Συνέντευξη στην Ελενη Χαρμπιλα
Η ιστορία είναι γεμάτη «σιωπηλά κενά». Κενά που περιμένουν με υπομονή να καλυφθούν με την τέχνη, τους μύθους, ακόμα και με τα παραμύθια. Η ιστοριογραφία είναι προνόμιο των ολίγων, και αυτοί οι λίγοι τείνουν να προέρχονται από μία πολύ συγκεκριμένη συνομοταξία, - κυρίως αυτή των λευκών ανδρών. Ετσι μερικά «σιωπηλά κενά» παραμένουν για πάντα. Ή γεννούν σενάρια και έργα τέχνης.
Ποια ήταν τα χόμπι των προνομιούχων της Πομπηίας; Πώς φλέρταραν οι αρχαίοι Ελληνες; Τι θα έλεγε η ωραία Ελένη στον Όμηρο εάν διάβαζε την Ιλιάδα; Η Ελενορ Αντον διάλεξε να γράψει τη δική της ιστορία για τις φανταστικές ζωές ιστορικών και μυθικών προσώπων στην καινούργια της φωτογραφική τριλογία με επιμέρους τίτλους «Οι Τελευταίες Μέρες της Πομπηίας», «Ρωμαϊκές Αλληγορίες» και «Η Οδύσσεια της Ωραίας Ελένης». «Η Οδύσσεια της Ωραίας Ελένης», το πιο καινούργιο κομμάτι της έκθεσης, μόλις άνοιξε ταυτόχρονα στην γκαλερί της Αντον στη Νέα Υόρκη και στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Σαν Ντιέγκο, ενώ στο τέλος του χρόνου αρχίζει το ταξίδι της προς την Ευρώπη με πρώτους σταθμούς τις Βρυξέλλες και τη Βουδαπέστη.
Οι φωτογραφίες μοιάζουν πιο πολύ με τοιχογραφίες, όχι μόνο λόγω του μεγέθους τους, αλλά και λόγω της έντονης παραστατικότητάς τους. Σε μία από αυτές, με τίτλο «Κατασκευάζοντας την Ωραία Ελένη», η Ελένη παρουσιάζεται ως μία γιγαντιαία ωραία κοιμωμένη που προκαλεί το δέος στους άντρες γύρω της με την ομορφιά και το μυστήριό της, σαν ηρωίδα του Χίτσκοκ. Σε μια άλλη φωτογραφία, η Ωραία Ελένη έχει πάρει τη μορφή δύο γυναικών, μιας παιχνιδιάρας ξανθιάς και μιας μοιραίας μελαχρινής, οι οποίες περιφρονώντας τους αιμόφυρτους Τρωάδες συνεχίζουν τα ψώνια τους ανενόχλητες. Σε μια τρίτη, τα νεκρά σώματα πλούσιων Ρωμαίων κείτονται θαμμένα σε ένα βουνό από χρυσά νομίσματα.
Η καλλιτέχνις χρησιμοποιεί εύστοχα την αλληγορική ανακύκλωση γνωστών εικόνων της ιστορίας και της τέχνης του παρελθόντος, ως κριτική του παρόντος. Ετσι και αλλιώς η Ιστορία δεν είναι μια ευθύγραμμα εξελισσόμενη πορεία αλλά προσλαμβάνει το νόημά της πάντοτε μέσα από το εκάστοτε παρόν. Οπως είπε και ο Ελύτης, «κάθε καιρός και η Ελένη του»…
- — Η μητέρα σας ήταν γνωστή ηθοποιός του Εβραϊκού Θεάτρου της Πολωνίας. Πόσο σας επηρέασε αυτό στην έκφραση της δικής σας δημιουργικότητας;
— Με επηρέασε, κατ’ αρχάς, γιατί η μητέρα μου ήταν πολύ μελοδραματική σαν χαρακτήρας! Η ζωή της ήταν το θέατρο και το θέατρο ήταν η ζωή της. Eπέλεγε πάντα να παίζει σε τραγωδίες γιατί θεωρούσε τις κωμωδίες υποδεέστερο είδος θεάτρου. Και φρόντιζε πάντα να με πηγαίνει σε μαθήματα μπαλέτου και πιάνου και να με παίρνει μαζί της στο θέατρο ή σε όποιες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις πήγαινε η ίδια. Με το που μετανάστευσε στη Νέα Υόρκη, σταμάτησε να ασχολείται με το θέατρο ή οτιδήποτε καλλιτεχνικό, αλλά το μελόδραμα συνεχίστηκε στην καθημερινή της ζωή! Το ταμπεραμέντο της θυμίζει πολύ το εκρηκτικό ταμπεραμέντο Ελληνίδας!
