Οι γυναίκες της ποπ αρτ

• Αν και δεν έγιναν γνωστές όσο οι άνδρες ομότεχνοί τους, συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην εδραίωση του πρωτοποριακού κινήματος

• Της ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ, Επτά, Κυριακή 14 Νοεμβρίου 2010

Στο άκουσμα των λέξεων ποπ αρτ το μυαλό πηγαίνει στον Γουόρχολ, τον Λιχτενστάιν, τον Ράουσενμπεργκ. Αναμφίβολα ήταν άνδρες οι πρωταγωνιστές αυτού του εικαστικού κινήματος που στη δεκαετία του 1960 αμφισβήτησε την έννοια της υψηλής τέχνης και σχολίασε τον λαμπρό νέο κόσμο της κατανάλωσης, της διαφήμισης, της τηλεόρασης.

Εβελιν Αξελ, «Ice cream», 1964

Κι όμως, υπήρχαν γυναίκες ζωγράφοι που ακολούθησαν το ρεύμα της ποπ αρτ, αφανείς ηρωίδες οι περισσότερες την ενδυνάμωσαν με φεμινιστικές ιδέες, πολιτικές αιχμές και έντονο ερωτισμό.

Μαρισόλ, Κριστίνα Κορίτα, Εβελιν Αξελ, Ροσαλίν Ντρέξλερ, Ντόροθι Αϊάνον, Μάρτζορι Στράιντερ... Τα ονόματά τους φιγουράρουν σε δυο σημαντικές εκθέσεις που οργανώνονται στο Μουσείο του Μπρούκλιν («Seductive Subversion: Women Pop Artists, 1958-1968») και στο Kunsthalle της Βιέννης («Power up-Female Pop Art»), επιδιώκοντας να διορθώσουν μια ιστορική αδικία και να αποκαταστήσουν αυτά τα τολμηρά κορίτσια, που έμειναν παραγνωρισμένα για 40 χρόνια.

«Παρότι ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές λάμβαναν χώρα στη Αμερική τη δεκαετία του '60, οι γυναίκες της ποπ αρτ ήταν παραμελημένες από τους σύγχρονους κριτικούς και τους ακαδημαϊκούς», διαβάζουμε στο σάιτ του Μουσείου του Μπρούκλιν. «Λόγω των διακρίσεων των ρόλων και των προσδοκιών της κοινωνίας, εξωθήθηκαν στο πίσω μέρος του οχήματος που οδηγούσαν οι άντρες ομότεχνοί τους, οι οποίοι έγιναν αναγνωρίσιμα είδωλα».

Ευτυχώς δεν είναι όλες στην ίδια μοίρα. Η Γιαν Χάουαρθ, για παράδειγμα, είχε τιμηθεί με Γκράμι για τη συνεργασία της στο σχεδιασμό του άλμπουμ των Μπιτλς «Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band», ενώ είχε εφεύρει τη «μαλακή γλυπτική», την οποία εφάρμοσε σε κούκλες, παιχνίδια και οικιακά σκεύη. Η Μαρισόλ, γνωστή ως «Λατίνα Γκάρμπο» λόγω της ξεχωριστής ομορφιάς και της πολυπολιτισμικής καταγωγής της, είδε με κριτική ματιά την αμερικανική κουλτούρα. Χαρακτηριστικό είναι το έργο της «John Wayne», που έκανε για το περιοδικό «Life»: σχολίασε τις συντηρητικές ιδέες και τα μάτσο πρότυπα του Χόλιγουντ βάζοντας τον θρυλικό πρωταγωνιστή των γουέστερν να ιππεύει ένα μικρό άλογο καρουζέλ.

Ωστόσο, όπως παρατηρούν ορισμένοι κριτικοί, αυτές οι δύο εκθέσεις διευρύνουν τα όρια της ποπ αρτ. Γιατί η Νίκι ντε Σεν Φαλ ή η δική μας Χρύσα δεν περιορίζονται στο πλαίσιο αυτού του κινήματος. Πρόκειται για μια αναθεώρηση της ιστορίας της τέχνης; αναρωτιούνται. Ομως όποιος κι αν είναι ο σκοπός των επιμελητών, το σίγουρο είναι πως τα έργα είναι χάρμα οφθαλμών.

Η Χρύσα έχει την τιμητική της στο Μουσείο του Μπρούκλιν με πέντε έργα. Εντυπωσιασμένη από τη Νέα Υόρκη, η ελληνίδα καλλιτέχνις δημιούργησε έργα με νέον που εκθειάζουν τις φωτεινές επιγραφές στην Τάιμς Σκουέρ. Πρωτοπόρα στη χρήση υλικών του αστικού περιβάλλοντος, πειραματίστηκε με το πλεξιγκλάς και το αλουμίνιο κάνοντας έργα εμβληματικά. Η Νίκι ντε Σεν Φαλ, περιστασιακό μοντέλο για το περιοδικό «Life» και τη γαλλική «Vogue», ερεύνησε τους γυναικείους ρόλους και τα φεμινιστικά πρότυπα δημιουργώντας σειρές με τη πληθωρική «Νανά». Ενα έργο της με τίτλο «My heart belongs to Marcel», που επίσης φιλοξενείται στο αμερικανικό μουσείο, αποτελεί φόρο τιμής στο φίλο της Μαρσέλ Ντισάν.

