Friday, October 31, 2008

«Ψηφιακή κληρονομιά»... με «ΣΔΙΤ»


Ο αρχαιολογικός χώρος Πετρών, στο Αμύνταιο
Ενταγμένο στην απαίτηση της ΕΕ για επιτάχυνση των διαδικασιών ψηφιοποίησης πολιτιστικού υλικού (μουσείων, βιβλιοθηκών, αρχείων κλπ), ως ένα ακόμη πεδίο κερδοφορίας του κεφαλαίου, ήταν το συνέδριο με θέμα «Η ψηφιακή κληρονομιά στο νέο περιβάλλον γνώσης», που διοργάνωσε χτες η Διεύθυνση Εθνικού Αρχείου Μνημείων του ΥΠΠΟ, στο αμφιθέατρο της Εθνικής Τράπεζας.

Αν και η θεματική του συνεδρίου έχει περισσότερο «τεχνοκρατικό χαρακτήρα» (π.χ. «ψηφιακές εφαρμογές και νέα μέσα στην ερευνητική πρακτική της αρχαιολογίας και της πολιτιστικής διαχείρισης, πληροφοριακά συστήματα, βάσεις δεδομένων, οπτικοακουστικά μέσα, γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών, κ.ά.»), ενδιαφέρεται και για τη «διεύρυνση» των «πεδίων συμμετοχής στη διαμόρφωση του νέου περιβάλλοντος γνώσης».

Το τι σημαίνουν τα παραπάνω, το απέδωσε σαφέστατα πριν λίγους μήνες η επίτροπος Βίβιαν Ρέντινγκ - αναφερόμενη στην ψηφιοποίηση των βιβλιοθηκών - λέγοντας ότι «απαιτούνται περισσότερες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις για να επιταχυνθεί η ψηφιοποίηση» και φέρνοντας παραδείγματα «συμπράξεων» ιδιωτικού και δημόσιου τομέα σε χώρες όπως η Σλοβενία. Οι διοργανωτές του συνεδρίου εκτιμούν ότι η «διεθνής ερευνητική κοινότητα» αντιμετωπίζει «διλήμματα» «ως προς τη διατήρηση και βιωσιμότητα της νέας συσσωρευμένης ψηφιακής κληρονομιάς, τη διαλειτουργικότητα εφαρμογών και συστημάτων, αλλά και ως προς την παραγωγή, προσβασιμότητα και διάχυση του ψηφιακού περιεχομένου».

Ο υπουργός Πολιτισμού, Μιχ. Λιάπης, στην ομιλία του χαιρέτισε «κάθε συμβολή και τη συνεργασία ενός ευρέως φάσματος επαγγελματιών, περιλαμβανομένου του δημόσιου τομέα, των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων, καθώς επίσης και των ιδιωτικών και δημόσιων φορέων που διαθέτουν εκτενή εμπειρία στην παραγωγή και τη διαχείριση ψηφιακών τεκμηρίων (...) στο πλαίσιο ανάπτυξης συνεργασιών υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού» που «θα διασφαλίσει την αποτελεσματική διαχείριση της εθνικής προσπάθειας για την ψηφιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου της χώρας». Πρόσθεσε ότι «η μεγάλη ζήτηση ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου στις μέρες μας, αυξάνει την ανάγκη για την εξασφάλιση της προσβασιμότητας, αλλά και της αξιοποίησης του διαθέσιμου ψηφιακού αποθέματος». Ανάγκη που «προκαλεί αλλαγές στο πεδίο της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς» και «ξεπερνά τις παραδοσιακές μεθόδους και διαδικασίες διαχείρισης συλλογών».

Ουσιαστικά, τα παραπάνω είναι ένας άλλος τρόπος να πεις αυτό που το ΥΠΠΟ, στους «βασικούς άξονες» άσκησης πολιτιστικής πολιτικής μέχρι και το 2013, δηλώνει ξεκάθαρα ως «ενίσχυση της επιχειρηματικότητας για την αξιοποίηση του πολιτιστικού προϊόντος (...)». ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Σάββατο 1 Νοέμβρη 2008

Αναστήλωση μνημείων Ακρόπολης: ένα έργο τελειώνει, άλλο ξεκινά

To μεγαλύτερο πρόγραμμα που υλοποιήθηκε ποτέ στην Ακρόπολη, η αναστήλωση της βόρειας πλευράς του Παρθενώνα, ολοκληρώνεται σε τρεις μήνες, ενώ ένα καινούργιο μέτωπο εργασιών ανοίγει στη δυτική πλευρά του μνημείου, όπου θα μεταφερθούν οι σκαλωσιές. Εν τω μεταξύ, στα Προπύλαια ολοκληρώθηκε ήδη η αναστήλωση της δυτικής αίθουσας, σύντομα θα ολοκληρωθούν οι εργασίες και στην ανατολική πλευρά και όταν με το καλό απομακρυνθούν και τα τελευταία ικριώματα και η γερανογέφυρα, οι επισκέπτες θα μπορούν να ζήσουν μια μοναδική εμπειρία: θα περνούν ανάμεσα στους δύο κίονες με τα νέα ιωνικά κιονόκρανα, πιστά αντίγραφα των αυθεντικών, και θα νιώθουν πώς ήταν ο χώρος αυτός στεγασμένος στην αρχαιότητα.

Αυτά έβλεπε από κοντά ο υπουργός Πολιτισμού Μιχάλης Λιάπης χθες στον Ιερό Βράχο, παρακολουθώντας από κοντά την πορεία των αναστηλωτικών έργων σε αυτό το μεγάλο και πρωτοποριακό πρόγραμμα. Ανέβηκε στις σκαλωσιές, φωτογραφήθηκε, δήλωσε πως η πολιτεία θα είναι γενναιόδωρη και θα στηρίξει αυτή την εθνική προσπάθεια, ενώ ζήτησε να αποφευχθούν καθυστερήσεις στα χρονοδιαγράμματα. Επίσης, ζήτησε ενημέρωση για τον επόμενο προγραμματισμό.

Αισιόδοξα τα νέα και για τον ναό της Αθηνάς Νίκης (θα κοστίσει 4 εκατ. ευρώ), που θα παραδοθεί έτοιμος τον Φεβρουάριο -για να προλάβει και ο υπουργός Πολιτισμού τις εκλογές- όπως είπε χαριτολογώντας, σπεύδοντας βέβαια να διευκρινίσει ότι εννοούσε τις ευρωεκλογές... Ενημέρωση έγινε και για το Ερέχθειο, όπου συνεχίζεται ο καθαρισμός με λέιζερ (απαιτείται μια ώρα για 10 εκατοστά) της οροφής που στήριζαν οι Καρυάτιδες, αλλά και για την εγκατάσταση δικτύου επιταχυνσιογράφων στον Παρθενώνα και τον Ιερό βράχο. Συστήματα που θα παρακολουθούν τη σεισμική συμπεριφορά των μνημείων και τη στατική τους αντοχή, προκειμένου να εξαχθούν πολύτιμα συμπεράσματα. Στόχος όλων άλλωστε είναι η θωράκιση των μνημείων απέναντι στον Εγκέλαδο.

Οσο για το παλιό μουσείο, σε δύο εβδομάδες θα αδειάσει όλο και σύντομα θα εκπονηθεί η μελέτη για την έκθεση με την ιστορία των αναστηλώσεων στον Ιερό Βράχο που θα φιλοξενεί πια. [Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Παρασκευή, 31 Oκτωβρίου 2008]

Thursday, October 30, 2008

Περιμένοντας... το ΕΣΠΑ

Επιθεώρηση αναστηλωτικών έργων στην Ακρόπολη από τον Μ. Λιάπη

Την πορεία των αναστηλωτικών έργων στην Ακρόπολη επιθεώρησε σήμερα ο υπουργός πολιτισμού, Μιχάλης Λιάπης και ακολούθως δήλωσε πως «το έργο συντήρησης και ανάδειξης των μνημείων δίνει μια μοναδική εμπειρία στον επισκέπτη του ιερού βράχου, καθώς δημιουργείται μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της Ακρόπολης, ώστε να αναγνωρίζονται και να κατανοούνται καλύτερα τα μνημεία».

Οι εργασίες προχωρούν με εντατικούς ρυθμούς και, όπως έγινε γνωστό, μετά τρεις μήνες ο ιερός βράχος της Ακρόπολης θα έχει πιο ολοκληρωμένη εικόνα, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών περαιώνεται. Να σημειωθεί ότι από το 2000 έχουν τοποθετηθεί στις θέσεις τους χίλια περίπου κομμάτια μαρμάρου.

Από τα Προπύλαια, εξάλλου, σε έναν περίπου μήνα θα έχουν απομακρυνθεί οι σκαλωσιές και ο επισκέπτης θα προσλαμβάνει την μοναδική εμπειρία του στεγασμένου χώρου σε ένα από τα πλέον εντυπωσιακά μνημεία της αρχαιότητας.