Ο Φειδίας
- — Διάβασα ότι στα παιδικά σας χρόνια σάς άρεσε να αγγίζετε τα αγάλματα στα μουσεία όταν οι φύλακες δεν κοιτούσαν… Αληθεύει;
— Ναι. Πάντα τα λυπόμουν τα αγάλματα. Μου φαίνονταν πολύ μοναχικά και μελαγχολικά και απομακρυσμένα από τον τόπο που τα «γέννησε». Τα αντρικά αγάλματα απέπνεαν πάντα έναν αισθησιασμό, ενώ τα γυναικεία, κρυβόντουσαν πίσω από ρούχα και ήταν έτσι πιο απρόσιτα. Νομίζω ότι ο Φειδίας προκάλεσε σκάνδαλο στην αρχαία Αθήνα όταν δημιούργησε το πρώτο γυναικείο γυμνό γλυπτό, έτσι δεν είναι; Οι αρχαίοι Ελληνες τις καταπίεζαν πολύ τις γυναίκες. Αναρωτιέμαι αν οι σύγχρονοι Ελληνες θυμούνται ή αν παραδέχονται κάτι τέτοιο!
- — Τη δεκαετία του ’60 είχατε επαφές με πολύ σημαντικές προσωπικότητες της νεοϋορκέζικης τέχνης, όπως ο Αντι Γουόρχολ. Πώς έχει μείνει ο Γουόρχολ στη μνήμη σας;
— Περνούσα συχνά από το στούντιό του εκείνη την εποχή, το γνωστό Factory, και ο Αντι είχε πάντα κάποια ενδιαφέρουσα έκθεση ή ένα ωραίο πάρτι. Εγώ και ο άντρας μου (ο οποίος είναι ποιητής) είχαμε μάλιστα συνεργαστεί με τον Αντι σε μερικά έργα του. Σαν χαρακτήρας ήταν όμως πολύ βαρετός και με άφηνε τελείως αδιάφορη. Προτιμώ να θυμάμαι την τέχνη του παρά τον ίδιο. Την ημέρα που τον πυροβόλησε η Βάλερι Σολάνας ήταν η μέρα που μετακόμιζα στην Καλιφόρνια με την οικογένειά μου και, παρόλο που τελικά δεν πέθανε, όταν μάθαμε τα νέα αισθανθήκαμε σαν να ήταν το τέλος μιας εποχής.
- — Εχετε σκηνοθετήσει ταινίες με αρκετή επιτυχία στο παρελθόν. Γιατί διαλέξατε τη φωτογραφία για να αποδώσετε σκηνές από την αρχαιότητα;
— Οι φωτογραφίες μου έχουν σκηνοθετηθεί πολύ κινηματογραφικά. Με λεπτομερή σκηνικά και κοστούμια και επαγγελματίες ηθοποιούς, οι οποίοι περάσανε από κάστινγκ. Η διαφορά είναι ότι, αντί να γυρίζω ολόκληρες σκηνές, διάλεγα την πιο σημαντική στιγμή μιας σκηνής και τη φωτογράφιζα. Εκανα μοντάζ καθώς τις σκηνοθετούσα. Η κάθε φωτογραφία είναι μια σκηνή, και η έκθεσή μου είναι μια ταινία.
- — Φαίνεται σαν να συμπυκνώνετε σε κάθε φωτογραφία μερικά από τα πιο σημαντικά ιστορικά και μυθολογικά δρώμενα.
— Ναι. Ιστορικά, μυθολογικά, ψυχολογικά, πολιτικά δρώμενα. Θα ήθελα να πιστεύω ότι οι φωτογραφίες μου λειτουργούν σε όλα αυτά τα επίπεδα. Ισως όλα αυτά να μην είναι κατ’ αρχάς ευδιάκριτα, αλλά νομίζω ότι το κοινό μπορεί να τα νιώσει χωρίς καν να τα καταλαβαίνει.
«Με εμπνέουν οι καταστροφές»
- — Ο πόλεμος, το τέλος του κόσμου και η κατάρρευση μιας αυτοκρατορίας είναι μερικές από τις θεματικές ενότητες που διαπνέουν τα έργα σας σταθερά τα τελευταία 30 χρόνια. Τι συνεχίζει να σας «τραβάει» εκεί;
— Ναι, πάντα με ενέπνεαν οι βιβλικές καταστροφές και τα περασμένα μεγαλεία. Δυστυχώς, τα θέματα αυτά είναι και πολύ επίκαιρα. Τελείωσα το πρώτο μέρος της έκθεσής μου, με τίτλο «Οι τελευταίες μέρες της Πομπηίας», μία εβδομάδα πριν πέσουν οι Δίδυμοι Πύργοι! Η συγκεκριμένη συλλογή περιέχει εικόνες καταστροφικές και ανθρώπους να καίγονται στην πυρά. Μετά ένα μήνα η έκθεση ανέβηκε στην γκαλερί μου στη Νέα Υόρκη, και απ’ ό,τι καταλαβαίνεις, είχε ιδιαίτερη απήχηση… Ταυτόχρονα, ας μην ξεχνάμε ότι είμαι εβραϊκής καταγωγής και οι σκηνές του Ολοκαυτώματος και του ξεριζωμού είναι κωδικοποιημένες στο DNA μας!
