Για πρώτη φορά στην ιστορία η έκθεση «Εγκλημα και Τιμωρία» συγκεντρώνει στο Μουσείο του Ορσέ, στο Παρίσι, το βλέμμα των μεγάλων ζωγράφων του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα στην αγωνία του εγκλήματος και στην οδύνη της τιμωρίας.
Πίνακες αριστουργήματα από τον Φρανσίσκο Γκόγια, τον Πάμπλο Πικάσο, τον Ουίλιαμ Μπλέικ, τον Εντγκάρ Ντεγκά, τον Πολ Σεζάν, τον Τουλούζ Λοτρέκ, τον Ρενέ Μαγκρίτ, τον Ζορζ Γκρος, τον Αντι Γουόρχολ μαζί με άλλα 470 έργα ζωγραφικής εξίσου διάσημων ζωγράφων, απεικονίζουν μερικές από τις πιο σοκαριστικές σκηνές των τελευταίων αιώνων, σε μία βίαιη και θαυμαστή μουσειακή συνύπαρξη.
Εμπνευστής της έκθεσης είναι ο σοσιαλιστής Γάλλος πολιτικός, ποινικολόγος και πανεπιστημιακός Ρομπέρ Μπαντιντέρ (γνωστός στην Ελλάδα για την αντίθεσή του στην είσοδο της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση), ο οποίος, ως υπουργός Δικαιοσύνης του Φρανσουά Μιτεράν το 1981, απέσυρε την γκιλοτίνα και κατήργησε τη θανατική ποινή στη Γαλλία. Συν-αυτουργός, ο ιστορικός τέχνης και δοκιμιογράφος Ζαν Κλερ (η προηγούμενη έκθεση που επιμελήθηκε ήταν η συναρπαστική «Μελαγχολία: Ιδιοφυΐα και Τρέλα στη Δύση», στο Γκραν Παλαί το 2006, καθώς και η έκθεση για τον Ντελβό το καλοκαίρι του 2009 στο Μουσείο Γουλανδρή στην Ανδρο).
Από το 1791, όταν ο μαρκήσιος Λε Πελετιέ ντε Σεντ-Φαργκό απευθύνθηκε στη γαλλική Εθνοσυνέλευση και ζήτησε την κατάργηση της θανατικής ποινής, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1981, που ψηφίστηκε η κατάργησή της από τη γαλλική Βουλή, δηλαδή από τα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης μέχρι τα τέλη του εικοστού αιώνα, πέρασαν δύο αιώνες με έντονες κοινωνικές προστριβές και αντιμαχίες στο θέμα του θανάτου που επιβάλλεται από τη δικαστική εξουσία ως η ύστατη τιμωρία για εγκλήματα ειδεχθή και αποτρόπαια. Πρωταγωνίστρια, μοιραία και αποκρουστική, σε αυτή την κούρσα με τον θάνατο ήταν η «Χήρα» με τα μαύρα πέπλα, η λάμπουσα γκιλοτίνα με την αστραφτερή λεπίδα, η έμπνευση του καθηγητή της ανατομίας Ζοζέφ Γκιλοτέν, που ήρθε για να αντικαταστήσει τους θανατηφόρους προκατόχους της, τη «Σκωτσέζικη Παρθένα» και την «Αγχόνη του Χάλιφαξ». Αυτή μας εισάγει στον τρόμο του θανάτου και στον κύκλο του αίματος σαν εναρκτήριο «ιστορικό» λάκτισμα της έκθεσης του Ορσέ.
Και εάν μέχρι σήμερα η σκοτεινή εγκληματική ψυχή, η παραβατική ύπαρξη και οι δαίμονές της έφταναν σε μας μέσα από τη λογοτεχνία, η έκθεση «Εγκλημα και Τιμωρία» μάς δείχνει καθαρά το πόσο «γοητευμένοι» έχουν υπάρξει κατά καιρούς πολλοί μεγάλοι ζωγράφοι από το εγκληματικό πρόσωπο της βίας και του θανάτου. Γιατί ακόμα και αν μας είναι πιο οικεία η βιαίη αναπαράσταση στα έργα του Γκόγια, των σουρεαλιστών ή του Οτο Ντιξ, η έκθεση αυτή μας αποκαλύπτει ότι τα εγκλήματα και η θανατική καταδίκη έχουν εμπνεύσει ακόμη και ζωγράφους σαν τον Τουλούζ Λοτρέκ ή τον Εντγκάρ Ντεγκά.
Τεοντόρ Ζερικό: «Μελέτη σε πόδια και χέρια» (1818-1819)
Ακόμη και ο Πολ Σεζάν, ο αρχιερέας των ιμπρεσιονιστών, ο άνθρωπος που ανέδειξε το τοπίο σαν εσωτερική διαδρομή, είχε δημιουργήσει όταν ήταν νέος μία σειρά από πίνακες με θέμα τη βία και ειδικότερα τη σεξουαλική, διανύοντας μία αρκετά διαταραγμένη φάση στις σχέσεις του με το γυναικείο φύλο. Ακόμη όμως και αυτός ο μικρός και αποκαλυπτικά τρομακτικός πίνακάς του στην έκθεση του Ορσέ, που αναπαριστά έναν άντρα να πνίγει μια γυναίκα με τη βοήθεια ενός θηλυκού συνενόχου, φέρει τα αδιάψευστα γνωρίσματα της μετέπειτα ζωγραφικής του αυθεντίας. Το μπλε χρώμα στο πουκάμισο του δολοφόνου είναι στην ίδια απόχρωση του μπλε που τόσο συχνά αναγνωρίζουμε στα μοναδικά του τοπία.
Εκτός όμως από την αποκαλυπτική σχέση των ζωγράφων με τον βίαιο θάνατο, μία άλλη σημαντική συνιστώσα της έκθεσης είναι η εμμονή τους με τη γυναικεία εγκληματικότητα. Το θέμα διατρέχει ολόκληρη την έκθεση και δημουργεί την έντονη αίσθηση ότι οι ζωγράφοι (αρσενικού φύλου όλοι) έλκονται σε μεγάλο βαθμό από αυτές τις τρομακτικές γυναίκες που, ανατρέποντας τους κανόνες, αντί να δίνουν ζωή, παίρνουν ζωές. Ενα ολόκληρο κομμάτι της έκθεσης είναι αφιερωμένο στη Σαρλότ Κορντέ, τη νεαρή γυναίκα που σκότωσε το 1793 τον επαναστάτη-δολοφόνο Ζαν-Πολ Μαρά, με πολλούς πίνακες του 19ου αιώνα αλλά και με έργα του Πάμπλο Πικάσο και του Εντβαρτ Μουνχ.
Σκοπός όμως της έκθεσης δεν είναι να αναδείξει την αισθητική της βίας. Αυτό που μοιάζει να επιδιώκει, παρουσιάζοντας πολλές φορές άγνωστα έργα γνωστών ζωγράφων, είναι να υποκινήσει την αντιληπτικότητά μας και να τραβήξει το βλέμμα μας προς αυτό που βρίσκεται πέρα από το έγκλημα, προς το αιώνιο πρόβλημα του Κακού καθώς και σε ό,τι απειλητικό υπάρχει πίσω από τις κοινωνικές συνθήκες, οι οποίες μπορεί είτε να γεννούν το έγκλημα είτε να το αναδεικνύουν σε καλλιτεχνική δημιουργία. Δηλαδή την αιώνια μεταφυσική ανθρώπινη αγωνία για το σκοτάδι της ψυχής και το ατελείωτο βάθος του.
* Διάρκεια μέχρι 27 Ιουνίου.
No comments:
Post a Comment