Της Αννας Χατζηγιαννακη, Η Καθημερινή, 09/11/2008
Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Βιέννης –το MUMOK– βρίσκεται στην καρδιά της αυστριακής πρωτεύουσας, στη Γειτονιά των Μουσείων (Museum Quartier), ένα από τα δέκα μεγαλύτερα πολιτιστικά συγκροτήματα στον κόσμο. Εδώ, η παραδοσιακή βιεννέζικη αρχιτεκτονική της πινακοθήκης της Βιέννης συμβιώνει αρμονικά με το λευκό μοντέρνο κυβικό κτίριο του Μουσείου Λέοπολντ και το μαύρο του βασάλτη που καλύπτει το επίσης κυβικό MUMOK. Η ομάδα από αρχιτέκτονες που σχεδίασε τη Γειτονιά των Μουσείων είχε όραμα τη συνύπαρξη παλιού και καινούργιου, την επικοινωνία των ανθρώπων της πόλης με το χώρο αλλά και μεταξύ τους, έναν κόσμο καλύτερο με δύο λόγια.
Από την εποχή του βιεννέζικου καλλιτεχνικού ακτιβισμού στα χρόνια του ’60, και τις σκανδαλώδεις για την εποχή εκδηλώσεις «Τέχνη και Επανάσταση», μέχρι σήμερα, δεν είναι τα οράματα που άλλαξαν. Την έκπληξη έκανε η τεχνολογία που ανέτρεψε ώς ένα βαθμό και τις λύσεις που είχαν δώσει οι πρωτοπόροι. Eτσι, οι μακέτες, τα σχέδια, τα αντικείμενα, οι φωτογραφίες και οι ταινίες σε super 8 από τα έργα τους μπήκαν στα μουσεία, απ’ όπου τα συγκέντρωσαν οι επιμελητές του MUMOK για την έκθεση «Mind Expanders». Ομως, δεν μπήκαν στα μουσεία οι ιδέες που ενέπνευσαν τις πρωτοπορίες πριν από 40 – 50 χρόνια: Οι αρχές του κινήματος των Fluxus, η ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, οι ιδέες του Τεοντόρ Αντόρνο για τις ουσιαστικές αξίες, που είναι η ελευθερία και η δημιουργικότητα, εξακολουθούν να εμπνέουν ακόμα και σήμερα.
Όταν στη δεκαετία του 1960 αμφισβητήθηκαν δυναμικά από τους νέους σε Ευρώπη και ΗΠΑ οι συντηρητικές ιδέες για την πολιτική και την κοινωνία, αμφισβητήθηκαν ταυτόχρονα οι προκαθορισμένοι ρόλοι των φύλων, οι κοινωνικές διακρίσεις και οι κυρίαρχοι καλλιτεχνικοί θεσμοί. Οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι που συμπορεύονταν με τις κοινωνικές και τεχνολογικές ανατροπές, διεκδικούσαν το δικαίωμα στη διαφορετικότητα και την ουτοπία, σχεδιάζοντας παρεμβάσεις, δράσεις, αντικείμενα και χώρους με πνεύμα κοινωνικής κριτικής. Στόχος, ένα μέλλον όπου θα συνυπήρχαν η διαστημική τεχνολογία και οι αξίες των χίπις.
Ταυτόχρονα, ενώ οι πρωτοπόροι αρχιτέκτονες γκρέμιζαν τα στεγανά μεταξύ των άλλων τεχνών και της αρχιτεκτονικής, οι πρωτοπόροι καλλιτέχνες έστρεφαν τις αναζητήσεις τους στο χώρο και στις αμοιβαίες σχέσεις χώρου και σώματος, γνωρίζοντας ότι στο ανθρώπινο σώμα αποτυπώνονται οι σχέσεις εξουσίας. Με βάση αυτό το διπλό άνοιγμα – συνάντηση των πρωτοποριών της εποχής, είναι οργανωμένη η έκθεση «Mind Expanders». Το ένα μέρος είναι αφιερωμένο στον σχεδιασμό ουτοπικών χώρων και αντικειμένων και το άλλο στους πρωτοπόρους περφόρμερ.
Επικοινωνία και αντι–ντιζάιν
Στην ενότητα «Ουτοπική αρχιτεκτονική γύρω στο 1968» η γενιά των αρχιτεκτόνων της αμφισβήτησης, απορρίπτοντας την ψυχρή λειτουργικότητα του Μπαουχάουζ, πρότεινε πειραματικούς ουτοπικούς χώρους και αντικείμενα, όπως το «Mind Expander» (1967), που έδωσε και τον τίτλο στην έκθεση. Είναι ένα αντικείμενο δύο θέσεων στο μέγεθος μεγάλης πολυθρόνας, που το καλύπτει μέχρι τη μέση ένα τεράστιο μπλε διαφανές «κράνος». Τα δύο άτομα που στριμώχνονται μέσα του, μοιράζονται το διαστημικής αισθητικής και τεχνολογίας περιβάλλον που δημιουργεί φωσφορίζοντα σχήματα. Αυτά από γραπτή περιγραφή, επειδή το έργο ήταν εκτός λειτουργίας την ημέρα της επίσκεψής μας, λόγω της εντατικής χρήσης. Πάντως, η αλήθεια είναι ότι τις προσδοκίες για μια κοινωνία διαπροσωπικών εμπειριών τύπου Mind Expander έσβησαν πριν από χρόνια η μαζική τηλεοπτική αποχαύνωση πρώτα, και μετά ο εθισμός στην απομακρυσμένη επικοινωνία μέσω Διαδικτύου. Εννοείται, ποτέ δεν θα μπορούσαν να φανταστούν την κοινωνικότητα που προτείνει το Facebook.
