυτό. Στο Ηρώδειο, πράγματι, η παρουσία των τουριστών είναι περιορισμένη. Ομως, εμείς δεν έχουμε την οικονομική δυνατότητα για διαφημιστική καμπάνια στο εξωτερικό. Πάλι καλά που φέτος έχουμε τη χορηγία του γαλλικού δορυφορικού καναλιού Mezzo, που μεταδίδει μόνο κλασική μουσική, όπερα και τζαζ, σ' ένα κοινό που αγγίζει τα 14 εκατ. θεατές».

Τι κι αν η Τουρκία, πέρα απ' τα κάλλη της, εντάσσει στις εθνικές της καμπάνιες και το Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης; «Κάθε απόπειρα του Γιώργου Λούκου να προβληθεί αντίστοιχα και το δικό μας, έχει πέσει στο κενό», συνεχίζει η Γ. Παπαθεοδώρου. «Ακόμα και ο Δήμος Αθηναίων, που θα μπορούσε να είναι σύμμαχός μας, μας παραχώρησε 14 όλες κι όλες διαφημιστικές θέσεις σε στάσεις λεωφορείων. Οπως φάνηκε και με το θέμα του θεάτρου του Λυκαβηττού, δεν υπάρχει εκ μέρους του διάθεση συνεργασίας. Αντίθετα, λειτουργεί ανταγωνιστικά, διοργανώνοντας την ίδια περίοδο στο Γαλάτσι το δικό του Φεστιβάλ».

* Τι κι αν στο Λονδίνο «επτά τουριστικά γραφεία ειδικεύονται σε ξεναγήσεις σε τοποθεσίες όπου γυρίστηκαν διάσημες ταινίες», όπως λέει ο επικεφαλής του Greek Film Commission Μάρκος Χολέβας. Ολες οι υποσχέσεις της γαλάζιας διακυβέρνησης ότι θα δημιουργηθεί ένα θεσμικό πλαίσιο που θα δίνει φορολογικά κίνητρα σε ξένους παραγωγούς για να εντάξουν στις ταινίες τους την Ελλάδα ως φυσικό σκηνικό, παραμένουν ανεκπλήρωτες. Γι' αυτό και σχέδια όπως το καινούριο της Νία Βαρντάλος (βλ. «Ερωτας αλά ελληνικά») που προωθούν μια εντελώς ξεπερασμένη τουριστική αντίληψη για τη χώρα, αντιμετωπίζονται σαν μάννα εξ ουρανού.

* Στο Σάλτσμπουργκ και στη Βερόνα, τα φεστιβάλ που είναι αφιερωμένα στον Βέρντι και τον Μότσαρτ, αντίστοιχα, προσελκύουν εδώ και δεκαετίες εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες. Δεν θα μπορούσε άραγε να έχει δημιουργηθεί στην Κρήτη ένα αντίστοιχο φεστιβάλ για τον Μίκη Θεοδωράκη, τον διασημότερο διεθνώς έλληνα συνθέτη; Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό. Ο Δημήτρης Κούτουλας κατέθεσε την ιδέα σε συνέδριο της Νομαρχίας των Χανίων, το 2005, ενταγμένη μέσα σ' ένα γενικότερο πλαίσιο ανάπτυξης του εγχώριου πολιτιστικού τουρισμού. Μένει να δούμε αν θα καρποφορήσει. Για την ώρα αρκούμαστε στον τουριστικό μας πρεσβευτή Σάκη Ρουβά και σ' ένα κουβάρι συσσωρευμένων προβλημάτων. *

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΜΟΥΣΕΙΩΝ: Πολλά μνημεία, λίγοι επισκέπτες

  • Τα μουσεία γιορτάζουν αύριο, τις άλλες ημέρες όμως προβληματίζονται, καθώς βλέπουν τον αριθμό των επισκεπτών τους να μειώνεται αντί να αυξάνεται


Τα μουσεία ετοιμάζονται αύριο να υποδεχτούν τους επισκέπτες του θέρους, ωστόσο οι ψυχροί αριθμοί της στατιστικής είναι αποκαρδιωτικοί. Στο 30,4% έφτασε η πτώση της επισκεψιμότητας των μουσείων της χώρας κατά το πρώτο εξάμηνο του 2008 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2007, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Πολιτισμού, που προκύπτουν από τις μετρήσεις του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων.

