Ο Οδυσσέας επιστρέφει για να γίνει θεσμικός

Ο Γιώργος Λαζόγκας επιστρέφει στη Λάρισα, την πόλη των παιδικών του χρόνων, με την έκθεση «Σειρήνες ή το τέλος του ταξιδιού». Νέα έργα ζωγραφικής, μικρών και μεγάλων διαστάσεων, σχέδια, βιντεοπροβολές και εγκαταστάσεις παρουσιάζονται από τις 19 Φεβρουαρίου στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας - Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα.

«Τα πολύ σοβαρά πράγματα τα διαχειρίζομαι πάντοτε σαν παιδί, μ' έναν τρόπο βιωματικό», λέει ο Γιώργος Λαζόγκας

Δεν είναι μόνο η έννοια της επιστροφής στον γενέθλιο τόπο, αλλά η ιδέα του ταξιδιού με την οδυσσειακή της διάσταση, που δίνει πνοή σε ολόκληρο το έργο του. Το ταξίδι άρχισε να τον απασχολεί έντονα το 1983. Τότε είχε δείξει στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο την εγκατάσταση «Το ταξίδι του Οδυσσέα», ένα τεράστιο ζωγραφισμένο σεντόνι αναρτημένο στον τοίχο μ' ένα ιστίο καρφωμένο μπροστά του στο δάπεδο. Το 1990, στην αίθουσα τέχνης «Επίκεντρο» της Πάτρας, παρουσίασε τα «Πανιά του Οδυσσέα». Υλικά της εγκατάστασης ήταν ένα τεράστιο καραβόπανο 15 x 17 μ. και ο αέρας που φυσούσε στην γκαλερί μέσα από τέσσερις τουρμπίνες παλιών αεροπλάνων. Ο εγκλωβισμός του αέρα στον περιορισμένο χώρο προσέδιδε στην εγκατάσταση μεταφυσικό χαρακτήρα. Οι τουρμπίνες, που κινούσαν το τεράστιο πανί, υπαινίσσονταν το τέλος του φυσικού κόσμου, τη βασανιστική απουσία τού από μηχανής θεού. «Είμαστε μόνοι. Ο Οδυσσέας απουσιάζει. Το ταξίδι πραγματοποιείται εν αγνοία του», παρατηρεί ο ζωγράφος.

Ετσι, το θέμα των Σειρήνων και του ταξιδιού εισχώρησε ξανά με φυσικό τρόπο στον κόσμο του ζωγράφου. Η προετοιμασία του έργου «Σειρήνες» ξεκίνησε το διάστημα που χειροτέρευε η υγεία της μητέρας του σε νοσοκομείο της Λάρισας, γεγονός που τον επηρέασε πολλαπλώς. «Παρακολουθώ ότι όσο πλησιάζει ο θάνατός της, χάνεται η ταυτότητα του φύλου, την αναγνωρίζω χωρίς να την αναγνωρίζω», σημειώνει. Σκεφτόταν ακόμα την ανατροπή του μυθικού στερεότυπου των Σειρήνων από τον Κάφκα: δεν είναι το μαγευτικό τραγούδι που προκαλεί τη θανάσιμη έλξη, αλλά η σιωπή των Σειρήνων. «Ομοια σαν τη σιωπή των σχεδίων και της ζωγραφικής. Τα σχέδια είναι οι δικές μου Σειρήνες», προσθέτει.

Στην έκθεση χρησιμοποιεί φωτογραφίες, βίντεο, ντοκουμέντα, ενθυμήματα και στοιχεία αρχαίας εικονογραφίας. Ταξινομεί ταπεινά αποκόμματα, ασήμαντα σημειώματα, αποτυπώνει σύμβολα-οδηγούς για ένα προσωπικό ταξίδι. Σε ορισμένα από τα έργα αναγνωρίζονται αναφορές στις σειρήνες των βομβαρδισμών, των περιπολικών, των νοσοκομειακών που υπόσχονται αδιόρατα μια σωτηρία και τη ζωή. Ενα πράσινο παιδικό αεροπλανάκι σηματοδοτεί και τους πρόσφατους βομβαρδισμούς στη Γάζα. «Τα πολύ σοβαρά πράγματα τα διαχειρίζομαι πάντοτε σαν παιδί, μ' έναν τρόπο βιωματικό», λέει. Και τονίζει ότι όλη η έκθεση είναι μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού ουμανιστικών στοιχείων.

Δεν τον ενδιαφέρει η Ιθάκη. Τη θεωρεί, ως τελικό προορισμό, τιμωρία. «Η επιστροφή είναι συνήθως θεσμική. Ο Οδυσσέας, ο άνθρωπος της μεγάλης περιπέτειας, επιστρέφει για να γίνει θεσμικός, να βάλει τάξη στο βασίλειό του. Οχι για πολύ όμως, σύντομα θα γείρει ξανά υπέρ της πρόκλησης και της ουτοπίας. Με μια κίνηση απονενοημένη παίρνει το κουπί από το πλοίο και το καρφώνει στην κορυφή ενός βουνού. Σήμερα, στη μετά-global εποχή μας, με την απουσία συλλογικών προκλήσεων, χάθηκε και η έννοια της επιστροφής, της πατρίδας, του τόπου, ενώ αποφεύγουμε να πλησιάσουμε και την αρχαία εικονογραφία. Οι Ελληνες της αποκαλούμενης πρωτοπορίας φοβούνται να την αγγίξουν επειδή την κατατάσσουν στην ακροδεξιά ιδεοληψία. Θεωρώ ότι ήρθε η ώρα να απενοχοποιηθεί».*

• Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΟΥΖΑΚΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/02/2009