Η γενιά του γκράφιτι αποθέωσε τον Γκόγια

Περισσότεροι από 100.000 επισκέπτες θαύμασαν τα χαρακτικά του

Της Μαργαριτας Πουρναρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 16 Nοεμβρίου 2008

Αν παρατηρούσε προσεκτικά κανείς τους νεαρούς επισκέπτες που περνούσαν το κατώφλι της Εθνικής Πινακοθήκης τους τελευταίους μήνες, θα νόμιζε ότι πολλοί από αυτούς πήγαιναν σε έκθεση γκράφιτι. Σκισμένα τζιν, ελβιέλες, πολύχρωμα μπλουζάκια γέμιζαν τις αίθουσες με τα χαρακτικά έργα του Φρανσίσκο Γκόγια. Συνολικά 100.000 Ελληνες και ξένοι επισκέφθηκαν το αφιέρωμα, που ολοκληρώθηκε πριν από λίγες ημέρες, γνωρίζοντας μεγάλη επιτυχία, ιδιαίτερα στις νεαρές ηλικίες.

Τα δημοφιλή χαρακτικά του σπουδαίου Ισπανού ζωγράφου (από τις σειρές «Τα «Καπρίτσια», «Τα δεινά του πολέμου», «Ταυρομαχίες» και «Τρέλλα») ανήκουν στους κρυμμένους θησαυρούς της Εθνικής Πινακοθήκης. Το μουσείο διαθέτει αντίστοιχες σειρές σπάνιων χαρακτικών του Ρέμπραντ και του Ντίρερ, που έχουν εκτεθεί ελάχιστα στο ευρύ κοινό – όλα αποκτήματα του αείμνηστου Μαρίνου Καλλιγά, διευθυντή του ιδρύματος έως το 1971, στον οποίο ήταν αφιερωμένη η έκθεση Γκόγια. Η Μαριλένα Κασιμάτη, επιμελήτρια της έκθεσης, μιλά στην «Κ» για τη συμβολή του Καλλιγά αλλά και για τη μελλοντική αξιοποίηση των αποκτημάτων που άφησε πίσω του.

Διαχρονικά έργα

• Γιατί η έκθεση του Γκόγια γνώρισε τέτοια αποδοχή από το κοινό;

— Ο Γκόγια αγαπήθηκε από τους Αθηναίους διότι τα έργα του είναι διαχρονικά και καίρια. Με μια λέξη, είναι συναρπαστικά. Μικρές ιστορίες, με έξοχη αφήγηση. Το αφιέρωμα εγκαινιάστηκε στις 25 Ιουνίου και είχε πολλούς Ελληνες και ξένους επισκέπτες. Ο κατάλογος που κόστιζε 40 ευρώ εξαντλήθηκε όπως και οι κάρτες και οι αφισέτες που τυπώθηκαν με την ευκαιρία της έκθεσης. Λένε ότι η χαρακτική είναι κοπιαστική για το κοινό. Απαιτεί από τον θεατή περισσότερη συγκέντρωση, αλλά τον ανταμείβει. Το έχει πει ο Γιάννης Ψυχοπαίδης: «Ο αέρας που είναι πάνω από το χαρακτικό έργο είναι πιο πυκνός».

• Πότε πρωτοπαρουσιάστηκαν τα έργα αυτά στην Αθήνα;

— Τα 211 χαρακτικά από τις 4 σειρές είχαν εκτεθεί για πρώτη φορά την περίοδο της Δικτατορίας. Ευτυχώς οι λογοκριτές δεν είχαν αντιληφθεί πόσο δυνατά και ανατρεπτικά είναι. Ο Γκόγια μέσα από αυτές τις σειρές μιλά για τη βία, την κατάχρηση εξουσίας, την άρνηση της υποταγής στον ισχυρό. Ο Μαρίνος Καλλιγάς κατάφερε να κάνει αυτήν την έκθεση σιωπηρά και πονηρά. Τότε κυκλοφόρησε ένας μικρός κατάλογος, σχεδόν τσέπης, διότι η Πινακοθήκη δεν είχε πόρους. Στην εισαγωγή είχε μεταφρασμένα κείμενα ενός από τους μεγαλύτερους ξένους μελετητές του Γκόγια. Από τότε μπήκαν στα συρτάρια και κάποια ξαναβγήκαν το 1984 στην έκθεση «Πεντακόσια χρόνια δυτικοευρωπαϊκής χαρακτικής». Ηταν σε άριστη κατάσταση, αλλά χρειάζονταν καινούρια χαρτόνια, ειδικά τζάμια για τις υπεριώδεις ακτίνες και νέες κορνίζες.

