H οδύσσεια της «Στέψης»

Ο πίνακας του Ελ Γκρέκο επαναπατρίστηκε με αγορά του Ιδρύματος Ωνάση

Η «Στέψη της Θεοτόκου» του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου είναι το «νέο μέλος» στην οικογένεια των έργων του Ελ Γκρέκο που βρίσκονται στην Ελλάδα. Εφτασε στη χώρα μας έπειτα από μακριά διαδρομή, που ξεκινά από το εργαστήρι του δημιουργού και γίνεται περισσότερο πολύπλοκη μετά το 1913, όταν το έργο εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε δημοπρασία. Ο περίφημος πίνακας άλλαξε πολλά χέρια μεταξύ συλλεκτών κι εμπόρων τέχνης για να καταλήξει στις Φιλιππίνες, στην κατοχή του εθνικιστή Μάρκος. Κατασχέθηκε από τις ΗΠΑ, βγήκε σε δημοπρασία και αποκτήθηκε από Αμερικανό έμπορο έργων τέχνης.

Απ’ αυτόν τον έμπορο αγοράστηκε ο πίνακας το καλοκαίρι από το Κοινωφελές Ιδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» με προορισμό να εκτίθεται μόνιμα μαζί με άλλα έργα στη «Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών», το επιβλητικό μέγαρο που ανεγείρεται στη Λεωφόρο Συγγρού. «Εχουμε δεσμευθεί να μην ανακοινώσουμε την τιμή του» τόνισε ο κ. Αντώνης Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Ιδρύματος κι εξήγησε τους λόγους για τους οποίους το Ιδρυμα Ωνάση προέβη σε μια τέτοια κίνηση «μέσα στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης», σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «Σήμερα δεν βρίσκονται εύκολα έργα του Γκρέκο στην αγορά. Ετσι, όταν μάθαμε ότι υπάρχει αποφασίσαμε να δράσουμε ακαριαία, καθώς πρόκειται για εθνικό απόκτημα».

Εξήγησε επίσης ότι η αυθεντικότητα του πίνακα πιστοποιήθηκε τόσο από την Εθνική Πινακοθήκη όσο και από το Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης.

Η «Στέψη της Θεοτόκου» βρίσκεται σε άριστη κατάσταση και συμπυκνώνει τα χαρακτηριστικά της πιο μεγάλης ωριμότητας του Κρητικού ζωγράφου. Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Μαδρίτη και μόνο, στο πλαίσιο της μεγάλης έκθεσης «Ελ Γκρέκο, ταυτότητα και μεταμόρφωση» (1999-2000), που οργάνωσαν η Εθνική Πινακοθήκη με τα μουσεία Τίσεν-Μπορνεμίτσα και Πράδο στη Μαδρίτη, και το Παλάτσο ντέλε Εσποζιτσιόνι στη Ρώμη.Τότε, ο αείμνηστος Χοσέ Αλβάρες Λοπέρα, επιμελητής της έκθεσης και ειδικός στον Γκρέκο, έγραφε ότι δεν είναι αντίγραφο της σύνθεσης του μοναστηριού του Ιγέσκας αλλά «προμελέτη», καθώς «η πινελιά είναι πιο ελεύθερη και πιο δονούμενη από ό,τι στον πίνακα του Ιγέσκας».

Η «Στέψη της Θεοτόκου», θέμα που συναντάται στην καθολική εικονογραφία, σήμερα βρίσκεται δίπλα στα άλλα τρία έργα του μεγάλου Κρητικού ζωγράφου: στη «Συναυλία των Αγγέλων», στον «Αγιο Πέτρο», και την «Ταφή του Χριστού». Οι τρεις αυτοί πίνακες ανήκουν στα μόνιμα εκθέματα της Εθνικής Πινακοθήκης και παρουσιάζονται μαζί με τη «Στέψη της Θεοτόκου» σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στο ισόγειο του Μουσείου.

Επίσης, δυο έργα του Γκρέκο βρίσκονται στο Μουσείο Μπενάκη: ο «Ευαγγελιστής Λουκάς» και η «Προσκύνηση των Μάγων», ενώ, στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, στη Σύρο, βρίσκεται η ομώνυμη λατρευτική εικόνα του Ναού που φέρει την υπογραφή του Δομήνικου Θεοτόκοπουλου. Αλλα δύο έργα βρίσκονται στη γένετειρά του, την Κρήτη: Στο ιστορικό μουσείο Ηρακλείου εκτίθεται το «Τοπίο του όρους και της μονής Σινά», ενώ πρόσφατα ο Δήμος Ηρακλείου αγόρασε με δωρεές σε δημοπρασία των Κρίστις τον πίνακα «Η Βάπτιση του Χριστού». Μεταξύ των δωρεών ήταν και 800 χιλιάδες ευρώ που προσέφερε το ζεύγος Γιάννας και Θεόδωρου Αγγελόπουλου.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΣ ΠΑΝΟΣ, Ελεύθερος Τύπος, Πέμπτη, 23.10.08