Στο Ερέχθειο συνεχίζεται ο καθαρισμός της οροφής που στήριζαν οι Καρυάτιδες με ένα καινοτόμο σύστημα λέιζερ, το οποίο συνδυάζει υπέρυθρη και υπεριώδη ακτινοβολία. Ο υπουργός πολιτισμού ενημερώθηκε για την εγκατάσταση δικτύου επιταχυνσιογράφων στον Παρθενώνα και το βράχο της Ακρόπολης, για τον έλεγχο και την παρακολούθηση της σεισμικής τους συμπεριφοράς, καθώς επίσης και την εγκατάσταση οπτικών ινών στα τείχη.

Για τον Παρθενώνα, στις αρχές του 2009 θα έχει ολοκληρωθεί η επανατοποθέτηση 206 λίθων, ενώ ολοκληρώνεται και η αναστήλωση της βόρειας πλευράς του μνημείου, του μεγαλύτερου προγράμματος, που πραγματοποιήθηκε στο βράχο.

Επίσης, στις ψηφιακές δράσεις της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως (ΥΣΜΑ) περιλαμβάνονται η εγκατάσταση αίθουσας εικονικής πραγματικότητας στο νέο μουσείο της Ακρόπολης με χρηματοδότηση από την Κοινωνία της Πληροφορίας, ενώ στην αίθουσα θα προβάλλονται στερεοσκοπικές ταινίες με την ιστορία των μνημείων και των αναστηλώσεων. Το Μουσείο της Ακρόπολης θα είναι το πρώτο αρχαιολογικό Μουσείο που θα διαθέτει τέτοια αίθουσα.

Τον υπουργό Πολιτισμού συνόδευσε στην ξενάγησή του ο αρχιτέκτονας και μελετητής του αναστηλωτικού προγράμματος στην Ακρόπολη, Δημοσθένης Ζιρώ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Παρασκευή, 31 Oκτωβρίου 2008

ΑΚΡΟΠΟΛΗ - ΑΝΑΣΤΗΛΩΤΙΚΑ ΕΡΓΑ


ICON

Γενικόλογες «υποσχέσεις» για την πορεία των αναστηλωτικών έργων «μοίρασε» χτες από την Ακρόπολη ο υπουργός Πολιτισμού, Μιχ. Λιάπης. «Διαβεβαίωσε» τους αρχαιολόγους και το προσωπικό των έργων «ότι η πολιτεία θα είναι δίπλα τους, γενναιόδωρη, όπως πάντα, για να στηρίξει αυτή την εθνική προσπάθεια». Ομως, δε μίλησε συγκεκριμένα για τη χρηματοδότηση, παρότι η ΥΣΜΑ (Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης) ζητά 15 εκατ. ευρώ για τη συνέχιση των έργων από το ΕΣΠΑ (Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007 - 2013, ουσιαστικά «Δ' ΚΠΣ»).

Εκτός από το γεγονός ότι ο πολιτισμός στο ΕΣΠΑ αντιμετωπίζεται με εντελώς αγοραία κριτήρια, όπως και με τα προηγούμενα «πακέτα», οι υπουργικές «διαβεβαιώσεις» μάλλον δεν εφησυχάζουν κανέναν: Τον περασμένο Απρίλη οι εργαζόμενοι στο ΥΠΠΟ έθεσαν ζήτημα διακοπής των έργων στην Ακρόπολη, αφού 2 εκατ. ευρώ που έπρεπε να έχουν δοθεί από την αρχή του χρόνου (και από κοινοτικούς πόρους) δε δόθηκαν μέχρι τότε. Ανάλογη ήταν η κατάσταση και τον Απρίλη του 2005, οπότε οι συμβασιούχοι στις αναστηλώσεις με κινητοποιήσεις απαίτησαν την καταβολή των δεδουλευμένων.

Ετσι και αυτή η κυβέρνηση απλώς εκμεταλλεύεται το μεράκι και την υπεράνθρωπη προσπάθεια των εργαζομένων στο ΥΠΠΟ, οι οποίοι κατάφεραν μέχρι τώρα να αναστηλώσουν τη δυτική αίθουσα των Προπυλαίων και ολοκληρώνουν την ανατολική πλευρά. Στον Παρθενώνα ολοκληρώνεται η αναστήλωση της βόρειας πλευράς: Ανατοποθετήθηκαν όλοι οι κίονες και ολοκληρώνεται άμεσα η ανατοποθέτηση των 27 επιστυλίων (αρχιτεκτονικών μελών που βρίσκονται πάνω από τους κίονες). Στο δυτικό τμήμα της βόρειας πλευράς θα τοποθετηθούν αντίγραφα 6 μετοπών (οι αρχαίες μεταφέρθηκαν στο νέο Μουσείο Ακρόπολης).

Ανατοποθετούνται οι κίονες του ναού της Αθηνάς Νίκης και χυτεύθηκαν τα αντίγραφα των λίθων της ζωφόρου (τα αυθεντικά μεταφέρθηκαν στο νέο Μουσείο Ακρόπολης). Στο Ερέχθειο συνεχίζεται ο καθαρισμός, με λέιζερ, της οροφής που στήριζαν οι Καρυάτιδες.

Επιπλέον, εγκαθίσταται, σε συνεργασία με το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο Αθηνών, δίκτυο 6 επιταχυνσιογράφων (όργανα καταγραφής σεισμού) για να μελετηθεί η στατική αντοχή του βράχου και των μνημείων του. Δύο επιταχυνσιογράφοι έχουν εγκατασταθεί από το ΕΜΠ και το Πανεπιστήμιο Mie του Τόκιο.

Η ΥΣΜΑ ετοιμάζει αίθουσα «εικονικής πραγματικότητας» στο νέο Μουσείο, όπου θα προβάλλονται στερεοσκοπικές ταινίες με την ιστορία των μνημείων και των αναστηλώσεων. Θα εγκαταστήσει ηλεκτρονικούς ενημερωτικούς σταθμούς στην Ακρόπολη και δημιουργεί διαδικτυακή πύλη, με ηλεκτρονική βιβλιοθήκη και σύστημα ηλεκτρονικής μάθησης. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Παρασκευή 31 Οχτώβρη 2008

Monday, October 27, 2008

Γεύση από τα μουσεία του 21ου αιώνα

Η αρχιτεκτονική, η άποψη και το περιεχόμενο των χώρων που θα φιλοξενήσουν την τέχνη του αύριο

Δεν είναι λίγοι όσοι πιστεύουν ότι το μουσείο είναι καταφύγιο και ότι χωρίς τέτοια καταφύγια τίποτε δεν μπορεί να υπάρξει και να διαρκέσει. Γι΄ αυτό και μια σειρά μουσεία του μέλλοντος σχεδιάζονται ή και παραδίδονται μέσα στους επόμενους μήνες στο κοινό. Μια έκθεση που ξεκίνησε από το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Λουιζιάνα της Δανίας και στις 10 Οκτωβρίου εγκαινιάστηκε στο Οσλο (ενώ στη συνέχεια θα περιοδεύσει στον κόσμο) έρχεται να δώσει μια πρώτη γεύση από τα μουσεία του 21ου αιώνα.

Ααρχους Το Μουσείο Ουράνιο Τόξο του Ολαφούρ Ελιασόν
Δανία, προγραμματισμένα εγκαίνια: τέλη 2009, αρχικό κόστος €3,4 εκατ.
Φωτογραφία
Τον Ιανουάριο του 2007 ο Ολαφούρ Ελιασόν μαζί με τους συνεργάτες του κέρδισαν στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό προτείνοντας την αναπροσαρμογή της σκεπής του Μουσείου του Ααρχους. Το «Πανόραμα του Ουράνιου Τόξου» περιλαμβάνει μια υπερυψωμένη σκάλα και έναν σφαιρικό χώρο, όπου το φως διαχέεται μέσα από πρίσματα. Η σκεπασμένη σκάλα, μήκους 150 μέτρων, επιτρέπει στο κοινό να παρατηρεί την πόλη, τον ουρανό, τον ορίζοντα καθώς τα χρώματα αλλάζουν, ενώ παράλληλα, ανάλογα με τη θέση του επισκέπτη, αλλάζει και η οπτική του μουσείου, σαν ένα ταξίδι μέσα στο χρώμα.

Κίεβο Το όνειρο του εκατομμυριούχου Βικτόρ Πίντσουκ
Ουκρανία, έχει εγκαινιασθεί από το 2006

Φωτογραφία

Το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης μετονομάστηκε σε «Κέντρο Τέχνης Πίντσουκ», καθώς ο ουκρανός μεγιστάνας Βικτόρ Πίντσουκ, που είχε αναλάβει να χρηματοδοτήσει τα ουκρανικά περίπτερα στις δύο τελευταίες Μπιενάλε, θέλησε να πολλαπλασιάσει τις εκθέσεις στο μουσείο του. Τα παλιά γραφεία άλλαξαν όψη και υπέκυψαν στο πνεύμα «λευκός κύβος» για να φιλοξενήσουν έργα των Κουνς,Χιρστ,Ελίασον,Μουρακάμι κ.ά. Ο ίδιος ονειρεύεται και τη δημιουργία ενός σύγχρονου μουσείου στο ποτάμι που διασχίζει το Κίεβο- ο αρχιτέκτονας έχει βρεθεί, αλλά τα σχέδια αποτελούν ακόμη επτασφράγιστο μυστικό.