Οι γυναίκες της ποπ αρτ συχνά έχουν πλουσιότερη φαντασία από τους άντρες ομότεχνούς τους. Αποκαλύπτουν προσωπικές ιστορίες, έχουν πολιτικό στόχο, γίνονται πιο τολμηρές ερωτικά αγγίζοντας τα όρια της προνογραφίας. Επιπλέον, διαθέτουν χιούμορ. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ντόροθι Ιανον, η οποία με παιχνιώδη διάθεση ένωσε τη μυθολογία με την έννοια του πορνό στο έργο «Ι love to beat you», που παρουσιάζει το ερωτικό σύμπλεγμα μιας αρσενικής φιγούρας με μια Αμαζόνα.

Αξιόλογη είναι και η Εβελιν Αξελ, για την οποία έχουν έχει πει πως «έφερε τη σεξουαλική επανάσταση στην τέχνη». Στα έργα της υπάρχουν γυμνά με αναφορές στα πιν απ αλλά και στις πληθωρικές γυναίκες του Ενγκρ, που δημιουργούν έναν ηδονιστικό κόσμο.

Εφευρετικές στις τεχνικές τους, οι γυναίκες της ποπ αρτ εισάγουν υλικά όπως το πλαστικό ή το νέον, δημιουργούν εύπλαστα γλυπτά, προτείνουν το ράψιμο των εικόνων με παραδοσιακό τρόπο. Η Ντόροθι Γκρέμπενακ, για παράδειγμα, έκανε χειροποίητα χαλιά με τα λογότυπα γνωστών εταιρειών όπως το ουίσκι Four Roses και τα αυτοκίνητα Bugatti. Ακόμα και το σύμβολο της οικονομικής υπεροχής της Αμερικής ύφανε, δηλώνονας αφοπλιστικά: «Η ιδέα ενός μεγάλου μάλλινου πεντοδόλαρου με κάνει να γελάω».

Η δεκαετία του 1960 ήταν η περίοδος της τεχνολογίας και της υλικής ευδαιμονίας, ειδικά για την Αμερική. Ανετα σπίτια με έξυπνες ηλεκτρικές συσκευές, που έλυναν τα χέρια της νοικοκυράς, μεγάλα σουπερμάρκετ με ράφια γεμάτα αγαθά έγιναν σύμβολα του καπιταλισμού. Ετσι, τα σλόγκαν της τηλεόρασης, τα ευδιάκριτα λογότυπα έθρεψαν τα έργα της Σίστερ Κορίτα, ενώ η Β. Κέλμινς έδωσε μνημειακές διαστάσεις στα καθημερινά και ευτελή αντικείμενα.

Η εξερεύνηση του διαστήματος, ο εξοπλισμός της NASA τόνιζαν την παντοδυναμία της νέας ηπείρου. Δεν ξαφνιάζει, λοιπόν, που οι δορυφόροι βρίσκονται στο επίκεντρο των φουτουριστικών τοπίων της Κίκι Κογκέλνικ η οποία χρησιμοποιεί υλικά όπως το βινίλιο και το πλαστικό.

• Και για το σινεμά

Η ποπ αρτ έδειξε έντονο ενδιαφέρον και για τα κινηματογραφικά είδωλα. Η Ροσαλίν Ντρέξλερ εμπνέεται από το Χόλιγουντ, τα φιλμ νουάρ, τα b-movies αλλά και στα ταμπλόιντ, καθώς δημιουργεί εικόνες με γορίλες σαν τον Κινγκ Κονγκ, βαμπίρ που δαγκώνουν τα θυματά τους αλλά και ζευγάρια που αγκαλιάζονται ή απωθούνται. Ηθοποιοί όπως ο Μπελμοντό, πολιτικοί όπως ο Κένεντι βρίσκονται στο στόχαστρο της Πολίν Μπότι, η οποία βλέπει πίσω από τη λαμπερή εικόνα του Χόλιγουντ και της πολιτικής.

Από τις πιο πολιτικοποιημένες, η Μάρθα Ρόσλερ έκανε κολάζ από εικόνες περιοδικών, διαφημίζεις, φωτορεπορτάζ που βασίζονται στις αντιθέσεις: Πολεμικές σκηνές απέναντι σε ειδυλλιακά τοπία, πορνογραφικές σκηνές δίπλα σε συντηρητικές νοικοκυρές.

Επίσης ακτιβίστρια η Μέι Στίβενς, με τη σειρά Big Daddy εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της για τον πόλεμο του Βιεντάμ. Βασισμένη στο πρότυπο του «πατριώτη πατέρα» που παραπέμπει στον πρόεδρο Ρούσβελτ, άλλοτε τον απεικονίζει με κεφάλι σαν βλήμα για να τονίσει φαλλική δύναμη και άλλοτε τον ντύνει με χάρτινα ρούχα, σαν μαριονέτα.

Από την έκθεση στο Μουσείο του Μπρούκλιν αξίζει την προσοχής μας η Μέι Γουίλσον, επονομαζόμενη και «μητέρα του αντεργκράουντ». Δεν ανήκει στην ίδια γενιά με τις άλλες δημιουργούς. Στα 71 της εγκατέλειψε το Μέριλαντ για τη Νέα Υόρκη και έκανε κολάζ με δικά της πορτρέτα και γνωστά έργα, που γίνονται εικαστικά σχόλια για τον σεξισμό, το γήρας, τα πρότυπα ομορφιάς.*