 |
Τα παραπάνω λόγια της Βάσως Κατράκη ήταν πάντα οδηγός στην πολύχρονη και πολυσήμαντη εικαστική της διαδρομή. Η ζωή της, γεμάτη σπουδές, γεμάτη δημιουργία, γεμάτη αγώνα.
Γεννήθηκε στο Αιτωλικό το 1914. Στο ήρεμο μεσολογγίτικο τοπίο, με τις οριζόντιες γραμμές, πέρασε τα παιδικά της χρόνια. «Το Αιτωλικό», σημείωνε η ίδια, «είναι ένα μικρό νησάκι, που το συνδέουνε με τη στεριά δυο μακριά πέτρινα γεφύρια με πολλές μικρές τοξωτές καμάρες. Το σπίτι μας ήταν σχεδόν όλο μέσα στη θάλασσα και στη γειτονιά καθότανε όλο ψαράδες. Ενα ξυπόλυτο μελισσολόι τριγύριζε ολοήμερα, με τις γυναίκες τους συνέχεια γκαστρωμένες και τα παιδιά τους μπακανιασμένα από την ελονοσία». Η απέριττη παρέλαση των τόπων και των απλών ανθρώπων έκλεινε γι' αυτήν μια βαθιά ποίηση, που αποτύπωνε με συγκίνηση και λιτότητα. Ενας κόσμος πλούσιος, χυμώδης, γεμάτος ποίηση, μα και πίκρα.Στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας, η Β. Κατράκη σπούδασε (1936 - 1940) κοντά στον Κ. Παρθένη και τον Γ. Κεφαλληνό. Με την έντονη επίδραση του δεύτερου, δημιουργεί τα πρώτα της ειδυλλιακά - λυρικά τοπία. Είναι τοπία από τη γενέτειρά της, απλοί καθημερινοί άνθρωποι, που σαν ψυχικό σύμβολο χρωματίζουν το έργο της και το οδηγούν στο γνωστό κλίμα μιας βαθιάς δραματικής λυρικής αίσθησης ενός τόπου και ενός λαού. Οπως η ίδια έγραφε: «Μετά, αμέσως πόλεμος, κατοχή, πείνα, αντίσταση και μετά πάλι εμφύλιος πόλεμος, πάλι σκοτωμοί άδικοι κι ακατονόμαστοι, εξορίες, φυλακές όλα τα δεινά της πατρίδας περάσανε από της δικής μου της γενιάς τις πλάτες».
Δραματικές «μαρτυρίες» του αγωνιζόμενου λαού
 |
«Υπάρχουν πολλοί τρόποι ν' αποσιωπήσεις την αλήθεια, όπως υπάρχουν και πολλοί τρόποι να την πεις. Εμείς αντλούμε την αισθητική, καθώς και την ηθική μας από τις ανάγκες του αγώνα μας», σημείωνε σ' ένα κείμενό του ο Μπ. Μπρεχτ. Σ' αυτές τις ηθικές αρχές στηρίχτηκε και η εικαστική δημιουργία της Β. Κατράκη. Τα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης έδωσαν νέα ώθηση στο έργο της. Οι λυρικές ποιητικές δημιουργίες της αρχικής περιόδου δίνουν τη θέση τους στο τραχύ, σκληρό «κομμάτιασμα της ψυχής», σε ζωντανές δραματικές μαρτυρίες του αγωνιζόμενου λαού. Η εμφάνιση των Γερμανών, τα βασανιστήρια, οι πένθιμες νεκρικές πομπές, το λαϊκό δικαστήριο, γυναίκες και παιδιά, είναι μερικά από τα θέματα αυτής της περιόδου. Ο άνθρωπος, η μητέρα, μετατρέπονται σε μια οικουμενική μορφή, η οποία ενσαρκώνει όλο το βάθος της ανθρώπινης τραγικότητας και συμπόνιας. Είναι έργα με έντονη κοινωνική άποψη. Οπως σημειώνει ο ιστορικός τέχνης Γ. Πετρής: «Οι μανάδες της είναι μια ολόκληρη σειρά από νέες γυναίκες του λαού, που σηκώνουν ή σούρνουν τα παιδιά τους... Είναι παιδιά υποψιασμένα, αθώα, μα πληροφορημένα. Κοιτούν έκπληκτα κι όχι ειδικά το θεατή, μα κυρίως τον κόσμο τους. Δεν είναι παιδιά, είναι μεγάλοι άνθρωποι σε μικρή κλίμακα. Η χαρακτική της Βάσως Κατράκη είναι ένα καλαντάρι με τις απανωτές δυστυχίες μας και τις λιγοστές χαρές μας».