- — Πολλοί φιλόλογοι, ιστορικοί και καλλιτέχνες έχουν γράψει και δημιουργήσει τον μύθο της Ωραίας Ελένης, αλλά η ίδια παρέμενε πάντα μια φιγούρα σιωπηλή. Σας απασχόλησε αυτό όταν αρχίσατε να πλάθετε τη δική σας Ελένη;
— Νομίζω ότι ο Ομηρος τής έδωσε περίπου δώδεκα στίχους στη Ιλιάδα. Δηλαδή σχεδόν τίποτα. Τίποτα για μια γυναίκα–μύθο, που υποτίθεται προκάλεσε τον Τρωικό Πόλεμο! Την αναφέρει ελάχιστα και στην Οδύσσεια. Αλλά τελικά τι ξέρουμε γι’ αυτήν τη γυναίκα; Πώς ακριβώς ζούσε; Ξέρουμε ότι άφησε τον άντρα της και το πεντάχρονο της παιδί και το έσκασε με έναν άλλον άντρα… Πολύ ρομαντικό αυτό! Μόνο μια σκληρή γυναίκα θα μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο. Πρόκειται για μια πολύπλοκη φιγούρα λοιπόν…
Κριτικό πνεύμα
- — Νομίζετε ότι τα καινούργια σας εκθέματα κουβαλούν ακόμα τους φεμινιστικούς κώδικες για τους οποίους γίνατε γνωστή τις δεκαετίες ’70 και ’80;
— Ενδιαφέρον αυτό. Θα είμαι για πάντα φεμινίστρια. Είμαι πολύ ευαισθητοποιημένη ως προς το πώς φαίνονται οι γυναίκες μέσα από την τέχνη. Η αλήθεια είναι όμως ότι ο φεμινιστικός διάλογος μέσα από τη δική μου τέχνη δεν είναι πια μείζονος σημασίας όπως ήταν πριν από κάνα δυο δεκαετίες. Οι καιροί αλλάζουν και μαζί τους άλλαξα κι εγώ. Θεωρώ την τέχνη μου αυτήν την περίοδο πιο υπαρξιακή, αν θέλεις. Στην ηλικία μου, πλέον, με απασχολούν πιο πολύ θέματα όπως η θνητότητα και ο σκοπός του ανθρώπου στη Γη παρά ο φεμινισμός!
«Το τέλος της αθωότητας»
- — Τελικά, ποιος είναι ο ρόλος του καθενός μας στη δημιουργία της ιστορίας;
— Ο καθένας δημιουργεί τη δική του ιστορία. Και φυσικά, το σημαντικότερο είναι να διατηρούμε την κριτική μας δυνατότητα και πάντα μια δόση αμφιβολίας γι’ αυτά που διαβάζουμε ως «γεγονότα». Καθώς μεγάλωνα στην Αμερική του ’50 και ’60, άρχισα να καταλαβαίνω όλο και πιο πολύ την απόκλιση μεταξύ αυτού που σου παρουσιάζεται ως αληθινό και αυτού που πραγματικά είναι. Ηταν το τέλος της αθωότητας και η αρχή μιας επόμενης φάσης. Της φάσης της αμφιβολίας και του σκεπτικισμού…
Πολύπλευρη σύγχρονη καλλιτέχνις
Γεννημένη στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης από γονείς μετανάστες Εβραίους, η Ελενορ Αντον είναι μία από τις πιο γνωστές και πολύπλευρες σύγχρονες Αμερικανίδες καλλιτέχνιδες. Το ταλέντο της, κατά καιρούς, ξεδιπλώνεται με τη μορφή σκηνοθέτη, συγγραφέα και φωτογράφου. Η δουλειά της ως φωτογράφου έχει εμφανιστεί σε μερικά από τα πιο σημαντικά μουσεία του κόσμου όπως τα Μουσεία Μοντέρνας Τέχνης του Λος Αντζελες και της Νέας Υόρκης, το Γουίτνι της Νέας Υόρκης, καθώς και δεκάδες γκαλερί στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και την Αυστραλία. Η Αντον άφησε το στίγμα της ως «καλλιτέχνις-φεμινίστρια» στις δεκαετίες του ’70 και ’80 αλλά χωρίς να εγκλωβιστεί σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία, κατάφερε να γίνει ευρέως γνωστή για το κριτικό της πνεύμα, και να δει τα έργα της να εκτίθενται σε περίοπτη θέση, δίπλα σε αυτά άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών όπως ο Μαγκρίτ και ο Γουόρχολ.
No comments:
Post a Comment