Ο Πικάσο και οι δάσκαλοί του

Ενα τρίπτυχο στο Παρίσι εξερευνά τη σχέση του με τους κλασικούς ζωγράφους

International Herald Tribune

Το τρίπτυχο Πικάσο είναι ένα από τα σημαντικότερα εικαστικά γεγονότα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Πρόκειται για μια μείζονα έκθεση σε τρία μέρη, σε ισάριθμα διαφορετικά μουσεία του Παρισιού, η οποία εξερευνά τη σχέση του Πικάσο με τους μεγάλους κλασικούς της ευρωπαϊκής ζωγραφικής, τον Ρέμπραντ, τον Βελάσκεθ, τον Ντελακρουά, τον Μανέ, τον Σεζάν.

• Εσωτερίκευση

Αποτελεί ταυτόχρονα κι ένα πανόραμα της ευρωπαϊκής ζωγραφικής, γιατί με την αφορμή αυτή για πρώτη φορά συγκεντρώνονται μαζί τέτοια και τόσα αριστουργήματα. Παράλληλα ιχνηλατεί τις διαδοχικές μεταμορφωτικές φάσεις της πορείας του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου, από τα πρώτα χρόνια του, ως σπουδαστή στη Βαρκελώνη μέχρι τα τελευταία, στη Νότια Γαλλία. Η πρώτη και κεντρική έκθεση από τις τρεις, με τίτλο «Ο Πικάσο και οι δάσκαλοι», πραγματοποιείται στο Γκραν Παλέ. Σε αυτήν για πρώτη φορά ο επισκέπτης αντικρίζει, όπως γράφει η Μεγκ Μπόρτιν στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», γυμνά προερχόμενα από όλες τις δημιουργικές φάσεις του Πικάσο, πλάι σε ορισμένα από τα διασημότερα γυναικεία γυμνά της δυτικής τέχνης· τη «Γυμνή Μάγια» του Γκόγια (γύρω 1797 - 1800), την «Ολυμπία» του Μανέ (1863), την «Αφροδίτη με τον Ερωτα και μουσικό» του Τιτσιάνο (1548), την «Οδαλίσκη» του Εγνκρ (γύρω 1824 - 34) και τη «Γυναίκα που πλένεται σε νεροσυρμή» του Ρέμπραντ (1654).

Η μέθοδος της παρουσίασης είναι αντιστικτική και όχι χρονολογική, γιατί με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύεται καλύτερα το πώς και πόσο εσωτερίκευσε και μετουσίωσε ο Πικάσο την τέχνη των παλιών δασκάλων που θαύμαζε. Αυτή η μη χρονολογική συμπαράθεση αποκαλύπτει τις συνειδητές ή υποσυνείδητες διασυνδέσεις της τέχνης του Πικάσο με την τέχνη των παλαιοτέρων, διασυνδέσεις που μορφοποιήθηκαν μέσα του, καρπός της ισόβιας αναστροφής του με τους κλασικούς. Για την Αν Μπαλτασαρί, διευθύντρια του Μουσείου Πικάσο στο Παρίσι και επιμελήτρια τούτης της έκθεσης στο Γκραν Παλέ, η πρωτοφανής τούτη συγκέντρωση τόσων έργων είναι ένα θαύμα. Ενα θαύμα που πρωτίστως οφείλεται στον Πικάσο γιατί αυτός υπήρξε ο ζωντανός δεσμός μεταξύ αυτών των έργων. Μέσα στις αίθουσες ο επισκέπτης μοιάζει να βρίσκεται και μέσα σε ένα μαγικό, ζωγραφικό κύκλο.