Λος Αντζελες Αληθινοί φοίνικες στην καρδιά του
Ηνωμένες Πολιτείες, άνοιξε στις 16 Φεβρουαρίου 2008, κόστος $56 εκατ.
Φωτογραφία
WΕLDΟΝ ΒRΕWSΤΕR
Το ολοκαίνουργιο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ελί Μπρόουντ εκσυγχρόνισε την Κομητεία των Μουσείων του Λος Αντζελες, που βρίσκεται στη Νότια Καλιφόρνια και από το 1967 δεσπόζει στην περιοχή. Το κτίριο, που συνδέει τον χώρο, το φως και τον ουρανό, αποτελεί από μόνο του ένα σημαντικό αξιοθέατο, καθώς ο αριχτέκτονάς του Ρέντσο Πιάνο ενέταξε αληθινούς φοίνικες στην κατασκευή του. Πέραν της αρχιτεκτονικής του αξιοσημείωτη είναι και η παχυλή χορηγία του Ελί Μπρόουντ, επιχειρηματία και συλλέκτη, η οποία και ανέρχεται σε 60 εκατ. δολάρια (περίπου 40 εκατ. ευρώ).

Λυών Αρχιτεκτονικό UFΟ
Ρresqu΄ile de Lyon, προγραμματισμένα εγκαίνια: 2010, κόστος €153 εκατ.
Φωτογραφία
Από τα μεγαλύτερα έργα της περιοχής, το Μουσείο των Συναντήσεων, που αρχιτεκτονικά παραπέμπει σε UFΟ, αποτελεί σχέδιο του αυστριακού αρχιτέκτονα Κουπ Χιμελμπλάου και αποτελείται από μια βάση από μπετόν (μήκους 180 μ. και πλάτους 80 μ.), ένα διάφανο κρύσταλλο και ένα «σύννεφο» από αλουμίνιο. Εν αναμονή των 500.000 επισκεπτών ετησίως το μουσείο είναι αφιερωμένο στην εξέλιξη του ανθρώπου διά μέσου των αιώνων και στις ηπείρους. Παράλληλα θα είναι και ένα μουσείο των επιστημών. Η βασική συλλογή του πάντως προέρχεται από το παλιό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Λυών. Τα εκθέματα θα είναι ποικίλα: από έναν σκελετό δεινόσαυρου ως ένα γρηγοριανό τηλεσκόπιο.

Ντόχα Ο Πέϊ και ο Γουιλμότ για τις ισλαμικές τέχνες
Κατάρ, εγκαίνια: 22 Νοεμβρίου 2008

Φωτογραφία
CΟRΒΙS/ΑΡΕΙRΟΝ

Το μεγαλύτερο μουσείο του κόσμου για τις ισλαμικές τέχνες, εγκατεστημένο στην Ντόχα του Κατάρ, έχει την υπογραφή του αρχιτέκτονα της πυραμίδας του Λούβρου Πέι. Θα αποτελέσει ανταγωνιστή των αντίστοιχων συλλογών του Λούβρου και του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης. Ο Ζαν-Μισέλ Γουιλμότ έχει αναλάβει τη μουσειογραφία.

Αμπου Ντάμπι Το Λούβρο της άμμου με την υπογραφή του Ζαν Νουβέλ
Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, εγκαίνια: 2013
Φωτογραφία
Ενα Λούβρο στη Μέση Ανατολή; Αν και αρχικά θεωρήθηκε σκάνδαλο, τελικά οι υπογραφές με τους σεΐχηδες μπήκαν στα συμβόλαια το 2007. Ιδέα του Ζαν Νουβέλ, αυτό το σύνολο λευκών κτιρίων καλύπτεται από έναν γιγάντιο ημιδιάφανο μαρμάρινο τρούλο. Θα γειτονεύει με άλλα τέσσερα γιγάντια συγκροτήματα μουσείων, μεταξύ των οποίων και το μεγαλύτερο Γκουγκενχάιμ του κόσμου.

Βρυξέλλες Το υπερσύγχρονο μουσείο του Μαγκρίτ
Βέλγιο, εγκαίνια: 9 Ιουνίου 2009, κόστος €6,9 εκατ.
Φωτογραφία
WWW. ΙΜL.GR
Επί της Πλας Ρουαγιάλ, στο κέντρο των Βρυξελλών, οι εργασίες έχουν ήδη αρχίσει στο Μουσείο Μαγκρίτ και μια γιγάντια κουρτίνα καλύπτει τα 1.600 τ.μ. Στα εγκαίνια τρία από τα παράθυρα της πρόσοψης θα έχουν αντικατασταθεί από τρεις μεγάλες οθόνες plasma και θα αναπαριστούν τον ουρανό του Μαγκρίτ. Η υψηλή τεχνολογία θα αποτελέσει το χαρακτηριστικό του ανακαινισμένου μουσείου που θα έχει 100% επαναφορτιζόμενο ηλεκτρικό.

Μετζ Το Κέντρο Πομπιντού με κινεζικό καπέλο
Μοζέλ, προγραμματισμένα εγκαίνια: τέλη 2009- αρχές 2010, κόστος €60,7 εκατ. (με τιμές 2007)
Φωτογραφία
Το Κέντρο Πομπιντού στο Μετζ της Γαλλίας φόρεσε κινεζικό καπέλο! Η στέγη-κινεζικό καπέλο «κάθεται» πάνω σε συνολικό χώρο 10.000 τ.μ., ο οποίος είναι χωρισμένος σε τρία κουτιά. Η πρώτη αποκέντρωση του Κέντρου Πομπιντού χρηματοδοτείται τόσο από τον κρατικό προϋπολογισμό όσο και από τοπικές υπηρεσίες.

Τελ Αβίβ Το μουσείο ντιζάϊν του Ρον Αραντ
Ισραήλ, εγκαίνια: την άνοιξη του 2009, κόστος περί τα €13,5 εκατ.

Το μουσείο, που από μόνο του αποτελεί αξιοθέατο της γλυπτικής τέχνης, είναι έργο του αρχιτέκτονα Ρον Αραντ, ο οποίος και το εμπνεύστηκε από ένα τσόχινο καπέλο φλαμανδικού πίνακα. Εκτείνεται σε 3.700 τ.μ., χαρακτηρίζεται από πέντε κορδέλες οξειδωμένου χάλυβα (CΟR-ΤΕΝ) που παραπέμπει στη Γη της Επαγγελίας και θα αποτελέσει μουσείο για το ντιζάιν.

Ροντέζ Οι μαύροι του Πιερ Σουλάζ
Αβέιρον, εγκαίνια: τέλη 2011, κόστος 22 εκατ. ευρώ
Ο ζωγράφος των μαύρων, ο 88χρονος Πιερ Σουλάζ, συνέβαλε καταλυτικά στη δημιουργία αυτού του μινιμαλιστικού μουσείου που σχεδιάστηκε από ισπανούς αρχιτέκτονες.

Με στόχο «να χτίσουμε γύρω από το φως», η ιδέα ήταν να τοποθετηθούν γύρω από το κεντρικό βάθρο πέντε χώροι συνολικής έκτασης 6.600 τ.μ. Εκεί να βρουν τη θέση τους και τα παραδοσιακά fenfestras που ο Σουλάζ ζωγράφισε στα νιάτα του.

Ο ζωγράφος που αποτύπωσε το αλβανικό έπος

«Μνήμες του ΄40» στην έκθεση με έργα του Αλέξανδρου Αλεξανδράκη σαράντα χρόνια μετά τον θάνατό του

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΑΦΕΡΜΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, Τρίτη, 28 Οκτωβρίου 2008

Φωτογραφία

Επάνω, «Ξάφνιασμα μέσ΄ στη νύχτα» του Αλέξανδρου Αλεξανδράκη. Δεξιά, αυτοπροσωπογραφία του. Ο καλλιτέχνης έφυγε για το αλβανικό μέτωπο το 1940 και μετά τον πόλεμο εξέθεσε τα όσα βίωσε μέσα από υδατογραφίες, σκίτσα και ελαιογραφίες
«O κ. Αλέξ. Αλεξανδράκης είναι ο πρώτος Ελλην ζωγράφος που μας δίδει με την υπέροχον έμπνευσίν του και την εξαιρετικήν τέχνην του την Αλβανικήν εποποιίαν και ωρισμένας δραματικάς ημέρας της Κατοχής» έγραφε ο Σπύρος Μελάς στην «Εστία» (22.6.1946) με αφορμή τα εγκαίνια της πρώτης έκθεσης πολέμου του ιδιότυπου ζωγράφου Αλέξανδρου Αλεξανδράκη (1913-1968).

