Ο Πικιώνης της ζωγραφικής

• Της ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ, Επτά, Κυριακή 28 Νοεμβρίου 2010

Οι πιο κοντινοί φίλοι του Δημήτρη Πικιώνη, ακόμα και η κόρη του, για πολλά χρόνια δεν γνώριζαν ή δεν μπορούσαν να φανταστούν το πάθος του για τη ζωγραφική.

 Το έργο του Δημήτρη Πικιώνη «Οι τρεις χάριτες» (1914) με εμφανείς τις επιρροές του από τον Σεζάν, ο οποίος άλλωστε ήταν και η αιτία για να ασχοληθεί ο νεαρός τότε αρχιτέκτονας και με τη ζωγραφική.  

Μόνο έξι πίνακές του, βασισμένοι στην τεχνική του Σεζάν, βρίσκονταν κρεμασμένοι στους τοίχους του σπιτιού του, στα Πατήσια, μαρτυρώντας την αγάπη του για την τέχνη. Αλλωστε η ζωγραφική του Σεζάν ήταν αιτία που ο νεαρός Πικιώνης εγκατέλειψε το 1909 το Μόναχο για το Παρίσι, όπου σπούδασε σχέδιο και ζωγραφική, παράλληλα με την αρχιτεκτονική σύνθεση.

Τον γνωστό αρχιτέκτονα, τον άγνωστο ζωγράφο παρουσιάζει μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «Δημήτρης Πικιώνης 1887-1968» που εγκαινιάζει το Μουσείο Μπενάκη στις 15 Δεκεμβρίου στο κτίριο της οδού Πειραιώς. Πρόκειται για τη δωρεά της οικογένειας Πικιώνη στο μουσείο, έναν εικαστικό «θησαυρό» που βρέθηκε μέσα σε μια μεγάλη ξύλινη κασέλα, ταξινομημένος σε ενότητες: Λάδια, σχέδια, ακουαρέλες με τοπία, αναμνήσεις από το Παρίσι, αρχαία αγάλματα, βυζαντινά και λαϊκά θέματα, καθώς και έργα της «φαντασίας», όπως ο ίδιος τα ονόμαζε, ρίχνουν φως σε μια «μάλλον προσωπική του υπόθεση που αφορούσε τη δική του καλλιτεχνική πορεία προς την ωρίμανση», όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει η κόρη του Αγνή Πικιώνη στο δίτομο έργο «Πικιώνης-Ζωγραφικά» των εκδόσεων «Ινδικτος».

Το δεύτερο μέρος της έκθεσης περιλαμβάνει το σύνολο του αρχιτεκτονικού του έργου, μελέτες για την αρχιτεκτονική της Ζαγοράς και της Καστοριάς, για τα λαϊκά κτίσματα της Χίου, τεύχη του περιοδικού «Το 3ο μάτι» καθώς και τεκμήρια της φιλίας του με καλλιτέχνες όπως οι Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Γιώργος Μπουζιάνης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Γιάννης Τσαρούχης, και της σχέσης του με αρχιτέκτονες όπως οι Γκρόπιους, Κωνσταντίνος Δοξιάδης κ.ά.

Η ζωγραφική του Πικιώνη απορρέει από την αγαπημένη του συνήθεια, να κάνει δηλαδή περιπάτους στην αττική γη, να μελετάει το παρελθόν και να το αποδίδει στο σήμερα, με τις εικαστικές τάσεις της εποχής του και με διάθεση ποιητική. Τα περισσότερα έργα της ενότητας «Από τη φύση» συνδέονται με την πρώτη περίοδο αυτογνωσίας και προέρχονται από τις περιπλανήσεις του στην Αττική, την Αίγινα, τη Σαλαμίνα, τη Σαντορίνη. «Σ' αυτούς τους ζωγραφικούς περιπάτους αναπτύχθηκε και καθορίστηκε η θρησκευτική σχέση του με τη φύση και ιδιαίτερα με το αττικό τοπίο. Αυτό το θρησκευτικό συναίσθημα τον έκανε να αποδώσει στη φύση βαθύτατη μεταφυσική έννοια», σημειώνει η Αγνή Πικιώνη.

Ενας ακόμα προσφιλής προορισμός ήταν τα μουσεία, απ' όπου προέκυψε η ενότητα «Αρχαία»: «Με τη μεγάλη ευαισθησία που τον διέκρινε ζωγράφιζε και προσπαθούσε αντιγράφοντας με διάφορους τρόπους (κάψιμο χαρτιού, χώματα για χρώμα) να αποδώσει το αρχαίο μάρμαρο». Πολλά από τα «βυζαντινά» του σχέδια είναι αντίγραφα από εκκλησίες. Στα «Λαϊκά» έργα του συναντώνται γοργόνες και κόρες με λαϊκές φορεσιές, Καρυάτιδες και ήρωες του '21.

• Εργα με παλμό

«Ο Πικιώνης είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση ζωγράφου», συνεχίζει η Α. Πικιώνη. «Το σχέδιό του είναι εργαλείο ανίχνευσης και γνώσης της ουσίας, της ψυχής αυτού του κόσμου. Είναι συγχρόνως πεδίο μαθητείας και άσκησης. Είναι ακόμα η πιο πλούσια, η πιο σταθερή και η πιο δημιουργική του έκφραση. Τα στοιχεία της φύσης, το τοπίο, η αρχαία, η βυζαντινή και η λαϊκή τέχνη, η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική των δασκάλων του Σεζάν και Παρθένη ή των φίλων του Ντε Κίρικο, Παπαλουκά, Κόντογλου, Τσαρούχη, Διαμαντόπουλου είναι χώροι που κατά καιρούς προσεγγίζει σχεδιαστικά αλλά δεν αντιγράφει».

Ο ζωγράφος Παναγιώτης Τέτσης τονίζει: «Ο Πικιώνης υπήρξε ένα φαινόμενο από τα ελάχιστα, αν όχι το μοναδικό. Ηταν όλα μαζί: αισθαντικός, πνευματικός, αισθησιακός. Και γι' αυτό το έργο του έχει παλμό, έλκει, γίνεται δικό μας. Το σεζανικό, πιστεύω, πέρασε από το ελληνικό του κόσκινο και την πικιωνική του ματιά για να δώσει τον πολύπτυχο ελληνικό χώρο, όπως και το φως του τόπου στα έργα του». *