Η αντίστιξη έργων προερχόμενων από διαφορετικούς αιώνες καταπλήσσει από την αρχή, από την πρώτη αυτοπροσωπογραφία του Πικάσο, όταν ήταν 16 ετών (1897). Δίπλα του, κρέμεται μια σειρά αυτοπροσωπογραφιών μεταξύ τους και μία του Ντελακρουά που ίσως είχε υπόψη του ο νεαρός Πικάσο όταν ζωγράφιζε τη δική του. Δεν είναι ασυνήθιστο ένας καλλιτέχνης να εμπνέεται από έναν άλλο ή άλλους καλλιτέχνες, όμως η ευρυμάθεια του Πικάσο, όπως φαίνεται στην έκθεση, ήταν τεράστια· όπως και η ικανότητά του να μεταμορφώνει τις επιρροές του σε κάτι δικό του και όχι απλώς μιμητικό. Στην ίδια αίθουσα, δίπλα σε μια άλλη αυτοπροσωπογραφία του 1901 βρίσκονται αυτοπροσωπογραφίες του Ρέμπραντ μπροστά στο καβαλέτο του (1660) και του Γκογκέν, με την παλέτα του (1893 - 94). Το κοινό μεταξύ τους είναι το ίδιο μαγνητικό βλέμμα. Σε έναν άλλο τοίχο είναι αναρτημένες αυτοπροσωπογραφίες του Γκόγια (1783), του Σεζάν (1873 - 76), του Νικολά Πουσέν (1650) και του Πικάσο (1906) – το κοινό σε αυτά είναι η σοβαρότητα στην έκφραση.

Ορισμένοι συσχετισμοί φαίνονται υπερβολικοί – το «Ονειρο του Φιλίππου Β΄», του Ελ Γκρέκο, λίγα κοινά έχει με την «Ταφή του Καζαζεμάς» (1901) του Πικάσο, στην αρχή της Γαλάζιας περιόδου του. Από την άλλη, ο ίδιος ο Πικάσο έχει αποδώσει την επιμήκυνση των μορφών, στη Γαλάζια του περίοδο, σε επιρροές από τον Ελ Γκρέκο.

Σε άλλες περιπτώσεις, ο Πικάσο φαίνεται, παιγνιωδώς να αντιμετωπίζει τη δημιουργία προκατόχων του. Η «Αρπαγή των Σαβίνων» του Πουσέν (1637 - 38) ήταν η έμπνευση για μια σειρά όμοιων έργων που ζωγράφισε ο Πικάσο το 1962, ορισμένα εκ των οποίων συνειδητά απηχούν το μοντέλο, ενώ άλλα μεταμορφώνουν τόσο το θέμα, ώστε θα ήταν αδύνατο να το αναγνωρίσει και ο ίδιος ο Πουσέν.

Η δεύτερη έκθεση του τρίπτυχου στο Λούβρο αποτελείται από παραλλαγές του Πικάσο πάνω στις «Γυναίκες του Αλγερίου» του Ντελακρουά (1834). Η τρίτη, στο Μουσείο του Ορσέ, εξερευνά την εμμονή του Πικάσο με το «Πρόγευμα στη χλόη» του Μανέ, έργο που σκανδάλισε το Παρίσι το 1863 με τις γυμνές γυναίκες και τους ντυμένους συνοδούς τους στη διάρκεια πικνίκ.

Αξιοθαύμαστος είναι και ο τρόπος που η αρχική ιδέα της έκθεσης έγινε πραγματικότητα. Οι επιμελητές κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν πάνω από 200 έργα των μεγαλύτερων ζωγράφων της Δύσης – έργα που μαζί με του Πικάσο αποτιμώνται σε πάνω από 2 δισ. ευρώ. Τούτο έγινε κατορθωτό με διπλωματία, έξοδα και διαπραγματεύσεις. Π. χ. για να εξασφαλίσει η Μπαλτασαρί δώδεκα πίνακες από την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, της δάνεισε 25 Πικάσο (από το Μουσείο Πικάσο) για τη μεγάλη έκθεση της Πινακοθήκης, την επομένη χρονιά.

Η Καθημερινή, Σάββατο, 25 Oκτωβρίου 2008