Κοινός τόπος, η χαρακτική

• Εκθεση έργων Τουλούζ Λοτρέκ και Δημητρίου Γαλάνη, στο «Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών ΑΠΘ»

Από τα πιο γνωστά έργα του Τουλούζ Λοτρέκ

Το πάθος για τη χαρακτική συνδέει τις δύο εκθέσεις, που φιλοξενεί το «Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών ΑΠΘ» στη Θεσσαλονίκη. Αφιερωμένη σε έναν μεγάλο καλλιτέχνη του τέλους του 19ου αιώνα, τον «ζωγράφο - ρεπόρτερ» της Μπελ Επόκ, Τουλούζ Λοτρέκ (1864 - 1901), είναι η πρώτη, ενώ η δεύτερη «φωτίζει» το έργο του μεγάλου δασκάλου και ανανεωτή της χαρακτικής τέχνης στη χώρα μας, Δημητρίου Γαλάνη (1879 - 1966).

• «Ποιητής» μιας εποχής

Η δημιουργία του αντανακλά την εφήμερη λάμψη, την ανησυχία και τη θλίψη της «Ωραίας εποχής». Της «Μπελ Επόκ», που με τα φτηνά θεάματα θέλησε να προσφέρει διέξοδο στα προβλήματα που αντιμετώπιζε εκείνη την εποχή η Γαλλία, η οποία έβγαινε ταπεινωμένη από το Γαλλοπρωσικό πόλεμο και σειόταν από τα εργατικά κινήματα και τις διεκδικήσεις. Ο λόγος για τον Τουλούζ Λοτρέκ, τον καλλιτέχνη που πρώτος έκανε την τέχνη να κατέβει στο δρόμο με τις αφίσες και τις λιθογραφίες του. Τον καλλιτέχνη, που το όνομα και η δημιουργία του συνδέθηκαν με τη Μονμάρτη του τέλους του 19ου αιώνα, το «Μουλέν Ρουζ», τις χορεύτριες του καν καν, τη ζωή στα καμπαρέ και στα πορνεία. Γοητευτική και ιδιόρρυθμη προσωπικότητα, μετά την αναπηρία του, ασχολήθηκε με τη ζωγραφική. Καινοτόμος ως προς την εικονογραφική αντίληψη και την τεχνική, ο Τουλούζ Λοτρέκ έδωσε νέα ματιά στα πράγματα. Προσεχτικός μάρτυρας της παρισινής νύχτας και των εφήμερων απολαύσεων, χωρίς τους ηθικούς φραγμούς και τις προκαταλήψεις της εποχής του, αποκάλυψε την κρυφή αλήθεια μιας ιδιαίτερης ανθρώπινης μοίρας.

Το 1891 γίνεται διάσημος σ' όλο το Παρίσι εξαιτίας της τεράστιας επιτυχίας της πρώτης του αφίσας για το «Μουλέν Ρουζ». Τον επόμενο χρόνο, με πρωτοβουλία των φίλων του, πάει στο Λονδίνο, για ν' απομακρυνθεί από τους πειρασμούς του Παρισιού. Το 1899, μεταφέρεται σε ιδιωτική κλινική, λίγο έξω από το Παρίσι και νοσηλεύεται για τρεις μήνες. Ο ταραγμένος ψυχικός του κόσμος και οι καταχρήσεις τον οδήγησαν στο αλκοόλ κι από κει στον πρόωρο θάνατο.

Αποψη της έκθεσης

Κρίνοντας από τον αριθμό των λιθογραφιών που παρήγαγε ο Τ. Λοτρέκ, συμπεραίνουμε ότι αγαπούσε ιδιαίτερα αυτό το μέσο. Στις λιθογραφίες του χρησιμοποιούσε λιτή εικαστική γλώσσα. Εστίαζε απευθείας στα κύρια χαρακτηριστικά του εικονιζόμενου ή της ενδυμασίας του. Μια άλλη καινοτομία ήταν ο τρόπος με τον οποίο έδινε βάθος στα έργα του: Χρησιμοποιούσε κοφτές γωνίες, άτονο χρώμα και επίπεδα που δε συνδέονται μεταξύ τους. Πολλές φορές, το κύριο θέμα του δεν τοποθετούνταν στο κέντρο της εικόνας.

Αν και το μέσο της έγχρωμης λιθογραφίας είχε αναπτυχθεί αρκετά ώστε να είναι δυνατόν να τυπωθούν πολλαπλά χρώματα, ο Λοτρέκ προτίμησε να περιορίσει την παλέτα χρωμάτων. Το μαύρο χρώμα αποτελούσε σημαντικό στοιχείο σε όλες τις αφίσες του. Δημιούργησε περαιτέρω επιθυμητά αποτελέσματα μέσω μιας έξυπνης αντιπαράθεσης και συνδυασμού χρωμάτων. Σ' αυτό επηρεάστηκε πολύ από τα ιαπωνικά χαρακτικά σε ξύλο, τα οποία θαύμαζε και συνέλεγε. Μια από τις αγαπημένες του τεχνικές, που χρησιμοποιούσε για την εφαρμογή των χρωμάτων, ήταν η τεχνική «cracbis» («πιτσιλωτή»). Αυτό το επιτύγχανε περνώντας ένα μαχαίρι επάνω από μια οδοντόβουρτσα βουτηγμένη σε μελάνι, έχοντας έτσι σαν αποτέλεσμα, μεγαλύτερο έλεγχο στο συντονισμό των χρωμάτων.

