Σε ύφεση οι ελληνικές δημοπρασίες

Κρίση και στο εμπόριο της τέχνης

Έργα στα αζήτητα

Η αγορά της τέχνης περνά στην περίοδο των ισχνών αγελάδων. Οι διεθνείς δημοπρασίες που έγιναν στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη δείχνουν ότι οι μεγάλοι παίκτες (Ρώσοι και Αραβες μεγιστάνες, στελέχη Hedge Funds) είτε αποχώρησαν, είτε έγιναν πιο προσεκτικοί στις αγορές τους. Τα αποτελέσματα δύο Greek Sale των οίκων Sotheby's και Bonhams που έγιναν πριν από μερικές ημέρες στο Λονδίνο επίσης μαρτυρούν ότι οι εποχές των συνεχόμενων ρεκόρ έχουν παρέλθει. Πολλά έργα έμειναν στα αζήτητα.

Στα αζήτητα έργα των Φασιανού, Παρθένη, Χαλεπά, Εγγονόπουλου κ.ά. εξαιτίας της υπερπροσφοράς και των υψηλών τιμών εκκίνησης

Της Μαργαριτας Πουρναρα

«Μπράβο κύριε. Τα καταφέρατε», είπε ο δημοπράτης Τομπάιας Μάγιερ στον τυχερό αγοραστή μιας υδατογραφίας του Καντίνσκι που πουλήθηκε αντί 350.000 δολαρίων, ενώ αναμενόταν να πιάσει τις 750.000 δολάρια σε πλειστηριασμό του οίκου Sotheby’s στις 3 Νοεμβρίου. Το σχόλιο του Μάγιερ που είναι επικεφαλής του διεθνούς τμήματος του οίκου για τη σύγχρονη τέχνη, δεν ήταν τυχαίο. Οι μεγάλου βεληνεκούς πλειστηριασμοί που έγιναν στις αρχές του Νοεμβρίου επιβεβαίωσαν ότι μπορεί οι ιστορικοί οίκοι δημοπρασιών να βγαίνουν χαμένοι από την παγκόσμια οικονομική κρίση, καθώς πολλά αντικείμενα μένουν στα αζήτητα, αλλά η αγορά της τέχνης βγαίνει κερδισμένη καθώς τα πράγματα μπαίνουν σταδιακά στη θέση τους.

Είναι λογικό. Από τους μεγάλους παίκτες, απουσιάζουν πολλοί Ρώσοι μεγιστάνες, στελέχη hedge funds και βαθύπλουτοι Αραβες που δεν δίσταζαν να οδηγήσουν τις τιμές στα ύψη.

Σε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας έγιναν και τα δύο Greek Sale των Bonhams (10/11) και Sotheby’s (11/11), τα οποία αναμένονταν με πολύ ενδιαφέρον. Το περιοδικό Economist λ.χ. σε άρθρο που δημοσιεύτηκε την 1η Νοεμβρίου υπογράμμιζε: «Δεν χρειάζεται να είσαστε Ελληνες για να έχετε περιέργεια για τα αποτελέσματα. Κάποιες αγορές συνεχίζουν να τα πηγαίνουν καλά παρά τη γενικευμένη ύφεση και αυτές οι δημοπρασίες τοπικού ενδιαφέροντος μπορούν να δείξουν αν θα υπάρξει αντίσταση στην πτώση των τιμών». Δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν συνέβη στα Greek Sales.

Τα Greek Sales

Οι Sotheby’s κατάφεραν να πουλήσουν μόλις 106 από τα 200 lots (53%) και οι Bonhams, 118 από τα 169 (69,8%). Εισπρακτικά, η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη. Αν υπολογίσει κάποιος το σύνολο των ελάχιστων εκτιμήσεων τότε οι Sotheby’s έπρεπε να είχαν ξεπεράσει τα 11 εκατομμύρια στερλίνες, ενώ ο τζίρος τους (χωρίς προμήθεια) ήταν τελικά 5.043.800 στερλίνες. Αν από αυτό αφαιρέσουμε το ποσό του πιο ακριβού έργου και ρεκόρ τιμής όλων των εποχών «Η άφιξη του Καραϊσκάκη στο Φάληρο» του Βολανάκη που έφτασε 1.400.000 λίρες, τότε μένει ένας αναιμικός τζίρος 3.634.800 στερλίνες. Αντίστοιχα οι Bonhams έπιασαν τις 3.236.300 στερλίνες (χωρίς προμήθεια) ενώ το άθροισμα των ελάχιστων εκτιμήσεων ήταν 5.711.500 στερλίνες.