* Συγκεκριμένα, από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούνιο του 2007 καταμετρήθηκαν 1.087.956 επισκέπτες, ενώ την ίδια περίοδο του 2008 μόνο 757.384.

Παρόμοια εικόνα είχαν και οι αρχαιολογικοί χώροι: Την ίδια περίοδο του 2007 προσήλθαν 3.061.610 επισκέπτες, ενώ μόλις 2.219.842 το 2008 (-27,5%).

* Αναπόφευκτα και οι εισπράξεις ακολούθησαν την κατιούσα: συνολικά τα έσοδα στα μουσεία και στους αρχαιολογικούς χώρους από 19.152.608 ευρώ το πρώτο εξάμηνο του 2007 περιορίστηκαν στα 17.332.803 στο ίδιο διάστημα του 2008.

Κι όλα αυτά προτού η παγκόσμια οικονομική ύφεση δείξει τα δόντια της και στο χώρο του πολιτισμού. Τι θα συμβεί φέτος, που η τουριστική περίοδος διαγράφεται μικρότερη και οι αφίξεις περιορισμένες; Πάντως, οι μετρήσεις από την κίνηση του περσινού καλοκαιριού δεν είναι ενθαρρυντικές:

* Η μεγαλύτερη κρίση παρατηρήθηκε τον περασμένο Αύγουστο, οπότε οι επισκέπτες μειώθηκαν κατά 20,6% σε σχέση με τον Αύγουστο του 2007 (από 378.282 σε 300.459). Η πτώση τον Ιούνιο ήταν της τάξης του 14,7% (από 243.352 σε 207.632) και τον Ιούλιο άγγιξε το 16,3% (από 326.037 σε 272.895).

* Στους αρχαιολογικούς χώρους η μεγαλύτερη μείωση της επισκεψιμότητας ήταν της τάξεως του 15,2% (από 903.598 σε 766.402) τον περασμένο Ιούνιο, σε σύγκριση με τον Ιούνιο του 2007. Τον Ιούλιο περιορίστηκε στο 2,2% (από 980.314 σε 958.436) και τον Αύγουστο αυξήθηκε πάλι στο 11% (από 1.182.141 σε 1.051.982).

* Οι εισπράξεις σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους τον Ιούνιο και τον Αύγουστο του 2008 είχαν αρνητικό πρόσημο (μειώθηκαν κατά 6% και 5,2 αντίστοιχα) και μόνο τον Ιούλιο αυξήθηκαν κατά 5,3%.

Εντύπωση, όμως, προκαλούν και τα επιμέρους στοιχεία, που αφορούν τα αρχαιολογικά καμάρια μας:

* Πάντα σε σύγκριση με τους αντίστοιχους μήνες του 2007: πέρυσι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είδε τους επισκέπτες του να μειώνονται κατά 30,7% στον Αύγουστο, τον κατ' εξοχήν τουριστικό μήνα, και ο χώρος της Επιδαύρου σημείωσε διαρροές της τάξεως του 37,4% τον περασμένο Ιούλιο!

* Οσο για την Ακρόπολη, ενώ τον περασμένο Ιούνιο η πτώση ήταν της τάξεως του 16,2%, τον Ιούλιο οι επισκέπτες αυξήθηκαν κατά 14,1% και τον Αύγουστο σημείωσαν πάλι πτώση (0,3%).

Τα τελευταία χρόνια πολλά από τα μεγάλα μουσεία μας εκσυγχρονίζονται με έργα υποδομής, αναδιοργανώνουν τις μόνιμες συλλογές, δημιουργούν πωλητήρια και καφενεία, εντάσσουν στο πρόγραμμά τους περιοδικές εκθέσεις, αλλά και εκδηλώσεις και δραστηριότητες για παιδιά. Ωστόσο, το γενικότερο πρόβλημα της συρρίκνωσης της επισκεψιμότητας παραμένει.

  • Ατολμία ή αδιαφορία;

Φταίει ότι πολλές φορές δεν υπάρχει σύγχρονη μουσειολογική προσέγγιση των εκθέσεων; Μήπως δεν είναι τόσο ελκυστικά για κάποιον που δεν ενδιαφέρεται να δει μόνο αρχαιότητες στη σειρά; Ή μήπως δεν γίνεται σωστή προβολή; Φταίει η ατολμία, η αδιαφορία ή η έλλειψη χρημάτων για να διαφημίσουμε τους μοναδικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς μας, όχι μόνο εντός αλλά και εκτός συνόρων, προσφέροντας το δίπτυχο «διακοπές-πολιτισμός» στους ξένους τουρίστες;

Οταν ακόμα και η Τουρκία διαφημίζει τα αρχαία πάνω στο κύμα, εμείς διστάζουμε να χαράξουμε μια πιο επιθετική πολιτική, μαζεύοντας τα απομεινάρια.