Και σήμερα είναι ευτυχής συγκυρία ότι 40 χρόνια μετά τον θάνατό του και κατά τη διάρκεια του μήνα της εθνικής μας επετείου παρουσιάζεται για πρώτη φορά ολοκληρωμένο το έργο του για το αλβανικό έπος, το θέμα που έκανε την καλλιτεχνική του φλέβα να πάλλεται. Στην έκθεση «Μνήμες του ΄40» (την οποία συνδιοργανώνουν ο Πολιτισμικός Οργανισμός του Δήμου Αθηναίων, το Ιδρυμα ΣΟΦΙΑ και το Πολεμικό Μουσείο) αποτυπώνονται ταυτόχρονα ο πυρετός και το ανθρώπινο μεγαλείο στο αλβανικό μέτωπο μέσα από τις υδατογραφίες, τα σκίτσα, τις ελαιογραφίες, ακόμη και τη χειροποίητη συλλογή από στρατιωτάκια του καλλιτέχνη. Ο Αλεξανδράκης έφυγε για το αλβανικό μέτωπο το 1940 και για την πολεμική δράση του τού απονεμήθηκε ο Πολεμικός Σταυρός. Η γλώσσα του Αλεξανδράκη είναι «παγκόσμια», όπως είχε σημειώσει ο διπλωμάτης και συμπολεμιστής του σερ Ντέιβιντ Χαντ (το κείμενό του συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο). Ισως γι΄ αυτό διακρίθηκε για το έργο του τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Αυτοδίδακτος στην τέχνη, έδειξε μια σειρά έργων του στη ΧΑΝ σε ηλικία 18 ετών και αμέσως μετά έγινε δεκτός στην ΑΣΚΤ. Παράλληλα εργαζόταν ως σκιτσογράφος στο «Εθνος». Κατά την αποφοίτησή του από τη σχολή συγκέντρωσε και τα τέσσερα πρώτα βραβεία που προβλέπονταν: προσωπογραφία, γυμνό, ημίγυμνο και σύνθεση.

Εκείνο όμως που πνευματικά και αισθητικά τον συγκίνησε ήταν η ανθρώπινη υπέρβαση, ο ηρωισμός. Τα έργα του αποτελούν ιστορικά τεκμήρια και κειμήλια ως προσωπικές μαρτυρίες ενός αυτόπτη μάρτυρα: ο Αλεξανδράκης στις ελάχιστες ώρες ανάπαυλας από τη μάχη ζωγράφιζε με όποιο υλικό υπήρχε διαθέσιμο (μολύβι, κιμωλία, πένα, μελάνι) ό,τι είχε μόλις βιώσει μέσα στα βουνά και στους χειμάρρους. Αισθητικά η αξία των έργων του έγκειται στην αμεσότητα και στη δύναμη της δημιουργίας της στιγμής. Μέσα σε ένα σπάσιμο του προσώπου συμπυκνώνονται η αγωνία και ο θρίαμβος, ο θάνατος και η επιβίωση.

Η έκθεση «Μνήμες του ΄40- Αλέξανδρος Αλεξανδράκης» παρουσιάζεται στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων ως τις 16 Νοεμβρίου.

Sunday, October 26, 2008

«Εμείς σκάβουμε για να αναστηλώσουμε»

Συνέντευξη στη Γιωτα Συκκα, Η Καθημερινή, Kυριακή, 26 Oκτωβρίου 2008

Μεγαλόπρεπη, πόλη πλουσίων και ευεργετών, με κτίρια μνημειακών διαστάσεων, οικοδομήματα που δείχνουν τη δύναμη των κατοίκων της στην ελληνιστική περίοδο, η αρχαία Μεσσήνη ήταν τόπος ευλογημένος. Για τον σύγχρονο επισκέπτη που την περπατά χωρίς εμπόδια και την ανακαλύπτει με μεγάλη ευκολία, είναι ένας αρχαιολογικός χώρος–υπόδειγμα. Εκεί, οι ανασκαφές, η συντήρηση και η αναστήλωση γίνονται ταυτόχρονα και αποτελεσματικά. Με σύστημα και συνέπεια εδώ και 22 χρόνια. Oσα ακριβώς την έχει αναλάβει ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης. Σύμφωνα με τους δικούς του υπολογισμούς, αυτές οι δυο δεκαετίες ισοδυναμούν με δυο αιώνες αφού οι εργασίες στη Μεσσήνη δεν σταματούν ποτέ: «Οι παλιότεροι έκαναν ανασκαφές για ένα μήνα, εμείς όλο το χρόνο».

Ασκληπιείο, Θέατρο, Στάδιο σε σχήμα πετάλου με κερκίδες, καθίσματα και θέσεις εξεχόντων, γύρω του Γυμνάσιο, τεράστιο με κίονες που υψώνονται εντυπωσιακά, στοά και παλαίστρα, δύο πύλες (τη Λακωνική και την Αρκαδική), το Μαυσωλείο των Σαιθιδών, το Βουλευτήριο και τα τείχη. Τόσο γερά, που ο Παυσανίας έγραψε πως ήταν δυνατότερα από εκείνα του Βυζαντίου και της Ρόδου.

Το «θαύμα» της Μεσσήνης –από τις μεγαλύτερες πόλεις στην αρχαιότητα– απλώνεται ανάμεσα σε ελιές κι αμπέλια. «Μια πόλη κι όχι ένα φημισμένο ιερό, που μπορεί να την περπατήσει κανείς και να δει τη μορφή που είχε στην αρχαιότητα με τα δημόσια κτίρια να υψώνονται μπροστά του», εξηγεί στην «Κ» ο Π. Θέμελης. Διευθυντής των ανασκαφών από το 1986 που του έδωσε η Αρχαιολογική Εταιρεία τον χώρο, συνεχίζει αδιάκοπα το έργο των προκατόχων του: Σοφούλη, Οικονόμου και Ορλάνδου. Σκοπός του από την πρώτη στιγμή, ήταν να εντάξει τη Μεσσήνη στα μεγάλα έργα μαζί με χώρους όπως Δήλος, Ολυμπία, Βεργίνα, Δίον, Μυστράς. Kαι αντίθετα με άλλους συναδέλφους του, εκείνος είναι υπέρ της σύγχρονης άποψης, που θέλει τα μνημεία να χρησιμοποιούνται.

Στα βήματα του Παυσανία

Με οδηγό τα γραπτά του Παυσανία που «ήταν βοηθός μας σε κάθε βήμα», όπως ομολογεί, αποκάλυψε όλα τα μνημεία που περιγράφει για τη Μεσσήνη. Μια επιτυχία αυτής της διαδρομής που αρχίζει από βορρά προς νότο είναι το πλήθος των επιγραφών (όταν κατεδάφισαν τους μαντρότοιχους) που προέκυψαν αλλά και τα μεγάλα οικοδομήματα. «Η Αγορά είναι 200 x 200 μ. και έχει έκταση 40 στρέμματα. Το Στάδιο είναι επίσης τεράστιο, το θέατρο το ίδιο. Εχουμε οριοθετήσει όλο το κέντρο της πόλης. Το επόμενο βήμα μας είναι να αποκαλύψουμε και μερικά σπίτια».

Δεν ήταν τυχαία περιοχή. Το ιπποδάμειο σύστημα που διέθετε (πηγάζει από το ιδεώδες της δημοκρατίας όπου όλοι οι πολίτες έχουν ισομεγέθη οικόπεδα), αποκαλύπτει την οργάνωση της κοινωνίας, τις κοινωνικές τάξεις και τις δημοκρατικές της αντιλήψεις. Η πόλη, πλούσια και γεωργική, ιδρύθηκε από τον Επαμεινώνδα το 369 π.Χ. «Δεν εξελίχτηκε φυσιοκρατικά από έναν πυρήνα προϊστορικό, γεωμετρικό, αρχαϊκό, κλασικό, για να πάει στον ελληνιστικό. Αυτή η πόλη ιδρύθηκε ξαφνικά μεγαλειώδης τον 4ο αι.π.Χ., ενώ η Αθήνα, το Αργος, η Κόρινθος, δηλαδή οι παλιές πόλεις, βλέπουμε ότι είναι ακόμη ανώμαλες. Η Μεσσήνη διέθετε το ιπποδάμειο σύστημα, είχε προχωρημένες τεχνικές, δάση, ξυλεία, σιτηρά. Οι μεγάλες οικογένειες, που δεν ήταν περισσότερες από 10–15 (όπως αποκαλύπτουν οι κατάλογοι εφήβων που βρέθηκαν), έκαναν κουμάντο. Αυτοί ήταν οι ευεργέτες της πόλης ενώ οι άλλοι δούλευαν στα χωράφια.