Ο μεγάλος αριθμός έργων με υψηλές τιμές εκτίμησης δείχνει ότι οι υπεύθυνοι των Greek Sale δεν υπολόγισαν σωστά τον αντίκτυπο της κρίσης στην ελληνική αγορά τέχνης και το πλήρωσαν. Σε μεγάλες ξένες δημοπρασίες οι αγοραστές δέχθηκαν ισχυρές πιέσεις από τους οίκους να χαμηλώσουν τα reserves (ελάχιστη τιμή πώλησης από τον πωλητή προς τον οίκο). Από την άλλη, απουσίαζαν από τα πρόσφατα Greek Sales μεγάλοι αγοραστές που είχαν κάνει πολλά ρεκόρ στο παρελθόν. Και τα αίτια της απουσίας δεν είχαν να κάνουν μόνο με την παγκόσμια οικονομική κρίση…

Στους Sotheby’s έμειναν λοιπόν στα αζήτητα, πίνακες των Ράλλη, Φασιανού, Παρθένη, Διαμαντόπουλου, Χαλεπά κ.ά. Το έργο του Σ. Σαββίδη «Ανατολίτικη σκηνή στον περίβολο τζαμιού» βγήκε στο Λονδίνο με εκτίμηση 200.000 με 300.000 στερλίνες. Το έργο του Αλταμούρα «Παραπλέοντας στην ακτή» εκτιμήθηκε για το ίδιο ποσό. Και τα δύο δεν πωλήθηκαν. Στους Bonhams δεν πωλήθηκε η Rolls Royce που έφτασε στη χώρα μας επί χούντας και τη χρησιμοποίησε ελάχιστα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Δεν βρήκαν επίσης νέο ιδιοκτήτη πίνακες του Εγγονόπουλου, Φασιανού, Γαλάνη, Μπουζιάνη κ.ά.

Οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί. Από τα 106 έργα που πωλήθηκαν στους Sotheby’s το 66% δεν κατάφερε να ξεπεράσει την ελάχιστη τιμή εκτίμησης. Ανάμεσά τους βρίσκονταν 5 από τα 10 ακριβότερα έργα της δημοπρασίας. Το αντίστοιχο ποσοστό για τα 118 έργα Bonhams ήταν 40%. Ανάμεσά τους ήταν τα 7 από τα 10 ακριβότερα έργα. Οι ειδικοί των πλειστηριασμών θεωρούν ότι η επιτυχία μιας δημοπρασίας εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την ποιότητα των έργων και τις τιμές τους (εκτίμηση και reserves). Στα δύο τελευταία Greek Sale, το κοκτέιλ δεν είχε σωστές αναλογίες: στους Sotheby’s τα 10 πιο ακριβά έργα από τα 200 (το 5% των lots δηλαδή) έδωσαν το 70% του τζίρου (χωρίς προμήθεια), ενώ η πώληση των τελευταίων 33 lots που πουλήθηκαν απέφερε μόνο 206.000 στερλίνες (χωρίς προμήθεια). Στους Bonhams τα δέκα ακριβότερα έργα (8,5% των lots που πουλήθηκαν) απέφερε το 55% του συνολικού τζίρου (χωρίς προμήθεια).

Αλλο ένα στοιχείο που έπρεπε να προσέξουν οι υπεύθυνοι των οίκων είναι πως ορισμένοι καλλιτέχνες εκπροσωπήθηκαν με μεγάλο αριθμό έργων. Και στις δύο δημοπρασίες ο Γαΐτης, ο Φασιανός, ο Πράσινος και ο Κεσσανλής είχαν συνολικά 62 έργα. Χωρίς αγοραστή έμειναν πάντως όλα τα έργα Παρθένη.

Είναι εμφανές ότι εισερχόμαστε σε μια περίοδο ξεκαθαρίσματος και επανεκτιμήσεων. Η ελληνική αγορά που θεωρείται από τις πιο δυναμικά αναπτυσσόμενες μαζί με τη ρωσική, την κινεζική και την ινδική περνά σε φάση ωρίμασης. Καιρός είναι να ωριμάσουν και οι Ελληνες αγοραστές.

Τα πραγματικά αποτελέσματα

Πολλές φορές σχηματίζουμε μια πλασματική εικόνα για την οικονομική επιτυχία των δημοπρασιών. Τα αποτελέσματα των Greek Sale λ.χ. παρουσιάζονται συνήθως σε ευρώ. Επιπροσθέτως, ως τελική τιμή πώλησης ενός έργου, οι οίκοι υπολογίζουν την τιμή κατοχύρωσης συν την προμήθεια. Το ίδιο ισχύει και για τον συνολικό τζίρο. Η πολιτική αυτή, την οποία εφαρμόζουν όλοι οι διεθνείς οίκοι δημοπρασιών, έχει δεχθεί επικρίσεις. Στην Ελλάδα, ο τζίρος των πλειστηριασμών εμφανίζεται μεγαλύτερος κατά 50% σχεδόν απ’ ό,τι είναι, καθώς «φουσκώνει» από την προμήθεια με ποσοστό 15-20%, πολαπλασιασμένο κατά 25% σήμερα από τη μετατροπή των στερλινών σε ευρώ. Βέβαια οι εκτιμήσεις των οίκων γίνονται σε λίρες και χωρίς προμήθεια. Για να δούμε την πραγματική εικόνα μιας δημοπρασίας οφείλουμε να συγκρίνουμε τον τζίρο χωρίς προμήθεια με το σύνολο των εκτίμησεων, επίσης χωρίς προμήθεια. Ο πίνακας - ρεκορ του Βολανάκη π.χ. παρουσιάστηκε στον Τύπο ότι πουλήθηκε 1,9 εκατ. ευρώ. Σε λίρες το ποσό αυτό είναι 1,6 εκατ. Η τιμή κατοχύρωσης όμως είναι 1,4 εκατ. λίρες. Το σημερινό άρθρο της «Κ» παρουσιάζει τις τιμές σε στερλίνες και χωρίς την προμήθεια.