Φωτογραφίες που δεν... πρέπει να βλέπουμε

Σε 13 αίθουσες της Τέιτ έργα σπουδαίων φωτογράφων διερευνούν πότε ο φακός γίνεται εργαλείο του «Μεγάλου Αδελφού» 

• Πότε ο φωτογραφικός φακός γίνεται ξεκάθαρα εργαλείο του Μεγάλου Αδερφού; Πότε η εικόνα ονομάζεται πορνογραφία; Επιτρέπεται να βλέπουμε όλες τις φωτογραφίες και αντίστοιχα, από τη μεριά των φωτογράφων, όλες οι λήψεις είναι τέχνη;

• Ολα τα παραπάνω ερωτήματα θα κλιμακωθούν ακόμα και στο «αν η φωτογραφία είναι στ’ αλήθεια καλό πράγμα» στην έκθεση «Exposed: Voyeurism, Surveillance and the Camera» (Εκτεθειμένοι: Ηδονοβλεψία, Επιτήρηση και η Κάμερα) που ξεκίνησε χθες στην γκαλερί Τέιτ του Λονδίνου μέσα σε 13 αίθουσες, γεμάτες φωτογραφίες και βιντεοσκοπημένο υλικό κυρίως με εικόνες που δεν πρέπει να βλέπουμε - σε ένα εύρος που εκτείνεται από το σεξ και τον θάνατο έως εξοργιστικές εισβολές στην ιδιωτικότητα.

• Μέσα από 250 φωτογραφίες και φιλμ, από το 1850 ως σήμερα, η έκθεση παρατηρεί συνηθισμένους ανθρώπους να κάνουν συνηθισμένα, ή συχνότερα, ασυνήθιστα πράγματα, τη στιγμή που πιστεύουν ότι δεν παρακολουθούνται, παίζοντας προκλητικά με την ιδέα της απαγορευμένης ματιάς.

• Μάλιστα, η φωτογραφική ιστορία της παραβίασης του ιδιωτικού είναι ιδωμένη μέσα από τον φακό μερικών από τους σπουδαιότερους φωτογράφους, όπως Μπρασάι, Γκι Μπουρντέν, Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν, Ναν Γκόλντιν, Γουόκερ Εβανς, Ρόμπερτ Φρανκ, Ρόμπερτ Μάπλθορπ, Χέλμουτ Νιούτον, Λι Μίλερ, Ντοροθέα Λαντζ, Φίλιπ Λόρκα ντι Γκόρθια, Πολ Στραντ, Γκάρι Γουίνογκαρντ, αλλά και την κάμερα κάποιων ερασιτεχνών και λιγότερο διάσημων φωτογράφων. Ο νυχτερινός περιπατητής των δρόμων του Παρισιού, Μπρασάι, αιχμαλώτισε με τη μηχανή του αξέχαστες στιγμές γυμνόστηθων χορευτριών, αλητών, οδοκαθαριστών, αλλά και γυναικών με τουαλέτες, φτιάχνοντας το άσεμνο πορτρέτο της φτωχής και πλούσιας γαλλικής πρωτεύουσας των δεκαετιών του ‘20 και του ‘30.

• Ομως οι πρώτες ηδονοβλεπτικές φωτογραφίες τραβήχτηκαν τη δεκαετία του 1890 από τον σκληροπυρηνικό φωτορεπόρτερ Τζέικομπ Ρίις, ο οποίος προωθώντας την εκστρατεία του για τον καθαρισμό των φτωχογειτονιών, εισέβαλε τη νύχτα σε σπίτια πάμφτωχων και τα φωτογράφιζε ακατάστατα, σκοτεινά και βρώμικα. Εμμονή με την ηδονοβλεψία είχε ο αστυνομικός φωτορεπόρτερ Γουίγκι, που φωτογράφιζε με αφοσίωση τις νύχτες στις ΗΠΑ στα μέσα του 20ού αιώνα τον τρόμο, το σεξ και το έγκλημα και τις συναισθηματικές επιπτώσεις τους. Τριάντα χρόνια αργότερα, στην Ιαπωνία, ο φωτογράφος Κοχέι Γιοσιγιούκι πέρασε μήνες με πλήθος ηδονοβλεψιών που συγκεντρώνονταν σε ένα πάρκο του Τόκιο για να παρακολουθήσουν και να αγγίξουν ζευγάρια που έκανα έρωτα. Τελικά κατάφερε με υπέρυθρη κάμερα να απαθανατίσει πολλούς από αυτούς.

• Φτάνοντας στα γυμνά, στα όρια του πορνογραφικού, θέματα του Χέλμουτ Νιούτον, και στα λάγνα βλέμματα των αντρών σε στριπτιζάδικο καταγεγραμμένα από την Αμερικανίδα Σούζαν Μεϊζέλας στη σειρά της «Carnival Strippers», ερχόμαστε και στους σύγχρονους παπαράτσι. Η Λιζ Τέιλορ και ο Ρίτσαρντ Μπάρτον δεν γνωρίζουν ότι φωτογραφίζονται με το μαγιό μέσα στο κανό. Ούτε η Πάρις Χίλτον που πηγαίνει κλαίγοντας προς το δικαστήριο. Ως το τέλος η έκθεση αναρωτιέται ποιο είναι το όριο που οι φωτογραφίες αυτές μπορούν να εκληφθούν ως τέχνη. Η κάλυψη του Τύπου της κηδείας της πριγκίπισσας Νταϊάνα; Οι δημοσιογραφικές εικόνες θανάτου, βίας, αυτοκτονιών, εκτελέσεων και λιντσαρισμάτων; Αυτές που δημοσιεύονται καθημερινά στα γυαλιστερά περιοδικά αντανακλώντας τον πολιτισμό μας;

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

• «Υπάρχουν σοβαρά ερωτήματα γύρω από το ποιος βλέπει, πώς κοιτάει και γιατί κοιτάει» λέει ο επιμελητής της έκθεσης Σάιμον Μπέικερ. Πάντως, το ίδιο το γεγονός ότι οι εικόνες είναι δυνατές και έχουν επιρροή μάλλον λέει κάτι για τους ίδιους τους εαυτούς μας. Οτι ο εχθρός της «ηδονοβλεψίας και της επιτήρησης» είναι μέσα μας. Ιδιωτικές στιγμές ανυποψίαστων καθημερινών ανθρώπων αιχμαλωτίζουν ο Μπρασάι στο Παρίσι του ‘20 και του ‘30 και ο Γουόκερ Εβανς στο Μετρό της Νέας Υόρκης την ίδια περίπου εποχή

Σοφία Στυλιανού, ΕΘΝΟΣ