• Τι είδους άνθρωποι επισκέφθηκαν την έκθεση;

— Φιλομαθείς και καλοβαλμένοι. Το ενδιαφέρον στοιχείο όμως είναι ότι ήρθαν πολλοί νέοι. Το αποδίδω στη μεγάλη διαφήμιση που έγινε από τα free press. Mου έκανε εντύπωση ότι τα νέα παιδιά, που έχουν μάθει να τα βλέπουν όλα βιαστικά, αφιέρωναν πολύ χρόνο μπροστά στα έργα. Τους παρατηρούσα να δίνουν μεγάλη σημασία στους τίτλους. Οπως όλοι γνωρίζουμε, ο Γκόγια δεν ήταν απλώς ένας ιδιοφυής επινοητής εικόνων, αλλά και κάποιος που έχει χαρισματική πένα. Οσο και αν ακούγεται περίεργο, ένας πιτσιρικάς που τον ενδιαφέρουν τα γκράφιτι, τα σκίτσα και τα συνθήματα, θα συγκινήθηκε με τον Γκόγια.

Διαμάντια

• Γνωρίζετε σε βάθος τη συλλογή σχεδίων και χαρακτικών της Πινακοθήκης. Εχουμε και άλλα τέτοια «διαμάντια»;

— Διαθέτουμε 4.612 ελληνικά και ξένα σχέδια και 3.432 ελληνικά και ξένα χαρακτικά. Μεγάλο μέρος τους περιήλθε στο μουσείο από δωρεές και αγορές την περίοδο του Μαρίνου Καλλιγά. Ειδικά στα χαρακτικά έχουμε πολύ σημαντικές σειρές του Ρέμπραντ, του Ντίρερ, του Ντομιέ κ.ά. Οπως και του Γκόγια, αγοράστηκαν όλα χάρη στον Καλλιγά, που φρόντισε τη δεκαετία του ’60 να εμπλουτίσει την Πινακοθήκη με αυτά τα πολύ σημαντικά αποκτήματα, τα οποία αγόρασε στο εξωτερικό. Του οφείλουμε πολλά διότι ήταν ο πρώτος που αντελήφθη ότι ένα μεγάλο μουσείο, αφιερωμένο στη ζωγραφική, πρέπει να έχει και σπουδαία έργα χαρακτικής. Οι συλλογές μας καλύπτουν όλους τους σημαντικούς αιώνες της δυτικοευρωπαϊκής χαρακτικής. Σήμερα θα ήταν αδύνατον οικονομικά να αγοράσουμε έστω και μία από τις σειρές που πήρε ο διορατικός Καλλιγάς από την Ευρώπη, ο οποίος είχε έγνοια και για τα σχέδια. Η θητεία του ήταν πραγματικά σημαντική. Το Μουσείο Μπενάκη εξέδωσε το βιβλίο με τα τεχνοκριτικά του κείμενα, αλλά η Πινακοθήκη τού χρωστά πολλά περισσότερα, όπως το κτίριό της αλλά και τη συνένωση του κληροδοτήματος Σούτσου με τη συλλογή του Μουσείου. Τον κατηγόρησαν επειδή ήταν επικεφαλής την περίοδο της επταετίας. Δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά, μιας και ήταν γενικός διευθυντής και έφυγε μόλις έληξε η θητεία του.

Εκδόσεις

• Πώς θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε καλύτερα τα σχέδια και τα χαρακτικά της Πινακοθήκης;

— Μια καλή ιδέα θα ήταν να κάνουμε μικρές εκθέσεις στο μεσοπάτωμα, παράλληλα με τα μεγάλα μας αφιερώματα. Ετσι το κοινό θα αποκτούσε μια τριβή μαζί τους. Είναι σημαντικό για έναν Ελληνα επισκέπτη να διαβάζει ότι ο Ρέμπραντ και ο Ντίρερ είναι χαράκτες, όπως ήταν ο τίτλος του Γκόγια. Επίσης θα μπορούσαμε να κάνουμε –όπως και τα μουσεία του εξωτερικού– θαυμάσιες εκδόσεις, όπως τα λευκώματα, που αποτελούν πηγή εσόδων. Εχουμε λ.χ. 450 σχέδια του Παρθένη που έγιναν δωρεά από την κόρη του καλλιτέχνη επί Παπαστάμου και 729 σχέδια του Λύτρα, καταπληκτικά σχέδια του Πάνου Αραβαντινού που ήταν σκηνογράφος στην όπερα του Βερολίνου, σχέδια του Γαλάνη, του Χαλεπά, του Σκλάβου... Το ίδιο ισχύει και για τα χαρακτικά όπου πάλι διαθέτουμε έργα του Τάσσου, της Κατράκη, του Γαλάνη, του Κεφαλληνού κ.ά. Ολα αυτά θα μπορούσαν κάλλιστα να αξιοποιηθούν σε εκθεσιακό και εκδοτικό επίπεδο.