Στις αναστηλωτικές εργασίες σκοντάφτουν συνέχεια στους καταλόγους εφήβων. Τα ονόματά τους δεν τα έγραφαν σε ξεχωριστές στήλες αλλά πάνω στις κολόνες των Γυμνασίων. Κυρίως στις παραστάδες των θυρών, στην παλαίστρα. Ετσι μαθαίνουμε για τους νέους της εποχής. «Eχουμε πάρα πολλούς καταλόγους εφήβων και των πέντε φυλών που υπήρχαν. Τα μεγάλα δηλαδή τζάκια. Κάθε φυλή είχε την περιοχή της, με βοσκές και καλλιέργειες». Κι όταν του ζητάμε μια αντιστοιχία, κάνει σύγκριση με τις μεγάλες οικογένειες των Σαρακατσαναίων.

Στη Μεσσήνη δεν σκάβουν για να σκάψουν. «Η ανασκαφή γίνεται μέσω της αναστήλωσης. Πρέπει να ελευθερώνεις από τα χώματα ένα μνημείο για να δεις τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία», υπογραμμίζει ο Π. Θέμελης. «Εμείς σκάβουμε για να αναστηλώσουμε».

Από τα τελευταία ευρήματα ήταν και ο ναός της βασίλισσας Μεσσήνης, στην Αγορά. Από αυτήν, την πρώτη προδωρική βασίλισσα που θεοποιήθηκε, πήρε το όνομά της η πόλη. Ο Παυσανίας, βέβαια, τους μπέρδεψε λίγο, διότι δεν τον ανέφερε σε αυτή τη θέση. Oμως η ανασκαφική ομάδα βρήκε την άκρη. «Οπου να ’ναι, θα βάλουμε τα μέλη του στη θέση τους».

Νότια απ’ αυτόν, βρέθηκε το θησαυροφυλάκιο της πόλης. Aδειο αφού είχε συληθεί από την αρχαιότητα, αλλά με ογκώδες καπάκι να το βαραίνει. Εντυπωσιακός και ο υπόγειος θάλαμος με επιγραφές δικαστών που εκδίκασαν υποθέσεις σε άλλες χώρες και τιμήθηκαν γι’ αυτόν το σκοπό, όπως το παραλληλόγραμμο που έκρυβε τάφους προσωπικοτήτων στο δάπεδό του. Βρέθηκε νότια από την παλαίστρα και οι τάφοι δεν ανοίχτηκαν ακόμη αφού προέχει η αναστήλωση ενός τοίχου που κρατάει τη νότια πλευρά της παλαίστρας. «Τον έχουμε πάντως διαμορφώσει φυτεύοντας μια αγριάδα. Αυτό τονίζει τα περιγράμματα. Eχω αυτή την αδυναμία. Δεν μπορώ να βλέπω σκόρπιες πέτρες, σωρούς από κοτρόνες. Θέλω να είναι καθαρά τα περιγράμματα των μνημείων, ώστε να είναι και αναγνώσιμα. Αυτή είναι και η διαφορά της Μεσσήνης».

Τα ιερά στην πλαγιά της Ιθώμης

Υπάρχουν όμως και δύο ναοί πάνω στην πλαγιά της Ιθώμης. Ο ένας είναι της Αρτέμιδας Λιμνάτιδος (επειδή έχει πολλά νερά εκεί πάνω). Ο άλλος ίσως είναι ιερό της θεάς της γέννας, της Ειλείθυιας, που βοήθησε τον Δία να κρυφτεί όταν ήταν παιδί.

Στο νότιο μέρος του Σταδίου ένα τεράστιο μνημείο, μοιάζει με το μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. Ανήκε στις μεγαλύτερες οικογένειες της αρχαίας Μεσσήνης, γνωστής από επιγραφές για την οποία γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες σχεδόν για πέντε γενιές. Το αρχιτεκτόνημα έχει τον διάκοσμό του και τις επιγραφές στα βάθρα των αγαλμάτων.

Οι 750 επιγραφές και τα ψηφίσματα που ήρθαν στο φως αποκαλύπτουν τα πάντα. Οπως, βέβαια, και τα 16.000 καταγεγραμμένα αντικείμενα που ασφυκτιούν στις τρεις αποθήκες. Το μικρό μουσείο είναι άλλης εποχής και δεν επαρκεί, ενώ το καινούργιο (έχει χωροθετηθεί και εκκρεμεί ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός) είναι σίγουρο πως θα στεγάσει και όλες τις μελλοντικές εκπλήξεις. Υλικό από τους τέσσερις ναούς που περιμένει ο ανασκαφέας να αποκαλύψει στην Αγορά. Τους αναφέρει άλλωστε ο Παυσανίας.

«Αν αφήσεις τα μνημεία χωρίς χρήση καταρρέουν»

  • Κύριε Θέμελη, όλη αυτή η περιοχή δεν θα μπορούσε να γίνει ένα ανοιχτό, εναλλακτικό μουσείο με τη συμμετοχή του κοινού, μια που γίνεται τόσος λόγος για τους τρόπους που πρέπει να το προσελκύσουμε;

— O χώρος της αρχαίας Μεσσήνης έχει γίνει ένα πάρκο όπου μπορεί κανείς να περπατήσει και να ζήσει την εμπειρία της αρχαίας πόλης. Θα ήταν ωραίο όταν προχωρήσουμε την αναστήλωση, να στήσουμε και ορισμένα από τα γλυπτά, στις διαδρομές. Είχα προτείνει να στεγάσουμε μέρος της στοάς του Γυμνασίου για να παρουσιαστεί έκθεση με αρχιτεκτονικά μέλη, επιγραφές κ.λπ. Είμαι υπέρ της χρήσης των μνημείων. Θέλω να γίνονται συναυλίες εγχόρδων στο μικρό Εκκλησιαστήριο, να παρουσιάζονται στο Στάδιο θεάματα που σχετίζονται με το Ελληνικό Φεστιβάλ, να γίνουμε ένα είδος παραρτήματος του Φεστιβάλ Χορού της Καλαμάτας. Η χρήση διατηρεί τα μνημεία. Αν τα αφήσεις καταρρέουν και οι κάτοικοι γίνονται αδιάφοροι. Θα μπορούσαμε να κάνουμε του χρόνου στο Στάδιο μια έκθεση μοντέρνας γλυπτικής. Μοντέρνα τέχνη σ’ έναν κλασικό χώρο. Γιατί όχι;

  • Τι φοβάστε για τα μνημεία;

— Οτι όπου να ’ναι τελειώνουν τα κοινοτικά πακέτα. Πρέπει να προβληματιστούμε τι θα συμβεί με τη λήξη του Γ΄ ΚΠΣ. Oσα αποκαταστήσαμε με αυτό θα πέσουν. Επειδή δεν έχουμε τη δυνατότητα μιας συνέχειας. Αυτό είναι το πρόβλημα στην Ελλάδα. Στη Μεσσήνη, βέβαια, τα έργα έχουν δυνατότητα να συνεχιστούν ακόμη. Βοηθούν και οι ιδιώτες. Πηγαίνετε όμως αλλού να δείτε πώς ρημάζουν.

Διάσωση των μνημείων

  • Είστε μέλος του Δ.Σ. του νεοσύστατου «ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ». Πώς αισθάνεστε που συμμετέχετε σ’ ένα φορέα ο οποίος εν μέρει υποκαθιστά κάποιες λειτουργίες του υπουργείου Πολιτισμού;

— Είναι σωματείο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που θέλει να μαζέψει χρήματα ώστε να τα διαθέσει για την αναστήλωση, στερέωση, αποκατάσταση και ανασκαφή αν χρειάζεται, των αρχαίων θεατρικών χώρων. Δεν έρχεται να υποκαταστήσει το ΥΠΠΟ, παρότι υπάρχει αυτή η αντίληψη. Γι’ αυτό θέλουμε μέλη τους ίδιους του εφόρους αρχαιοτήτων. Eχουν ανοιχτεί 70 λογαριασμοί σε τράπεζες ανά νομό όπου υπάρχουν θέατρα και στάδια. Τα χρήματα που βρίσκουμε προσφέρονται στο ΥΠΠΟ. Για την αναστήλωση, άλλωστε, γίνεται επίβλεψη από το ΥΠΠΟ. Αλλωστε και η Μεσσήνη έλαβε αυτή τη μορφή με τα λεφτά των ιδιωτών. Τα κοινοτικά χρήματα, και της πολιτείας γενικότερα, δεν επαρκούν για τόση εργασία. Στην ουσία το ΔΙΑΖΩΜΑ είναι μια κίνηση πολιτών, ανεξαρτήτως ιδεολογιών, στην απαξίωση του κράτους χρόνια τώρα.

  • Σε ποιες κινήσεις νομίζετε πως πρέπει να προχωρήσει το ΥΠΠΟ ώστε να ξαναβρεί τον εαυτό του; Γιατί η αλήθεια είναι πως δεν είναι καλή η έξωθεν μαρτυρία του: χάσαμε το Δ΄ ΚΠΣ, τα χρήματα δεν επαρκούν, παντού προβλήματα.

