«Πολύπτυχος» Τσαρούχης, ετών 100

Η πρώτη αναδρομική έκθεση έργων του στην Αθήνα

Ο Γιάννης Τσαρούχης είναι καλλιτέχνης που σφράγισε με το έργο του τη νεοελληνική ζωγραφική δημιουργία και διαμόρφωσε την εικόνα της εθνικής μας αυτογνωσίας. Για να τιμήσουν τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, το Μουσείο Μπενάκη, το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη και το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τραπέζης Κύπρου διοργανώνουν μεγάλο αφιέρωμα, στους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς, έως τις 14 Μαρτίου του 2010. Πρόκειται για την πρώτη αναδρομική έκθεση έργων του Γιάννη Τσαρούχη που παρουσιάζεται στην Αθήνα.

Η έκθεση «Γιάννης Τσαρούχης 1910-1989», την οποία επιμελήθηκε η Νίκη Γρυπάρη και σχεδίασε η Λίλη Πεζανού, περιλαμβάνει περίπου 670 έργα, που ανήκουν σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Στόχος της είναι να αναδείξει το πολύπτυχο έργο του καλλιτέχνη, να παρουσιάσει μια πλήρη εικόνα του πλούσιου ζωγραφικού του έργου (πίνακες, εικονογραφήσεις βιβλίων κ.ά.), καθώς και της καθοριστικής συμβολής του στο νεοελληνικό θέατρο (μακέτες σκηνικών, κοστουμιών κ.ά.). Την έκθεση συνοδεύει σημαντική έκδοση 400 σελίδων, με τίτλο «Γιάννης Τσαρούχης 1910-1989», την οποία συνυπογράφουν οι: Άγγελος Δεληβοριάς, Νίκη Γρυπάρη, Ευγένιος Ματθιόπουλος, Αλέκος Λεβίδης, Παναγής Βουρλούμης, Ελγκα Καββαδία και Χλόη Ομπολένσκι.

Ζωγράφος, σκηνογράφος, ενδυματολόγος

Ο Γιάννης Τσαρούχης γεννήθηκε το 1910 στον Πειραιά. Μαθήτευσε στο Φώτη Κόντογλου, όπου μυήθηκε στη βυζαντινή αγιογραφία (1930-1934), ενώ την ίδια περίοδο διαμόρφωσε μια ποικιλία ενδιαφερόντων. Γνωρίστηκε με την Αγγελική Χατζημιχάλη και μελέτησε με πάθος τη λαϊκή φορεσιά, έμαθε από την Εύα Σικελιανού να υφαίνει στον αργαλειό και μελέτησε δείγματα κοπτικής υφαντικής, ίδρυσε μαζί με τον Κάρολο Κουν τη Λαϊκή Σκηνή και ξεκίνησε τη συγγραφή σουρεαλιστικών ποιημάτων. Για το δάσκαλό του, Κωστή Παρθένη, ο Τσαρούχης αναφέρει: «Πολλά οφείλω στον Κωστή Παρθένη, που η αυστηρή -σαν σουηδική γυμναστική- διδασκαλία του μου επέτρεψε να πλησιάσω με άνεση τη λεγόμενη κλασική τέχνη.»

Καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, όμως, παράλληλα με τη ζωγραφική, εργάζεται στο θέατρο ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος και συνεργάζεται με τους σημαντικότερους ηθοποιούς και σκηνοθέτες της εποχής (Κάρολος Κουν, Αλέξης Μινωτής, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αιμίλιος Βεάκης, Κατερίνα Ανδρεάδη, Κατίνα Παξινού, Μελίνα Μερκούρη, Έλλη Λαμπέτη, Μαρία Κάλλας κ.ά.). Ο ίδιος γράφει για το έργο του: «Δύο είναι οι βασικές αναζητήσεις μου, παρ' όλες τις χίλιες διαφορές που παρουσιάζουν τα έργα μου μεταξύ τους. Η μία αναζήτηση είναι ούτως ειπείν νεοκλασική και προσπαθεί να αφομοιώσει το αρχαίο κλασικό ιδεώδες, όπως το εξέφρασαν για όλο τον κόσμο στα νεότερα χρόνια η Αναγέννηση και το Μπαρόκ. Η άλλη μου τάση είναι να εκφράσω όλες τις αντιρρήσεις μου για το ίδιο το ιδανικό μου, βοηθούμενος από μεγάλους αντιρρησίες της εποχής μας, αλλά και από πρότυπα παλιά ελληνικά, που είναι συχνά μαρτυρίες και στηρίγματα των αντιρρήσεων.»