Από το πλούσιο υλικό της έκθεσης, περισσότερα από 170 έργα προέρχονται από το Μουσείο Orsay στο Παρίσι, από το Μουσείο Τουλούζ Λοτρέκ στο Albi κ.ά. Σημαντικός αριθμός εκθεμάτων, πρωτότυπες αφίσες, σχέδια του καλλιτέχνη, βιβλία, προέρχεται από την ιδιωτική συλλογή του Παύλου και της Μπελίντας Φυρού (Μουσείο Ηρακλειδών). 

Επίσης, έργα από ιδιωτικές συλλογές σε Γαλλία και Ελβετία ολοκληρώνουν την έκθεση. Ποικίλα και ενδιαφέροντα στοιχεία για την εποχή, αλλά και για την προσωπική ζωή του καλλιτέχνη προσφέρουν στον επισκέπτη και το πλούσιο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό από το Αρχείο Σπητέρη, καθώς και αντικείμενα όπως τα γυαλιά του, ένα κουτί με χρώματα και μια παλέτα του, το κουκλοθέατρό του, δύο γιαπωνέζικες κούκλες και ένα ζωγραφισμένο βότσαλο. Εκτίθενται επίσης διπλά έργα των Λοτρέκ και Βαν Γκογκ, που ρίχνουν φως στο πόσο οι δυο ζωγράφοι επηρέασαν ο ένας τον άλλον.

• Ανανεωτής της χαρακτικής τέχνης

Ενας από τους σημαντικότερους χαράκτες, ο Δ. Γαλάνης συνεισέφερε ιδιαίτερα στην αναγέννηση της χαρακτικής στην Ελλάδα. Παράδειγμα για πολλούς νέους καλλιτέχνες, ανανέωσε την τεχνική της «λαϊκής» αυτής τέχνης και επανέφερε ξεχασμένες τεχνικές, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε με τη γελοιογραφία και τη ζωγραφική. «Δημήτριος Γαλάνης, σχέδια και χαρακτικά από τη δωρεά Δ. Τσάμη», είναι ο τίτλος της παρουσίασης (επιμέλεια Παναγιώτης Μπίκας), στην οποία εκτίθενται ζωγραφικά σχέδια - απεικονίζουν συνήθως γυμνά - ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις παρουσιάζονται θέματα που ο καλλιτέχνης έχει ήδη δουλέψει στα χαρακτικά του.

Ο Δημήτριος Γαλάνης ξεκινά την καλλιτεχνική του πορεία γύρω στα 1897, ως σκιτσογράφος και γελοιογράφος σε εφημερίδες και περιοδικά. Το 1897 - 1899 φοίτησε στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Πολυτεχνείου και το 1899 παρακολούθησε μαθήματα σχεδίου κοντά στον Νικηφόρο Λύτρα. Ακολούθησε η Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, ενώ το 1909 εγκαταστάθηκε στη Μονμάρτη, όπου και γνωρίστηκε με τους μεγάλους ζωγράφους, Πικάσο, Ματίς, Γκρις, Μπρακ και Ντερέν, αλλά και τον Ντεγκά, ο οποίος παρακολουθούσε την καλλιτεχνική εξέλιξη του Γαλάνη και επιδοκίμαζε τις δημοσιεύσεις του σε περιοδικά της εποχής, αλλά και το σύνολο του έργου του. Τέτοια ήταν η εκτίμηση του Ντεγκά προς το πρόσωπο του Γαλάνη, που πριν πεθάνει του άφησε την ξύλινη πρέσα του (17ου αιώνα) για να τυπώνει τα χαρακτικά του.

Στην εικαστική του διαδρομή, εικονογράφησε με χαρακτικά περισσότερα από 100 βιβλία, λευκώματα, εκδόσεις τέχνης κ.ά. Το διάστημα 1930 - 1937 δίδαξε χαρακτική στο εργαστήριό του στο Παρίσι, σε νέους Ελληνες καλλιτέχνες που σπούδαζαν εκεί (Ν. Χατζηκυριάκος - Γκίκας, Π. Ρέγκος, Μ. Ραφτοπούλου, Α. Βασιλικιώτης, Κ. Ηλιάδης κ.ά.).

Το 1945, μετά από πολλές διεθνείς διακρίσεις, εκλέγεται καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού στην έδρα της χαρακτικής και την ίδια χρονιά μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Την εποχή της «Μπελ Επόκ», στο Παρίσι εκδίδονται σατιρικά περιοδικά, καυστικά για τα ήθη, τα έθιμα, τους θεσμούς και την εξουσία της εποχής. O Δ. Γαλάνης, όπως παλιότερα ο Λοτρέκ, συχνός συνεργάτης των ίδιων περιοδικών, βγαίνει από το εργαστήρι, παρατηρεί και μεταφέρει με το σχέδιό του τις εικόνες της εποχής.

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Κυριακή 7 Νοέμβρη 2010

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

26/4/2008

 -- Νέα εκθέματα και παράταση

6/12/2007

 -- Τουλούζ Λοτρέκ και Πικάσο

15/7/2001

 -- Ενας άνδρας που ζωγράφιζε γυναίκες

24/12/2000

 -- Αριστουργήματα

20/11/1999

 -- Εργα Τουλούζ Λοτρέκ