Ο «κανίβαλος» Πικάσο και τα αριστουργήματα των άλλων

Τρεις εκθέσεις στο Παρίσι

Της ΚΑΤΙΑΣ ΑΡΦΑΡΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 10/11/2008

Περισσότερα από 200 έργα έχουν συγκεντρωθεί ώς τις 2 Φεβρουαρίου στο Γκραν Παλέ για την περίφημη έκθεση «Ο Πικάσο και οι μετρ», ίσως το πιο συζητημένο εκθεσιακό γεγονός των τελευταίων χρόνων στο Παρίσι.

«Γυμνή γυναίκα όρθια» του Πολ Σεζάν (πάνω) και (κάτω) ένα έργο του Πικάσο που συνομιλεί δημιουργικά μ' αυτήν

Το εξωφρενικό κόστος της έκθεσης φαντάζει προκλητικό σε μέρες παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ομολογώ, ωστόσο, πως ένιωσα πραγματική ευτυχία βλέποντας π.χ. στην ίδια αίθουσα την «Γκρίζα Οδαλίσκη» (Odalisque en grisaille) του Ενγκρ από το Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, την «Ολυμπία» του Μανέ από το γειτονικό Ορσέ, την «Αφροδίτη» του Τιτσιάνο και τη «Γυμνή Μάγια» του Γκόγια σε μια από τις σπάνιες εξόδους της από το Πράδο της Μαδρίτης.

Πρόθεση των επιμελητριών Αν Μπαλτασαρί (διευθύντρια του Μουσείου Πικάσο) και Μαρί-Λορ Μπερναντάκ (επιμελήτρια σύγχρονης τέχνης στο Λούβρο) ήταν να φωτίσουν την «κανιβαλιστική» στάση του Πικάσο, που δεν έπαψε ώς το τέλος της ζωής του να συνδιαλέγεται με τους μεγάλους μετρ με χιούμορ, ειρωνεία και έντονα κριτική ματιά, δημιουργώντας, κυρίως από τη δεκαετία του 1950 και μετά, δεκάδες «παραλλαγές» αριστουργημάτων της ζωγραφικής.

Αν και η έκθεση στοχεύει να προσεγγίσει ένα από τα πλέον συναρπαστικά κεφάλαια της ιστορίας της τέχνης, η υλοποίησή της ακολουθεί δυστυχώς τη γνωστή πλέον εμπορική τακτική του Γκραν Παλέ: θεματικά οργανωμένη, σύμφωνα με τις καθιερωμένες ακαδημαϊκές κατηγορίες («πορτρέτο», «γυμνό», «νεκρές φύσεις» κ.λπ.), επικεντρώνεται περισσότερο στη συσσώρευση αριστουργημάτων ικανών να προσελκύσουν πλήθη επισκεπτών παρά στην ουσιαστική ανίχνευση της εξαιρετικά περίπλοκης σχέσης του Πικάσο με τους «συνοδοιπόρους» του καλλιτέχνες. Ενότητες ενδεικτικές της άκριτης αυτής παράθεσης έργων είναι για παράδειγμα η πρώτη αίθουσα με τις αυτοπροσωπογραφίες των Γκρέκο, Σεζάν, Πουσέν, Γκογκέν, Ρέμπραντ, Ντελακρουά κ.λπ., αλλά και εκείνη με τις νεκρές φύσεις, όπου, με εξαίρεση κυρίως τα έργα των Γκόγια και Σαρντέν, δίνουν την εντύπωση ότι επιλέχθηκαν λόγω της κοινής θεματικής τους και όχι της εκλεκτικής τους συγγένειας με τον Ισπανό καλλιτέχνη.

Πέρα από την αδυναμία των επιμελητριών να υπερβούν τους επιφανειακούς παραλληλισμούς, η αποτυχία της έκθεσης οφείλεται κατά τη γνώμη μου σε ακόμα δύο άστοχες επιλογές: πρώτα από όλα στην κυριαρχία της (προσφορότερης σε συσχετισμούς) πρώιμης και όψιμης περιόδου δημιουργίας του Πικάσο, που λειτουργεί τελικά εις βάρος του καθώς συρρικνώνει τις ποικίλες μορφοπλαστικές του αναζητήσεις: η κυβιστική περίοδός του εκπροσωπείται δειγματοληπτικά μέσα από μόνο δύο έργα, ενώ το σύνολο των κολάζ και των γλυπτών του έχει αποκλειστεί.

Ο πίνακας που ο Πικάσο εμπνεύστηκε από το «Γεύμα στη χλόη» του Εντουάρ Μανέ

Δεύτερη λανθασμένη επιλογή είναι η απόφαση των επιμελητριών να περιορίσουν την παγκόσμια εμβέλεια του Πικάσο στον δυτικό κόσμο. Παρά τις πυκνές αναφορές στην αρχαιοελληνική γλυπτική (στην έκθεση έχουμε τη σπάνια ευκαιρία να δούμε σπουδές από τη βραχύβια φοιτητική του ζωή), απουσιάζει η οποιαδήποτε αναφορά στις σημαντικές επιρροές που δέχθηκε ο Πικάσο από την αφρικανική τέχνη, όταν την ανακάλυπτε έκπληκτος το καλοκαίρι του 1907 στο Εθνογραφικό Μουσείο του Τροκαντερό.

Η αποδομιστική, καυστική ματιά του μεγάλου Ισπανού έρχεται στην επιφάνεια κυρίως στην ενότητα «Παραλλαγές», όπου βλέπουμε μεταξύ άλλων τη δουλειά του πάνω στο «Λας Μενίνας» του Βελάσκεθ, καθώς και τις γκραβούρες του από αριστουργήματα του Κράναχ του Πρεσβύτερου και του Νεότερου που ανακαλύπτουμε καταχωνιασμένα σε προθήκες. Αντίστοιχες συμπαγείς ενότητες παρουσιάζονται παράλληλα στο μουσείο του Ορσέ με 26 πικασικές εκδοχές του περίφημου πίνακα του Ντελακρουά «Γυναίκες του Αλγερίου» και στο Λούβρο με παραλλαγές του Πικάσο πάνω στο αιρετικό «Γεύμα στη χλόη» του Μανέ.

Ακόμα κι αν έχουμε τελικά να κάνουμε περισσότερο με τους «μετρ» της δυτικής ζωγραφικής παρά με την επανεφεύρεσή τους από τον Πικάσο, η δίωρη αναμονή στην ουρά αξίζει, αναπόφευκτα, τον κόπο.*