Χρονολόγιο

1910, 13 Ιανουαρίου: Ο Γιάννης Τσαρούχης γεννιέται στον Πειραιά.

1917: Αρχίζει να ζωγραφίζει σε μεγάλες κόλλες χαρτί 70x100, με παστέλ.

1926: Αρχίζει να ζωγραφίζει πιο εντατικά (νεκρές φύσεις, τοπία κ.ά.) εκ του φυσικού. Ασχολείται και με το θέατρο - φιλοτεχνεί μακέτες σκηνικών και κοστουμιών.

1928: Φοιτά στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Μετά τα προκαταρκτικά έτη εγγράφεται στο εργαστήριο του Σπ. Βικάτου.

1929: Ξεκινά λεπτομερή μελέτη των ελληνικών λαϊκών φορεσιών.

1930: Μαθητής και βοηθός του Φ. Κόντογλου.

1932: Εγγράφεται στο εργαστήριο του Κων. Παρθένη.

1934: Μαζί με τον Κ. Κουν και το Δ. Δεβάρη ιδρύουν τη Λαϊκή Σκηνή. Φιλοτεχνεί σκηνικά και κοστούμια για την «Ερωφίλη» του Γ. Χορτάτζη.

1935: Ταξιδεύει για πρώτη φορά στο Παρίσι. Γνωρίζεται με τους Laurens, Matisse, Giacometti, ενώ στο σπίτι του Teriade βλέπει για πρώτη φορά έργα του Θεόφιλου.

1937: Συνεργάζεται με το θίασο Κοτοπούλη.

1938: Πραγματοποιεί την πρώτη ατομική του έκθεση στην Αθήνα. Συμμετέχει στην Α΄ Ετήσια Πανελλήνια Καλλιτεχνική Έκθεση του Ζαππείου.

1939: Σκηνογραφεί το έργο «Στέλλα Βιολάντη (Έρως εσταυρωμένος)» του Γρ. Ξενόπουλου στο Θίασο Κοτοπούλη.

1940: Επιστρατεύεται στο αλβανικό μέτωπο.

1942: Μόνιμη συνεργασία με το θίασο της Κατ. Ανδρεάδη.

1948: Συμμετέχει στην Α' (μεταπολεμική) Πανελλήνια Καλλιτεχνική Έκθεση στο Ζάππειο. Σκηνογραφεί παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης: «Ο Επιθεωρητής έρχεται» του John Priestley και «Ματωμένος Γάμος» του Federico Garcia Lorca.

1949: Ιδρυτικό μέλος της ομάδας «Αρμός» (με τους Ν. Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Γ. Μόραλη, Ν. Εγγονόπουλο, Ν. Νικολάου κ.ά.).

1950: Συνεργάζεται με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ρ. Μάνου.

1952: Αναδρομική έκθεση στο Βρετανικό Συμβούλιο στην Αθήνα. Συνεργασίες με τους θιάσους Φωτόπουλου, Λαμπέτη-Παππά-Χορν, με την Εταιρεία Ελληνικού Θεάτρου, το Εθνικό, την Ανδρεάδη και το Θέατρο Τέχνης. Έναρξη της σκηνοθεσίας στον κινηματογράφο. Συνεργασία με τον Μιχ. Κακογιάννη.

1953: Υπογράφει συμβόλαιο με την γκαλερί «Iolas» (Νέα Υόρκη).

1955: Δημιουργεί τα σκηνικά για την ταινία «Στέλλα» του Μιχ. Κακογιάννη με τη Μ. Μερκούρη.

1956: Σκηνογραφεί τις κινηματογραφικές ταινίες «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Jules Dassin και «Το κορίτσι με τα μαύρα» του Μιχ. Κακογιάννη.

1957: Υποψήφιος για το βραβείο Guggenheim.

1958: Συμμετέχει στην Biennale της Βενετίας. Φιλοτεχνεί τα σκηνικά και τα κοστούμια για τη «Μήδεια» του Cherubini, με πρωταγωνίστρια τη Μ. Κάλλας, σε σκηνοθεσία Αλ. Μινωτή.