 |
Στα μεταπολεμικά χρόνια, η Β. Κατράκη στρέφεται στα γνωστά αγαπημένα της θέματα: Στη λιμνοθάλασσα, σε σκηνές της ειρηνικής ζωής, στους ψαράδες. Τώρα, όμως, το χάραγμα γίνεται απότομο και ανήσυχο, σημαδεμένο από την τραγικότητα των προηγούμενων χρόνων. «Η καταγωγή της Βάσως δεν πλούτισε μονάχα την τέχνη της με μνήμες και εικόνες», αναφέρει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα. «Προίκισε κυρίως την ίδια μ' ένα γνήσιο λαϊκό ήθος, μ' ένα χαρακτήρα στέρεο και ευθύ, όπου θα βρει πρόσφορο χώμα να ριζώσει ένας ενεργητικός ανθρωπισμός. Αυτό είναι το στημόνι στην τέχνη της Βάσως. Το υφάδι, το μελανό υφάδι, θα της το προσφέρουν άφθονο οι περιστάσεις».Στα 1950 συμμετέχει στην έκθεση της ομάδας «Στάθμη» στο Ζάππειο. Το 1957, συμμετέχει στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο και την επόμενη χρονιά στην Μπιενάλε Μεσογειακών Χωρών Αλεξάνδρειας και στη διεθνή Μπιενάλε Χαρακτικής του Λουγκάνο. Παίρνει και στις δύο πρώτα βραβεία.
Στα μέσα της δεκαετίας του '50, ξεκινά μια νέα περίοδος στη χαρακτική της. Είναι η περίοδος της χάραξης στην πέτρα. Μια μαλακιά, αμμογενής πέτρα, ο ψαμμίτης λίθος της Σητείας είναι το νέο της υλικό. Πάνω σ' αυτό, αντί να χαράσσει με αιχμηρά μαχαίρια και βελόνια, όπως θα έκανε αν ήταν ξύλο, τον λαξεύει με τα καλέμια και τον τρίβει σα να ήταν πέτρινη ανάγλυφη επιφάνεια. «Με την αδρή του επιφάνεια και την αδιερεύνητη περιοχή του, μου άνοιγε το δρόμο στα μεγάλα σχήματα και στην πλατιά ελεύθερη χειρονομία», σημείωνε η δημιουργός. «Με βαθιές εγκοπές, με σκληρά γδαρσίματα, με απότομα ή ελαφρά περάσματα από τα μαύρα στα άσπρα και αντίθετα, προσπαθώ να κατακτήσω την άγνωστη γλώσσα του καινούριου αυτού υλικού μου και να του αποσπάσω τα μυστικά που θα με βοηθήσουν στην έκφραση των αναγκών μου». Τα έργα χαρακτικής σε πέτρα, που πρωτοπαρουσίασε στην αίθουσα «Ζαχαρίου» το 1955, τραβούν την προσοχή του κοινού και των κριτικών.
Το στοιχείο του τραγικού, η μνημειακότητα και οι λιτές και δυνατές φόρμες, χαρακτηρίζουν αυτήν τη δημιουργία. Το 1966 η Β. Κατράκη συμμετέχει στην 33η Μπιενάλε της Βενετίας, όπου και βραβεύεται.
Τα μαύρα χρόνια της δικτατορίας σημάδεψαν το χρωστήρα και τη σμίλη δεκάδων καλλιτεχνών μας. Η Βάσω Κατράκη είναι μεταξύ των πρώτων, που συλλαμβάνονται από το καθεστώς των συνταγματαρχών και εξορίστηκε στη Γυάρο, μετατρέποντας το χώρο της εξορίας της σε εργαστήριο δημιουργίας. Σ' αυτό το «ανεμονήσι του Αιόλου», η ζωγραφική στα βότσαλα της Β. Κατράκη ήταν τα μηνύματα που έστελναν οι εξόριστοι στον έξω κόσμο, στους συγγενείς τους. Είναι σύμβολα δύναμης και αισιοδοξίας απέναντι στη σκληρότητα και την απανθρωπιά. Πάνω τους είναι ζωγραφισμένοι άλλοτε ήλιοι κι άλλοτε γυναικείες μορφές, σχεδόν πάντα με ένα μειδίαμα. Λόγω των προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζε και χάρη στις διεθνείς πιέσεις που ασκήθηκαν, η χαράκτρια αφήνεται ελεύθερη τον Φεβρουάριο του 1968. Τα έργα που ακολουθούν, μήνυμα διαμαρτυρίας και καταγγελίας. «Καρπός» αυτών των χρόνων, οι σειρές «Καταστάσεις», «Αναμονές», «Συντεταγμένες, «Το χρέος της Αντιγόνης»... «Οταν γύρισα από την εξορία κι ένοιωθα ανασφαλής, οτιδήποτε προσπαθούσα να φτιάξω, δεν μου έβγαινε ποτέ ολόκληρο. Τα δέντρα κομμένα, τα σώματα ακρωτηριασμένα».
Αίσθημα ανάτασης έδωσε στον κόσμο η έκθεσή της (1972) στην «Ωρα» αμέσως μετά την αποφυλάκισή της από τα Γιούρα. Ενα λαϊκό προσκύνημα αυθόρμητο, που παρέκαμψε την παρουσία των αστυνομικών, οι οποίοι ζητούσαν ταυτότητα στην είσοδο της οδού Ξενοφώντος.