— Η πολιτική των κυβερνώντων κομμάτων είναι το αγκάθι. Ο πολιτισμός είναι ο μόνος τομέας που θα μπορούσαν να επενδύσουν και να εισπράξουν. Πιστεύω πως η δημιουργία ενός υπουργείου Πολιτισμού και Περιβάλλοντος μαζί θα λύσει πολλά. Πρέπει να οργανωθεί η Υπηρεσία. Οι Διευθύνσεις να εκτελούν επιτελικό έργο. Δεν μπορεί μια Διεύθυνση Αναστηλώσεων να εκτελεί έργα μόνο ως επικουρικό όργανο ελέγχου και προωθήσεως των προτάσεων. Οι τοπικές εφορείες έχουν ανάγκη στελέχωσης από τεχνικό προσωπικό. Σήμερα, ζουν ένα δράμα. Δεν μπορούν να αγοράσουν ούτε τα στοιχειώδη. Να πληρώσουν το ρεύμα και το νερό. Πρέπει να είναι κανείς εκτός πραγματικότητας για να μη βλέπει τι συμβαίνει στον πολιτισμό. Ξέρετε ότι το Γ΄ ΚΠΣ ακόμη δεν έχει απορροφηθεί; Σ’ εμένα χρωστάνε ακόμη ένα μεγάλο ποσό του 2008. Πώς θα παραδώσω τον Δεκέμβριο όταν δεν έχουμε πάρει ακόμη τα χρήματα.

«Να, η νέα Εφεσος»

  • Τι είναι για σας η αρχαία Μεσσήνη; Η αποκάλυψή της ποιες ψηφίδες του παγκόσμιου πολιτιστικού χάρτη συμπληρώνει;

— Eίναι ένα έργο ζωής. Η Μεσσήνη δίνει έναν άλλο χαρακτήρα στην έννοια της αρχαίας πόλης που ξέραμε μέχρι σήμερα. Μιας πόλης κάπως περιθωριακής που μπορεί να αντιπαρατεθεί με τις μεγάλες πόλεις της Μικράς Ασίας όπως την Πέργαμο. Οσοι έρχονται λένε: «Να, η νέα Εφεσος».

Ο ανθρωποκεντρικός πολιτισμός του Αιγαίου

Του Χρ. Γ. Ντουμα*, Η Καθημερινή, Kυριακή, 26 Oκτωβρίου 2008

Ενα διαχρονικό χαρακτηριστικό του πολιτισμού που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα στο Αιγαίο είναι ο ανθρωποκεντρισμός. Το δε περίφημο απόφθεγμα του σοφιστή Πρωταγόρα «πάντων χρημάτων μέτρων άνθρωπος» (για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος) μοιάζει σαν το απαύγασμα μιας σκέψης που καλλιεργήθηκε επί χιλιάδες χρόνια. Αυτό βεβαιώνουν τα έργα που ο πολιτισμός αυτός δημιούργησε σε όλη την εξελικτική πορεία του, τουλάχιστον από τη Νεολιθική Εποχή μέχρι και τους ιστορικούς λεγόμενους χρόνους: Κανένα δεν ξεπέρασε την ανθρώπινη κλίμακα. Τα κολοσσιαίων διαστάσεων μνημεία –ναοί, τάφοι, αγάλματα– των πολιτισμών της Ανατολής είναι άγνωστα στο Αιγαίο. Γιατί εδώ, σε αντίθεση με τους πολιτισμούς εκείνους, πυρήνας της κοινωνίας δεν είναι ο ηγεμόνας, ο δυνάστης που λειτουργεί και ως εκπρόσωπος του θεού, αλλά το ίδιο το άτομο.

Ο ανθρωποκεντρισμός χαρακτηρίζει και την τέχνη του Αιγαίου, όπου κύριο αντικείμενο σπουδής παρέμεινε ο άνθρωπος, οι ασχολίες του, τα προβλήματά του. Σε χιλιάδες αριθμούνται τα πήλινα ή –σπανιότερα– λίθινα ειδώλια που δημιούργησαν οι νεολιθικές κοινωνίες από την 6η χιλιετία π.Χ. στις εύφορες πεδιάδες της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Βοιωτίας, της Πελοποννήσου ή της Κρήτης. Ελάχιστα από τα ειδώλια αυτά εικονίζουν ζώα ή πράγματα (βάρκες, σπίτια), ενώ στη μέγιστη πλειονότητά τους παριστάνουν ανθρώπινες –ανδρικές ή γυναικείες– μορφές. Μερικά από τα ανθρωπόμορφα ειδώλια συνοδεύονται από στοιχεία που καθιστούν εύκολα αναγνωρίσιμη την ιδιότητα που ο δημιουργός της ήθελε να τους αποδώσει. Χαρακτηριστικά είναι δύο έργα στη Νεολιθική Συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου: Η βρεφοκρατούσα «κουροτρόφος» επιβεβαιώνει τον ρόλο της γυναίκας ως μητέρας και δημιουργού ζωής, ενώ ο περίφημος «στοχαστής» από τη Λάρισα αποτυπώνει τις ανησυχίες του.

Οι μεγάλες αλλαγές που σημειώθηκαν στις κοινωνίες του Αιγαίου με το τέλος της νεολιθικής περιόδου φαίνεται πως ανέτρεψαν παλιές αντιλήψεις, πίστεις και δοξασίες που εκφράζονταν με τα ειδώλια. Μόνο στα νησιά των Κυκλάδων συνεχίστηκε η παράδοση με τα περίφημα μαρμάρινα ειδώλια, όπου πάλι κυρίαρχη μορφή είναι ο άνθρωπος. Παρά την τυποποίηση κανόνων και μορφών, η τέχνη αυτή εξυπηρέτησε επί χίλια χρόνια (3η χιλιετία π.Χ.) τις ανάγκες και εξέφρασε τις πνευματικές ανησυχίες της κυκλαδικής κοινωνίας με αριστουργήματα που αποτέλεσαν σταθμό στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Η κυριαρχία της γυναικείας μορφής στα κυκλαδικά ειδώλια φαίνεται πως απηχεί τις αντιλήψεις του καιρού για τη γυναίκα και τον ρόλο της στην κοινωνία, όπως π.χ. οι έγκυοι μορφές, ενώ τον ρόλο του άνδρα εκφράζουν τύποι όπως του πολεμιστή, του αρπιστή ή του αυλητή.

Την πρωτοπορία στην εικονιστική τέχνη οι Κυκλάδες την κράτησαν και κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού (περίπου 2000–1650 π.Χ.), αλλά όχι με τη γλυπτική. Οι νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν στις αναδυόμενες πόλεις–λιμάνια κατέστησαν κοινωνούς της τέχνης νέες κοινωνικές ομάδες με άλλα ενδιαφέροντα και άλλες ανησυχίες. Έτσι, η τέχνη εγκαταλείποντας το μάρμαρο εστίασε στον εντυπωσιασμό που ασκούσε η πολύχρωμη διακόσμηση των αγγείων. Την απεικόνιση ζώων και φυτών δεν άργησε να ακολουθήσει και η ανθρώπινη μορφή, μεμονωμένη αρχικά, σε ομάδες λίγο αργότερα, σε μια προσπάθεια να αποδοθούν σκηνές αφηγηματικού χαρακτήρα. Η τέχνη αυτή μεσουράνησε προς το τέλος της περιόδου, οπότε, στις αρχές της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (γύρω στα 1650 π.Χ.), με την εισαγωγή της τοιχογραφίας, η ανθρώπινη μορφή εξαφανίστηκε από τον διάκοσμο των πήλινων σκευών και αναβαθμιζόμενη μεταπήδησε στη ζωγραφική των τοίχων. Αυτό τουλάχιστον δείχνουν τα αριστουργήματα από το Ακρωτήρι της Θήρας.

Την περίοδο που ακολούθησε, που είναι γνωστή και ως Μυκηναϊκή, η ανθρώπινη μορφή εκτός από την τοιχογραφία και την αγγειογραφία, αποδόθηκε επίσης στον πηλό και σε ποικιλία μεγεθών που ενίοτε έφτασε τις διαστάσεις αγαλμάτων, καθώς μαρτυρούν οι γυναικείες μορφές από το ιερό στον οικισμό της Αγίας Ειρήνης στην Κέα. Κατά την επόμενη, τη λεγόμενη Γεωμετρική, περίοδο (περίπου 1100–700 π.Χ.) πάλι με τη μορφή ειδωλίων η ανθρώπινη μορφή εξακολουθεί να αποτελεί το αντικείμενο σπουδής, ενώ αμέσως μετά, με την είσοδο στην Αρχαϊκή Εποχή (7ος–6ος αι. π.Χ.) γίνεται το τεράστιο άλμα της ελληνικής τέχνης με τους μαρμάρινους κούρους και τις κόρες να στολίζουν τάφους και ιερά.

