Τέχνη και πραγματικότητα

International Herald Tribune

Η έκθεση «Καταπληκτικά, σπάνια πράγματα» στην Κουίνς Γκάλερι του Μπάκινγχαμ Πάλας στο Λονδίνο, είναι μια περίπτωση από εκείνες που θέτουν κάποια βασικά ερωτήματα για τη φύση της τέχνης. Τα οποία μπορούν να συνοψισθούν στο εξής ένα: τι είναι τέχνη και τι δεν είναι. Θέμα είναι η αντικειμενική περιγραφή της Φύσης σε εικόνες. Περιέχει σχέδια και υδατογραφίες, όλα προερχόμενα από τη Βασιλική Συλλογή, αλλά που πολλά δεν έχουν ποτέ άλλοτε παρουσιασθεί δημόσια.

Λεονάρντο ντα Βίντσι

Ανάμεσά τους, ορισμένα εκπληκτικά σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ο μεγάλος ζωγράφος του Κουατροτσέντο ήταν τόσο αναμεμειγμένος στην επιστήμη όσο και στην τέχνη. Τέχνη και επιστήμη συγχωνεύονται με ένα μοναδικό τρόπο στις έρευνές του του φυσικού κόσμου. Στόχος των ερευνών του ήταν να κατανοήσει τη λειτουργία της Φύσης, τα αποτελέσματά τους όμως, συχνά υπερέβαιναν τον στόχο του. Π. χ. κάπου μεταξύ 1475 και 1480, αποτύπωσε με πένα και μελάνι ένα βραχώδες σημείο της κοιλάδας του ποταμού Αρνο. Το αποτέλεσμα όμως δεν είναι καθόλου μια απλή, νατουραλιστική απεικόνιση. Τα συστραμμένα δέντρα στην κορυφή των βράχων, μοιάζουν δαρμένα από τον δυνατό αέρα και μια αίσθηση αρχέγονου δράματος αναδύεται από το σχέδιο. Το τοπίο μοιάζει σχηματισμένο από την πνοή του ανέμου της Δημιουργίας.

Εξαιρετικής ζωντάνια είναι και τα σχέδια των φυτών, λίθων και ζωών. Σε αυτά τα τελευταία είναι σπουδαία, όπως γράφει ο Σουρίν Μελίκιαν στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», η ικανότητα του Ντα Βίντσι να αποδίδει την ένταση μέσα στην ακινησία, όπως σε ένα σταματημένο άλογο π. χ. Οσον αφορά τα φυτά ο ζωγράφος χαίρεται να τα αποδίδει εν κινήσει, όπως όταν φυσά τα φύλλα και τα κλαριά τους, ο ορμητικός αέρας. Αυτή η μυστηριώδης μαγεία που ο Λεονάρντο φαίνεται ότι έβλεπε σε όλη τη δημιουργία, υπάρχει και στα πιο μικρών φιλοδοξιών και διαστάσεων σχέδιά του, ίδια με εκείνη που αισθάνεται κανείς όταν κοιτάζει τη Μόνα Λίζα ή την «Παρθένο των Βράχων».

Ο συλλέκτης παντός αξιοθαύμαστου στον κόσμο Κασσιάνο νταλ Πότσο, χορηγός μεγάλων καλλιτεχνών της εποχής του, όπως του Πιέτρο ντα Κορτόνα και του Νικολά Πουσέν, παρήγγειλε πολλές σπουδές ορυκτών, καρπών και ζώων, προορισμένες για το «Χάρτινο μουσείο» του. Τα σχέδια τούτα, καμωμένα από ανώνυμους και άσημους ζωγράφους, ενίοτε τα ζωντανεύει μια υπερεαλιστική αίσθηση ή πινελιά.

Η Μαρία Σίβιλα, Γερμανίδα, μεγάλωσε στη Φρανκφούρτη όπου ο πατέρας της ήταν διακεκριμένος τοπογράφος και χαράκτης. Πέθανε νωρίς και πατριός της έγινε ο Ολλανδός ζωγράφος λουλουδιών Γιάκομπ Μάρελ που της μετέδωσε την αγάπη του για τα λουλούδια. Αλλά και για τα έντομα των οποίων εξαιρετικής ζωντάνιας ζωγραφιές εικονογραφούν τα βιβλία της για τη «θαυμάσια μεταμόρφωση των καμπιών και πώς τρέφονται με λουλούδια» (εκδ. 1679 και 1683).

Η μοίρα την ταξίδεψε στον Νέο Κόσμο. Μετά τον θάνατο του πατριού της, πήγε στην Ολλανδία, στον ετεροθαλή αδελφό της Κάσπαρ, ο οποίος ανήκε σε μια θρησκευτική κοινότητα που πρέσβευε την επιστροφή στις χριστιανικές ρίζες. Το κάστρο της κοινότητας ανήκε σε μια οικογένεια, μέλος της οποίας ήταν ο διοικητής του Σουρινάμ, αργότερα ολλανδική Γκαϊάνα. Εκεί ταξίδεψε η Μαρία Σίβιλα το 1699, ετών 52, για να μελετήσει τα έντομα της χώρας στο πραγματικό τους περιβάλλον. Εμεινε ώς το 1701 και στο βιβλίο που έγραψε αργότερα, περιγράφει τις εξόδους της σε δάση τόσο πυκνά ώστε οι ιθαγενείς συνοδοί και υπηρέτες της, έπρεπε να ανοίγουν δρόμο με σπαθιά, κόβοντας τη βλάστηση. Το βιβλίο της, η «Μεταμόρφωση των εντόμων του Σουρινάμ» δημοσιεύθηκε το 1705 κοσμημένο με τις υδατογραφίες που ζωγράφισε μετά την επιστροφή της στη Γερμανία και που σήμερα φυλάσσονται στη Βασιλική Συλλογή. [Η Καθημερινή, 07/11/2008]