1959: Σκηνογραφεί τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη για την παράσταση του Θεάτρου Τέχνης και τη «Νόρμα» του Bellini, με τη Μ. Κάλλας, στην Επίδαυρο.

1961: Σκηνικά και κοστούμια για την παράσταση «Θαΐς» του Jules Massenet, σε σκηνοθεσία Franco Zeffirelli, στην Dallas Civic Opera. Παρουσιάζεται η «Μήδεια» στην Επίδαυρο και τη Σκάλα του Μιλάνου.

1965: Σκηνογραφεί τους «Πέρσες» του Αισχύλου, σε σκηνοθεσία Κ. Κουν και τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη (προσαρμογή κειμένου από τον Jean Paul Sartre) στο Εθνικό Θέατρο του Παρισιού, σε σκηνοθεσία Μιχ. Κακογιάννη.

1966: Συνεργάζεται με την Ελληνική Σκηνή της Αννας Συνοδινού.

1967: Αυτοεξορίζεται και εγκαθίσταται στη Γαλλία.

1968: Μαζί με τη Lila de Nobili οργανώνει «ακαδημία ζωγραφικής» στο Παρίσι.

1970: Σκηνογραφεί τις «Ευτυχισμένες μέρες» του Samuel Beckett, με τη Χρ. Τσίγκου και το Γ. Ορφανό.

1975: Μετά την πτώση της Χούντας, διατηρεί ως κέντρο των δραστηριοτήτων του το Παρίσι, αλλά ταξιδεύει συχνά στην Ελλάδα. Εικονογραφεί τη «Βάρδια» του Ν. Καββαδία.

1977: Ανεβάζει, σε δική του μετάφραση, σκηνοθεσία, σκηνικά και κοστούμια, τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη.

1981: Ιδρύει το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη.

1982: Το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη ανοίγει στο κοινό με σειρά εκθέσεων που επιμελείται ο ίδιος. Έκθεση των έργων με τίτλο «Ζεϊμπέκικα» στην γκαλερί «Ζουμπουλάκη». Ανεβάζει τους «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου, σε δική του σκηνοθεσία, μετάφραση, σκηνικά και τα κοστούμια.

1984: Πλήττεται από τη νόσο του Πάρκινσον, αλλά συνεχίζει να ζωγραφίζει, κυρίως με μολύβι και λαδοπαστέλ.

1989: Φιλοτεχνεί τα σκηνικά για το «Φιντανάκι» του Π. Χορν στο Θέατρο Τέχνης και ετοιμάζεται να ανεβάσει, σε δική του σκηνοθεσία, μετάφραση, σκηνικά και κοστούμια τον «Ορέστη» του Ευριπίδη.

1989, 20 Ιουλίου: Πεθαίνει στην Αθήνα.

Info

Γιάννης Τσαρούχης 1910-1989

Μουσείο Μπενάκη Κτήριο οδού Πειραιώς

19 Δεκεμβρίου 2009 - 14 Μαρτίου 2010

Κατά τη διάρκεια της έκθεσης σχεδιάζονται να πραγματοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες με τη διάθεση σχετικού εποπτικού υλικού για τους εκπαιδευτικούς, καθώς και η έκδοση του εκπαιδευτικού εντύπου με τίτλο «Ο Γιάννης Τσαρούχης με ένα ποδήλατο». Για τις μέρες των Χριστουγέννων, η τέχνη του Γιάννη Τσαρούχη γίνεται αφορμή για εργαστήρια που θα συνδυάζουν θεατρικό παιχνίδι, ζωγραφική και κατασκευές, απευθύνονται σε παιδιά από 5 έως 12 ετών και θα πραγματοποιηθούν στις 19, 20 και 30 Δεκεμβρίου 2009.

Έναρξη εγγραφών: 3 Δεκεμβρίου 2009

Πληροφορίες και κρατήσεις: Μουσείο Μπενάκη - Εκπαιδευτικά Προγράμματα: 210 3671067-70, Δευτ.-Παρ. 09:00-15:00.

• ΤΑΤΙΑΝΑ ΡΟΚΟΥ, Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, ο8/01/2010