Το αποκορύφωμα

Η σπουδή της ανθρώπινης μορφής έφτασε κυριολεκτικά στο αποκορύφωμά της κατά την κλασική (5ος και 4ος αι. π.Χ.) και την ελληνιστική (3ος–1ος αι. π.Χ.) περίοδο, δημιουργώντας έργα αιώνιας και ανεπανάληπτης ομορφιάς. Τότε όμως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των θεών έχουν αποκρυσταλλωθεί και οι μορφές τους εύκολα αναγνωρίζονται. Για τις δημιουργίες όλων των προηγουμένων περιόδων οι μελετητές βρίσκονται σε δίλημμα, αν δηλαδή τα νεολιθικά, τα κυκλαδικά, τα μυκηναϊκά, τα γεωμετρικά ειδώλια, ή οι αρχαϊκοί κούροι και οι κόρες παριστάνουν θεϊκές ή ανθρώπινες μορφές. Η απάντηση βρίσκεται, κατά την άποψή μου, σ’ αυτό το ίδιο το δίλημμα: Στον κόσμο του Αιγαίου, από τη στιγμή που ο άνθρωπος άρχισε να δίνει υπόσταση στον θεό, μέχρι και σήμερα, ποτέ δεν έπαψε να τον παριστάνει με ανθρώπινη μορφή. Και είναι ακριβώς αυτή η επί χιλιάδες χρόνια σύλληψη του θεού κατ’ εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου που οδήγησε σε παταγώδη αποτυχία την προσπάθεια των εικονομάχων του Βυζαντίου να επιβάλουν ανεικονική λατρεία. Αυτή η «ανθρωποποίηση» του θεού είναι που έκανε τον μεγάλο διανοητή της Ευρώπης, τον Karl Marx, να δηλώσει ότι ο μόνος λαός της γης που δεν προσκύνησε τα ζώα, ήταν οι Ελληνες.

  • * Ο κ. Χρ. Γ. Ντούμας είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πικάσο, ο μαθητής που έγινε δάσκαλος

Ανταπόκριση της Βανεσσας Θεοδωροπουλου, Η Καθημερινή, Kυριακή, 26 Oκτωβρίου 2008

Γεννήθηκε στη Μάλαγα το 1881, πρωτότοκος γιος ενός ακαδημαϊκού ζωγράφου ονόματι Jos� Ruiz–Blasco, καθηγητή σχεδίου στη Σχολή Καλών Τεχνών της ισπανικής πόλης, επιμελητή του τοπικού μουσείου και μετρ των νεκρών φύσεων. Διέσχισε τον εικοστό αιώνα σαν απαστράπτων κομήτης, επαναστάτησε τη ζωγραφική όπως κανείς πριν από εκείνον, χωρίς ποτέ να διαχωρίσει τον αέναο πειραματισμό της φόρμας από την ιστορική υπόσταση του έργου τέχνης, χωρίς ποτέ να κλείσει τα μάτια στην εποχή του. Ο Πάμπλο Πικάσο ο εικονοκλάστης, ο κυβιστής, υπερεαλιστής, ο κομμουνιστής, ο ζωγράφος της φρίκης του πολέμου και των σαρκικών ηδονών, είναι πάνω και πέρα απ’ όλα ένας μεγάλος «μοντέρνος» καλλιτέχνης: Ανυπότακτος και πρωτοπόρος, υποκείμενο και στην ουσία αντικείμενο της ίδιας του της τέχνης, ανήγαγε σε στυλ τη διαλεκτική αποδόμηση ολόκληρης σχεδόν της ιστορίας της τέχνης, θεωρώντας χρέος του απέναντι στους καλλιτέχνες που θαύμαζε, να τους ξεπεράσει, ξαναφτιάχνοντας τα έργα τους με έναν εντελώς καινούργιο τρόπο, ζωντανεύοντάς τα μέσα από τη μοναδικότητα του δικού του βλέμματος, της δικής του πινελιάς.

Εδώ και μερικές μέρες και χάρη σε μια πρωτοφανή στα γαλλικά χρονικά συνεργασία των τριών σημαντικότερων μουσείων μοντέρνας τέχνης του Παρισιού, του Λούβρου, του Mus�e d’Orsay και του Γκραν Παλέ, με την υποστήριξη του Μουσείο Πικάσο, αλλά και δεκάδων άλλων φημισμένων δημόσιων και ιδιωτικών συλλογών απ’ όλο τον κόσμο, οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της γαλλικής πρωτεύουσας έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν αυτή την πολύ σημαντική διάσταση του έργου του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου.

  • Καλλιτεχνική μονομαχία

Η τριπλή έκθεση που ξεκίνησε στις 8 Οκτωβρίου υπό τον τίτλο «Ο Πικάσο και οι δάσκαλοι» («Picasso et les ma�tres», έως 2.01.09), συνολικού κόστους 4,3 εκατομμυρίων ευρώ(!), παρουσιάζει μέσα από περίπου 210 έργα μιαν ιστορική καλλιτεχνική μονομαχία. Από τη μια πλευρά, ένας και μοναδικός ζωγράφος, με όλο το εύρος της ιδιοφυΐας του, και απέναντί του μια εντυπωσιακή στρατιά από επιφανείς ομοτέχνους του, των οποίων το έργο φαίνεται να τροφοδοτεί στην κυριολεξία το δικό του. Τα αριστουργήματα μερικών από τους σημαντικότερους ζωγράφους της ιστορίας της τέχνης (Λούκας Κράναχ, Ρέμπραντ, Γκόγια, Βελάσκεθ, Γκρέκο, Ενγκρ, Ντελακρουά, Σεζάν, Βαν Γκογκ) εναλλάσσονται στις δέκα αίθουσες του Γκραν Παλέ όπου φιλοξενείται ο κύριος κορμός της έκθεσης με ισάριθμους πίνακες του Πικάσο, σαν ψηφιακό πορτρέτο. Μια θυελλώδης προσωπικότητα, στα όρια του «κανιβαλισμού» σχολιάζουν πολλοί, ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας, μια προσωπικότητα ικανή να οικειοποιείται και να γονιμοποιεί κάθε στυλ, να μεταστρέφει το παλιό για να δημιουργεί το καινούργιο.

Το πρώτο πράγμα που μας εκπλήσσει παρακολουθώντας μέσα απ’ αυτό το ενδιαφέρον πρίσμα την πορεία του «εγγονού του Σεζάν», όπως άρεσε στον Πικάσο να αυτοαποκαλείται – ο πατέρας του κυβισμού ήταν γι’ αυτόν ο μεγαλύτερος δάσκαλος, είναι η ίδια του η σχέση με τη ζωγραφική ως γλώσσα. Εκείνο που διαχωρίζει ριζικά εκείνον και τους ομολόγους του από τους μετρ της μεγάλης ζωγραφικής παράδοσης –εξηγεί σε κάποιο από τα ύστερα κείμενά του ο καλλιτέχνης– είναι το γεγονός ότι εκείνοι ξέρουν πολύ καλά ότι δεν ζωγραφίζουν πράγματα, αλλά σύμβολα, «σημεία». Οτι το «μυστικό της πλαστικής ομορφιάς» δεν είναι το ταλέντο ή η δεξιοτεχνία, αλλά κάτι που πρέπει να αναζητήσει κανείς πολύ πιο μακριά: «Στους Ελληνες της εποχής του Περικλή».

Η άρνηση της αφαίρεσης και η φανατική υπεράσπιση του ρεαλισμού στην τέχνη συνδυάζονταν στη συνείδηση του ιδιοφυούς καλλιτέχνη με μια πίστη στη δύναμη του μυαλού και του ενστίκτου ως κινητήριες δημιουργικές δυνάμεις: «Η ακαδημαϊκή διδασκαλία του ωραίου είναι ψεύτικη», δήλωνε ο Πικάσο το 1935 στον Κριστιάν Ζερβό. «Μας κορόιδεψαν, όμως μας κορόιδεψαν τόσο καλά, που δεν μπορούμε πια να ξαναβρούμε ούτε τη σκιά μιας αλήθειας. Οι ομορφιές του Παρθενώνα, οι Αφροδίτες, οι νύμφες, οι Νάρκισσοι, δεν είναι παρά επιπλέον ψέματα. Η τέχνη δεν είναι εφαρμογή ενός κανόνα ομορφιάς, αλλά εκείνο που μπορούν να συλλάβουν το ένστικτο και το μυαλό, ανεξάρτητα από τον κανόνα».