Τα χρόνια της μεταπολίτευσης, που ακολουθούν, γεννούν ελπίδες, προσδοκίες και αισιοδοξία. Τα θέματα της βιαιότητας δίνουν τη θέση τους σε έργα ιστορικής μνήμης («Υστατο χρέος» - 1984, «Μνήμη Ι - Πολυτεχνείο» - 1986, «Ελεγείο» - 1987 κ.ά.), αλλά και συνθέσεις που αποπνέουν ελπίδα (σειρά «Ειρηνικών» κ.ά.). Ελάχιστος φόρος τιμής από την πολιτεία, ήταν η μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων της (1980) στην Εθνική Πινακοθήκη. Και αυτήν τη δεκαετία η Β. Κατράκη συμμετέχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ παράλληλα είναι έντονες οι παρεμβάσεις της για πολιτικά θέματα και παγκόσμια προβλήματα, όπως η παρουσία των αμερικανικών βάσεων στη χώρα μας, οι εξοπλισμοί, το παλαιστινιακό ζήτημα, οι φυλετικές διακρίσεις στη Νότια Αφρική κ.ά.
- Χαράσσοντας την πέτρα
 |
Τα μαύρα χρόνια της δικτατορίας σημάδεψαν το χρωστήρα και τη σμίλη δεκάδων καλλιτεχνών μας. Η Βάσω Κατράκη είναι μεταξύ των πρώτων, που συλλαμβάνονται από το καθεστώς των συνταγματαρχών και εξορίστηκε στη Γυάρο, μετατρέποντας το χώρο της εξορίας της σε εργαστήριο δημιουργίας. Σ' αυτό το «ανεμονήσι του Αιόλου», η ζωγραφική στα βότσαλα της Β. Κατράκη ήταν τα μηνύματα που έστελναν οι εξόριστοι στον έξω κόσμο, στους συγγενείς τους. Είναι σύμβολα δύναμης και αισιοδοξίας απέναντι στη σκληρότητα και την απανθρωπιά. Πάνω τους είναι ζωγραφισμένοι άλλοτε ήλιοι κι άλλοτε γυναικείες μορφές, σχεδόν πάντα με ένα μειδίαμα. Λόγω των προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζε και χάρη στις διεθνείς πιέσεις που ασκήθηκαν, η χαράκτρια αφήνεται ελεύθερη τον Φεβρουάριο του 1968. Τα έργα που ακολουθούν, μήνυμα διαμαρτυρίας και καταγγελίας. «Καρπός» αυτών των χρόνων, οι σειρές «Καταστάσεις», «Αναμονές», «Συντεταγμένες, «Το χρέος της Αντιγόνης»... «Οταν γύρισα από την εξορία κι ένοιωθα ανασφαλής, οτιδήποτε προσπαθούσα να φτιάξω, δεν μου έβγαινε ποτέ ολόκληρο. Τα δέντρα κομμένα, τα σώματα ακρωτηριασμένα».
Αίσθημα ανάτασης έδωσε στον κόσμο η έκθεσή της (1972) στην «Ωρα» αμέσως μετά την αποφυλάκισή της από τα Γιούρα. Ενα λαϊκό προσκύνημα αυθόρμητο, που παρέκαμψε την παρουσία των αστυνομικών, οι οποίοι ζητούσαν ταυτότητα στην είσοδο της οδού Ξενοφώντος.
- Ανθρωπιστικό, οικουμενικό περιεχόμενο
 |
«Η δημιουργία της», σημειώνει ο Γιάννης Μπόλης στον καλαίσθητο κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, «καταξιωμένη με βραβεία και διακρίσεις, λειτουργεί ως παράδειγμα και υπόδειγμα μιας συνειδητής πορείας που τη χαρακτηρίζει η εξαντλητική έρευνα, η επίμονη αναζήτηση, ο πειραματισμός, η παιδεία και η γνώση... Δίπλα στην τέχνη της, σε άμεση αλληλεξάρτηση μ' αυτήν, η ζωή της. Το Αιτωλικό και η λιμνοθάλασσα. Ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος. Η αγωνιστική συνείδηση, η ένταξη και η δράση της στην Αριστερά. Οι περιπέτειες, οι διώξεις και η εξορία... Αυθόρμητη και ενστικτώδης, ονειροπόλα, ρομαντική και δυναμική ως άνθρωπος, η Κατράκη θα αφοσιωθεί στην τέχνη της, που, με την αλήθεια, την τόλμη και την ποιητική της, τις ηθικές αξίες, το ανθρωπιστικό - οικουμενικό περιεχόμενο και την αδιαπραγμάτευτη άποψή της, συναντά και επικοινωνεί με τον αποδέκτη της, επιβεβαιώνει την αυθεντικότητα και τη σημασία της προσφοράς της».
 |
Κείμενα:
Ηλιάνα ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ, Ριζοσπάστης, Κυριακή 14 Νοέμβρη 2010
Ηλιάνα ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ, Ριζοσπάστης, Κυριακή 14 Νοέμβρη 2010
No comments:
Post a Comment