Το χρυσό καλοκαίρι της Ολυμπιάδας του 2004, όταν τα μουσεία ασφυκτιούσαν από ξένους τουρίστες, ενώ οι έλληνες επισκέπτες ανακάλυπταν και πάλι την κληρονομιά τους, μοιάζει μακρινό όνειρο. Ηταν μια μοναδική συγκυρία, την οποία δεν μπορέσαμε να αξιοποιήσουμε για το μέλλον. Τώρα, το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης που θα εγκαινιαστεί στις 20 Ιουνίου, είναι ο άσος στον οποίο μπορούμε να ποντάρουμε. Αρκεί να μη μείνουμε μόνο στη λάμψη των εγκαινίων, αλλά να υπάρξουν συγκεκριμένα μέτρα, προκειμένου αυτό να γίνει πόλος έλξης τόσο των ξένων τουριστών όσο και των Ελλήνων, που δύσκολα βάζουν το μουσείο στην ατζέντα τους. Επιπλέον, δεν είναι λίγοι αυτοί που ελπίζουν ότι το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, που συνδυάζει τη σύγχρονη αρχιτεκτονική του Μπερνάρ Τσουμί με τη διαχρονική χάρη των Καρυατίδων θα μπορούσε να γίνει το όχημα που θα οδηγήσει τον κόσμο και στα υπόλοιπα σημαντικά μουσεία της Αθήνας.

  • Αρχαιολογικό πάρκο

Τον ίδιο μήνα αναμένεται να παραδοθεί το ανακαινισμένο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, που εκτός από την έκθεση του δεύτερου μέρους της μόνιμης συλλογής του «Από το Βυζάντιο στη Νεότερη Εποχή», έχει το πλεονέκτημα μιας δενδροφυτευμένης έκτασης 20 στρεμμάτων, με καφενείο, υπαίθριο θέατρο και γλυπτά.

Μέσα στο 2010, σύμφωνα με την εξαγγελία του υπουργού Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά, θα ξεκινήσει και η ενοποίηση με τον παρακείμενο χώρο του Λυκείου του Αριστοτέλη, που θα αποκτήσει επιτέλους στέγαστρο. Με άλλα λόγια, ένα μοναδικό αρχαιολογικό πάρκο και πνεύμονας πρασίνου ταυτόχρονα στην καρδιά της Αθήνας.

Πώς θα αξιοποιήσει το υπουργείο Πολιτισμού αυτές τις ευκαιρίες για να σταματήσει η διαρροή επισκεπτών; Ρωτήσαμε, αλλά απάντηση δεν πήραμε. Φαίνεται πως αντί να έχει ήδη χαράξει τη στρατηγική του, με το καλοκαίρι προ των πυλών, ακόμα το εξετάζει το θέμα.

Μάλλον καθυστερημένα ανέθεσε σε ειδική επιτροπή να ερευνήσει τα αίτια της μείωσης της επισκεψιμότητας, ενώ τα συμπεράσματα, μαζί με τις προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος, θα κατατεθούν εντός της εβδομάδας.

«Γεγονός είναι ότι οι επισκέπτες των μουσείων ήταν λιγότεροι το 2008 σε σχέση με το 2007», επιβεβαιώνει ο επικεφαλής της επιτροπής καθηγητής Νίκος Ζίας, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων. «Μόνο στο αρχαιολογικά μουσεία του Ηρακλείου και της Θεσσαλονίκης υπήρξε αύξηση. Επίσης, καλύτερη εικόνα από τα υπόλοιπα έχουν τα μουσεία που βρίσκονται μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους, όπως των Δελφών ή της Επιδαύρου».

Από την έρευνα προέκυψε ότι οι διευθυντές των μουσείων πιστεύουν ότι οι περιοδικές εκθέσεις βοηθούν στην αύξηση των επισκεπτών, το ίδιο και οι παράλληλες δραστηριότητες. Κρίνοντας από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, που καθιέρωσε το «έκθεμα του μήνα», το πείραμα έχει πετύχει. Εκτός από τη σύγχρονη παρουσίαση των μόνιμων συλλογών σημαντικό ρόλο παίζουν και τα εκπαιδευτικά προγράμματα, που όταν συνδυάζουν τη γνώση με την ψυχαγωγία ικανοποιούν τα παιδιά, δημιουργώντας «μαγιά» για το μέλλον.