  • Οι μετρ και ο μαθητής

Ποιοι είναι οι «μετρ» του Πάμπλο Πικάσο; Ποιους επέλεξε να «αντιγράψει» για να τιμήσει, για να μάθει, για να δημιουργηθεί; Από τους συγχρόνους του, ή την αμέσως προηγούμενη γενιά, πέρα από τον Σεζάν, που τον έμαθε να «κοιτάει», να δομεί την επιφάνεια του πίνακα (το περιβάλλον της φόρμας), και τον Βαν Γκογκ που του έμαθε τι σημαίνει να είναι ζωγράφος, σημαντικό ρόλο στην ενηλικίωση του Πικάσο έπαιξαν ο Ντεγκά και ο Γκογκέν. Στον Γκρέκο, τον Βελάσκεθ και τον Γκόγια, τους τρεις θρύλους της ισπανικής σχολής, στους οποίους δεν θα πάψει να επιστρέφει σ’ όλη του τη ζωή, οφείλει τόσο την επαναστατική ρήξη με την αναγεννησιακή προοπτική και τη στροφή προς τον κυβισμό, όσο και την ικανότητα να αναπαριστά και να καταγγέλλει τη φρίκη με τρόπο αλληγορικό (λ.χ. Γκερνίκα, 1937, Σφαγή στην Κορέα, 1951). Από τους Γάλλους, ο Πουσέν, ο Ενγκρ και ο Κορό, αλλά πάνω απ’ όλα ο Ντελακρουά, ο ρεαλιστής Κουρμπέ και ο πατέρας του μοντερνισμού Μανέ συγκαταλέγονται στους βασικούς του συνομιλητές, δίπλα στον Ρέμπραντ, ενώ σημαντικό ρόλο έπαιξαν στην εξέλιξή του τόσο ο Ματίας Γκρίνεβαλντ όσο και ο Λούκας Κράναχ.

Για το κεντρικό μέρος της έκθεσης, που παρουσιάζεται στο Γκραν Παλέ, οι δύο επιμελήτριες Anne Baldassari, διευθύντρια του Μουσείου Πικάσο, και Marie - Laure Bernadec, υπεύθυνη των εκθέσεων σύγχρονης τέχνης που έχει καθιερώσει εδώ και δύο χρόνια το Λούβρο, επέλεξαν τη θεματική αφήγηση. Οχι τυχαία: Για τον Πικάσο, που δήλωνε ότι έχει πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον για ένα νέο ζωγράφο να προσπαθήσει να «αντιγράψει» τους δασκάλους του, παρά να εμπνέεται από αυτούς, η ζωγραφική ως γλώσσα δομείται γύρω από κάποια βασικά «θέματα». Πέρα από κάθε απόπειρα διαμόρφωσης νέων στυλ, αυτά τα θέματα είναι που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, αυτά είναι που καλείται να επανερμηνεύσει ο ζωγράφος, αποδίδοντάς τους νέες σημασίες, επίκαιρες.

Στις δέκα αίθουσες του παρισινού μουσείου, το έργο του παρουσιάζεται χωρισμένο σε ισάριθμες ενότητες που περιλαμβάνουν Αυτοπροσωπογραφίες, Πορτρέτα ανδροπρεπών Ισπανών ευγενών του χρυσού αιώνα με πλουμιστά κασκέτα, κονκισταδόρων με φουσκωμένο πέτο, μουστάκια και ξίφος, Ταυρομάχους, Γυμνά και Νεκρές Φύσεις, Αλληγορίες και Παραλλαγές. Μετά το εμβληματικό όσο και προφητικό Yo, Picasso (Εγώ, ο Πικάσο, 1901) –ο εικοσάχρονος ζωγράφος φιλοτεχνεί το πορτρέτο του πάνω στο μοντέλο του πορτρέτου του πατέρα του και μιας αυτοπροσωπογραφίας του Γκόγια (Αυτοπροσωπογραφία, 1783)– στα χρώματα του Βαν Γκογκ και του Γκογκέν, ανακαλύπτουμε σταδιακά το ζωγραφικό εργαστήριο ενός καλλιτέχνη που αντιμετωπίζει την τέχνη του σαν παιχνίδι του μυαλού και του πνεύματος.

  • Οι παραλλαγές

Οι δύο επιμέρους εκθέσεις που συμπληρώνουν το πανόραμα του Γκραν Παλέ, στο Λούβρο και στο Mus�e d’ Orsay, είναι αντίθετα συγκεντρωμένες αποκλειστικά στους δύο σημαντικότερους κύκλους «παραλλαγών» που παράγει ο ζωγράφος κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950. Υστερα από μια πρώτη σειρά σχεδίων με πρότυπο τη Σταύρωση του Ματίας Γκρίνεβαλντ (1932), μια δουλειά πανω στον Θρίαμβο του Πάνα, του Πουσέν, και σε έργα των Κράναχ, Γκρέκο και Κουρμπέ, ο Πικάσο ξεκινάει τον πρώτο από τους τρεις σημαντικούς κύκλους έργων και σπουδών του πάνω στους τρεις μετρ, Ντελακρουά, Βελάσκεζ και Μανέ, τον Δεκέμβριο του 1954.

Πρόκειται για τις Γυναίκες του Αλγερίου, ένα σύνολο από δεκαπέντε πίνακες και πολυάριθμα σχέδια με πρότυπο το ομώνυμο έργο του μεγάλου Γάλλου ρομαντικού (Γυναίκες του Αλγερίου στο διαμέρισμά τους, 1834). Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ντελακρουά φτιάχνει τον διάσημο πίνακα επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στο Μαρόκο, το 1832, όπου θαμπώνεται μπροστά στη θέα των νωχελικών Ανατολίτισσων, τις οποίες ανακαλύπτει να απολαμβάνουν ξαπλωμένες στα χαλιά τον ναργιλέ τους, την παρέα και το κουβεντολόι. Εκείνο που γοητεύει τον Πικάσο με τη σειρά του στον πίνακα του Ντελακρουά είναι η ηδονοβλεπτική τοποθέτηση του ζωγράφου - θεατή, που μοιάζει να κρυφοκοιτάει τις γυναίκες στον ιδιωτικό τους χώρο. Αποδομώντας το έργο, ο ζωγράφος πειραματίζεται με τις πλαστικές δυνατότητες της τέχνης του, συνθέτει και ανασυνθέτει, απομονώνει τις φιγούρες, τους αποδίδει τα χαρακτηριστικά οικείων του προσώπων (της νέας ερωμένης του Ζακλίν), τα χρώματα του αγαπημένου του ανταγωνιστή Ματίς που πεθαίνει εκείνη μόλις την εποχή (Νοέμβριος του 1954), ενώ αποδίδει τον δικό του φόρο τιμής στους εξεγερμένους της Αλγερίας.

  • Γεύμα στη χλόη

Στο Orsay, η τρίτη και τελευταία έκθεση του αφιερώματος έχει ως επίκεντρο τον ιστορικό πίνακα του Μανέ, Το γεύμα στη χλόη, 1863, το έργο που θεωρείται ότι έθεσε τις βάσεις του Μοντερνισμού, λόγω του σκανδαλώδους για τα δεδομένα της εποχής ρεαλισμού του, της απλότητας της επίπεδης σύνθεσης, της απουσίας μοντέλου και προοπτικής. Ο Μανέ «κοπιάρει» με τον τρόπο του, έναν σχεδόν αιώνα πριν από τον Πικάσο, τον Τιτσιανό (Παγανιστικό κοντσέρτο) εγκαινιάζοντας ένα νέο τρόπο αντιμετώπισης της παράδοσης. Μεταξύ Αυγούστου 1959 και Ιουλίου 1962, είκοσι επτά λάδια, εκατόν σαράντα σχέδια αλλά και μια σειρά από λιθογραφίες, μακέτες, γλυπτά και κεραμικά, συνθέτουν μιαν εντυπωσιακή παρτιτούρα, στην οποία μπορούμε πια, μετά την εμπειρία του Γκραν Παλέ, να αναγνωρίσουμε τον τρόπο λειτουργίας του ζωγράφου.

Ο Πικάσο πειραματίζεται με τα παραδοσιακά θέματα της ζωγραφικής αναπαράστασης, από τον διάλογο μεταξύ ζωγράφου και μοντέλου και τις σκηνές στην ύπαιθρο, μέχρι το ειδύλλιο των κλασικών χρόνων. Παίζει με τα χρώματα και τα στυλ, αφήνει τη φαντασία του ελεύθερη να παραληρήσει, και πάλι απομονώνει, παραμορφώνει, εστιάζει... «Οταν ξεκινάω έναν πίνακα», έλεγε το 1935 στον Ζερβό, προσπαθώντας να του εξηγήσει τη σχέση του με τους «δασκάλους» του, «υπάρχει πάντοτε κάποιος άλλος δίπλα μου, που δουλεύει μαζί μου. Οταν φτάνω στο τέλος, έχω την εντύπωση ότι δούλεψα μόνος, χωρίς κανέναν απολύτως συνεργάτη».

Ελεύθερος καλλιτέχνης είναι εκείνος που καταφέρνει να απομυθοποιήσει τους δασκάλους του, μετατρέποντάς τους από καθοδηγητές σε ισότιμους συνομιλητές.