Η ομάδα «Superstudio» από τη Φλωρεντία είχε σχεδιάσει μιαν ουτοπική εφιαλτική μεγα–κατασκευή αντι–ντιζάιν, το Συνεχές Μνημείο (Il Monumento Continuo) που θα επεκτεινόταν και θα κάλυπτε σταδιακά ολόκληρη την επιφάνεια του πλανήτη, με την υπόθεση ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης των μητροπόλεων, με τα ομοιόμορφα κτίρια από γυαλί και ατσάλι, θα οδηγούσαν κάποια στιγμή στο να γίνει ολόκληρος ο πλανήτης μια απρόσωπη μεγαλούπολη χωρίς τοπικές πολιτιστικές διαφοροποιήσεις. Μάλλον δεν θα ενοχλούσε σήμερα τέτοια προοπτική όσους ζουν στις φαβέλες, στις παραγκουπόλεις και στο δρόμο.
Aλλη εκδοχή ουτοπικής πόλης η Plug–in–City (Πόλη Πρίζας) χωρίς κτίρια, όπου οι περαστικοί κάτοικοι – νομάδες θα έστηναν στα γρήγορα πρόχειρες κατοικίες και γραφεία. Οι φορητές φουσκωτές και διαφανείς κατασκευές βόλευαν πολύ στην κυρίαρχη ιδέα της συνεχούς μετακίνησης. Μερικές παρόμοιες λύσεις χρησιμοποιούνται σήμερα στις συναυλίες. Η αμερικανική ομάδα Ant Farm σχεδίασε κατοικίες τύπου «φτιάξ’ το μόνος σου», με αναλυτικές οδηγίες συναρμολόγησης. Η πόλη που ταξιδεύει (Travelling City) σχεδιάστηκε ως μια τεράστια ρομποτική κατασκευή με έξυπνα κτίρια, που θα μπορούσε να μετακινηθεί ή να σταθεί όταν οι κάτοικοί της θα έβρισκαν μέρος που θα τους άρεσε να μείνουν.
Το σώμα πέρα από τα όριά του
Οι φωτογραφίες και τα κινηματογραφημένα ντοκουμέντα της έκθεσης δείχνουν τη δράση του βιεννέζικου ακτιβισμού, αλλά και καλλιτεχνών από το διεθνή χώρο στις δεκαετίες 1960 και 1970. Χάπενινγκ στο δρόμο που ξαφνιάζουν και σοκάρουν τους περαστικούς ή καταλήγουν ακόμα και στη σύλληψη του περφόρμερ. Δράσεις, με ή χωρίς παρουσία κοινού, σώματα προκλητικά και δηλωτικά με διαφορετικούς τρόπους σε κάθε περίπτωση. Το ανθρώπινο σώμα καταλαμβάνει την κεντρική θέση στη δράση, γίνεται καλλιτεχνικό μέσο, καθρέφτης των σχέσεων εξουσίας στην κοινωνία, μορφή έκφρασης που χρησιμοποιείται ως διαμαρτυρία ενάντια στους κοινωνικούς μηχανισμούς. Σε πολλές περιπτώσεις, το σώμα υποβάλλεται σε οριακές καταστάσεις, με κίνδυνο και της ίδιας της ζωής του περφόρμερ. Στόχος να χτυπηθεί η αυταρέσκεια και ο κομφορμισμός της μεταπολεμικής κοινωνίας. Ο φεμινισμός και οι ρόλοι των φύλων, που ήταν –και εξακολουθεί να είναι ακόμα– από τα μεγάλα πολιτικά ζητήματα, αποτέλεσαν τον κεντρικό θεματικό άξονα στις περφόρμανς της Κάρολ Σνίμαν, της Τζίνα Πάνε και της Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Εδώ και αρκετά χρόνια, η περφόρμανς έχει πάρει άλλους δρόμους. Διερευνά τις δυνατότητες συμβίωσης τεχνολογικής και βιολογικής οντότητας, δοκιμάζει την τηλε–παρουσία και την τηλε–δράση με χρήση ρομποτικής τεχνολογίας, παρατηρεί το σώμα σε οριακές καταστάσεις, όπως οι συνθήκες μηδενικής βαρύτητας. Σήμερα, οι μακέτες με τις ουτοπικές πόλεις και τα διαστημικά αντικείμενα μοιάζουν βγαλμένα από εικονογραφημένο περιοδικό επιστημονικής φαντασίας. Οι κάποτε προκλητικές για τους πουριτανούς αστούς περφόρμανς ελάχιστους θα σοκάριζαν σήμερα με τα ολόγυμνα ή αυτο–τραυματισμένα σώματα, που δοκιμάζουν τα όριά τους ή δηλώνουν τον αντισυμβατικό ερωτισμό τους καταγγέλλοντας την υποκρισία.
Τα μεγάλα πολιτικά ζητήματα δεν είναι πια τα ίδια, αλλά ούτε και οι άνθρωποι είναι ίδιοι. Ο σύγχρονος τηλεθεατής εθίστηκε να αφομοιώνει θεάματα πολύ πιο βίαια. Είναι τελικά ένα θέμα, τι θα έπρεπε να κάνουν σήμερα οι εξεγερμένοι καλλιτέχνες της εποχής εκείνης, για να σηκωθεί ο καταναλωτής θεάματος από τον καναπέ και να πατήσει «off» στο τηλεκοντρόλ.
Ιnfo
- «Mind Expanders», Performative Bodies–Utopian Architectures around 1968. MUMOK, Βιέννη, μέχρι 30 Αυγούστου 2009 www.mumok.at
No comments:
Post a Comment