Σε τι οφείλεται, όμως, η πτώση της επισκεψιμότητας; Σύμφωνα με την επιτροπή, ένας από τους κυριότερους λόγους είναι το ωράριο. «Φέτος έχει βελτιωθεί, παρατάθηκε μέχρι τις 8 μ.μ., ενώ το θερινό ωράριο άρχισε νωρίτερα, μέσα στον Απρίλιο. Πιστεύουμε ότι για ορισμένα μουσεία πρέπει να υπάρξει ειδικό ωράριο. Για παράδειγμα, όσα βρίσκονται στα νησιά θα μπορούσαν να ανοίγουν αργότερα και να κλείνουν στις δέκα το βράδυ, γιατί ο κόσμος δεν μπορεί να τα επισκεφθεί τις πρωινές ώρες που πηγαίνει στην θάλασσα», τονίζει ο κ. Ζίας.

Η χώρα μας σφύζει από αρχαιότητες και έχει πολλούς χώρους που τις φιλοξενούν, φαίνεται όμως ότι αυτή η ευλογία καταντάει ανάθεμα.

«Σήμερα ίσως έχουμε υπερβολικά πολλά μουσεία κι αυτό έχει τα μειονεκτήματά του, καθώς παρατηρείται μια διάσπαση που απαιτεί δαπάνες. Παράλληλα, πολλά μικρά μουσεία παραμένουν σχεδόν άγνωστα στο ευρύ κοινό».

  • Διαφήμιση με μέτρο

Η επιτροπή θα κάνει συγκεκριμένες προτάσεις προς το υπουργείο: Μια ιδέα είναι η συνεργασία με το μετρό για να προβάλλονται τα μουσεία μας, τουλάχιστον τα πιο μεγάλα, στα διαφημιστικά πάνελ των σταθμών. Αλλη, να γίνουν σποτάκια για την τηλεόραση. Κι ακόμα, πληροφοριακά φυλλάδια να διανέμονται από τα ξενοδοχεία και τα αεροδρόμια, όπως συμβαίνει και στο εξωτερικό. Αλλωστε, είναι έτοιμοι οι «οδηγοί μουσείων» του υπουργείου Πολιτισμού, με διευθύνσεις, πληροφορίες, φωτογραφίες.

«Ολα αυτά με μέτρο και διακριτικότητα, γιατί δεν επιδιώκουμε την εμπορευματοποίηση των μουσείων και των αρχαίων αλλά την εξυπηρέτηση του κόσμου που θέλει να έρθει σε επαφή μαζί τους», τονίζει ο Ν. Ζίας.

Τα μουσεία που γιορτάζουν αύριο βάζουν τα καλά τους, έχουν ελεύθερη είσοδο και πολλά παραμένουν μέχρι το βράδυ ανοιχτά. Τις υπόλοιπες μέρες, όμως, είναι το ίδιο εξωστρεφή;

«Το καλοκαίρι αυξάνονται οι επισκέπτες σε σχέση με το διάστημα Οκτωβρίου-Μαΐου», τονίζει ο διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Νίκος Καλτσάς, ο οποίος βλέπει την επισκεψιμότητα του ιδρύματος για το 2009 «ούτε αυξητική ούτε πτωτική». Πώς ερμηνεύει τους αρνητικούς δείκτες της στατιστικής; «Τα τελευταία χρόνια δίνουμε αρκετά δελτία ελεύθερης εισόδου, τα οποία δεν προσμετρώνται και επίσης δεν έχουν λογιστική απόδοση. Ισως η διαφορά να οφείλεται στα "ελευθέρας", που δεν αποτελούν αμελητέα ποσότητα».

Συμμετέχοντας στην Παγκόσμια Ημερα Μουσείων το Εθνικό Αρχαιολογικό παρουσιάζει σήμερα στους μικρούς του φίλους το παραμύθι «Η περιήγηση του μικρού Θηβαίου στην αρχαία Αθήνα», ενώ την Τρίτη η αρχαιολόγος Δήμητρα Κοκκέβη-Φωτίου θα παρουσιάσει το μουσείο σε κωφούς μαθητές λυκείου.

  • Κρίση και στο εξωτερικό

Φέτος γιορτάζει και τα 120 χρόνια λειτουργίας του και εγκαινίασε νέες μόνιμες εκθέσεις: έργα ελληνιστικής κεραμικής, ειδωλοπλαστικής, χρυσά κοσμήματα, αργυρά σκεύη, γυάλινα αγγεία και κυπριακές αρχαιότητες παρουσιάζονται με σύγρονη μουσειολογική αντίληψη. Το αβαντάζ, όμως, για την καλοκαιρινή περίοδο είναι η έκθεση «Η γυναίκα στις λατρείες και τις γιορτές της κλασικής Αθήνας», σε συνεργασία με το Ιδρυμα «Αλέξανδρος Ωνάσης».

Η οικονομική κρίση θα έχει σοβαρό αντίκτυπο στο Εθνικό Αρχαιολογικό; «Είναι ένα φαινόμενο που δεν εμφανίστηκε τώρα αλλά υπάρχει τα τελευταία χρόνια. Αφορά και πολλά από τα μουσεία του εξωτερικού, τα οποία δεν αντιμετωπίζουν την κρίση με "ανοίγματα", δηλαδή με περιοδικές εκθέσεις και εκδηλώσεις, αλλά με απολύσεις του προσωπικού», λέει ο Ν. Καλτσάς.

«Εμείς θα προσπαθήσουμε να προσελκύσουμε τους επισκέπτες με την καλύτερη προβολή και διαφήμιση του μουσείου και μέσα από το Διαδίκτυο. Για το σκοπό αυτό ανεβάσαμε το δικό μας σάιτ namuseum.gr. Θα θέλαμε να κάνουμε και άλλα πράγματα, εκτός των προγραμματισμένων, αλλά δεν υπάρχουν χρήματα».

  • Για όλες τις ηλικίες

Αντιθέτως, ένα άλλο μουσείο που δεν εξαρτάται από την κρατική επιχορήγηση, το Κυκλαδικής Τέχνης, έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να συγκρατήσει τους επισκέπτες του. «Τους τελευταίους μήνες δεν παρατηρήσαμε μείωση της επισκεψιμότητας, γιατί η πολιτική μας εστιάζεται στο πώς θα το κάνουμε ελκυστικό», τονίζει ο διευθυντής του καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης. «Πρώτα απ' όλα με ενδιαφέρουσες εκθέσεις που έχουν πανανθρώπινα θέματα, όπως η ζωγραφική του Τιτσιάνο ή ο "Ερωτας", που ετοιμάζουμε για το φθινόπωρο. Προσπαθούμε να είναι προσιτό και οικείο και να απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες με εκθέσεις, χάπενινγκ, μουσική, διαλέξεις, εκπαιδευτικά προγράμματα. Με δωρεάν είσοδο μέχρι 18 ετών, οργανωμένο πωλητήριο και καφενείο. Δεν θέλουμε να θεωρείται απλώς μια επίσκεψη σε μουσείο αλλά έξοδος με συγκεκριμένο σκοπό».

Το «βαρύ πυροβολικό» για το Κυκλαδικής Τέχνης αυτό το καλοκαίρι είναι η έκθεση «Καθημερινές σκηνές από τη ζωή στην αρχαιότητα», που παρουσιάζεται με πρωτότυπο τρόπο, σαν να μπαίνει κανείς σε ένα διαδραστικό χώρο. «Οι ξένοι τουρίστες μάς λένε ότι περνούν από το μουσείο και ξανάρχονται κάθε φορά που επισκέπτονται την Αθήνα γιατί θέλουν να δουν ένα μοναδικό μουσειολογικό πρόγραμμα», τονίζει ο Ν. Σταμπολίδης.

Ενα ειδώλιο γνωστό ως stargazer (ατενίζον τα αστέρια), λόγω της έντονης κλίσης του κεφαλιού προς τα πίσω, είναι ο σταρ της αυριανής μέρας για το Κυκλαδικής Τέχνης που οργανώνει συναυλία του συνόλου χάλκινων πνευστών Melos Brass, γνωριμία με τους ήχους των μουσικών οργάνων, εικαστικό εργαστήρι με την Αντζυ Καρατζά, χειροτεχνία με τη Νιόβη Σταυροπούλου, αφήγηση παραμυθιού με τη Σάσα Βούλγαρη, έκθεση έργων παιδικής τέχνης κ.ά. *