Εκπλήξεις και αλλαγές στο Βυζαντινό. Νέα έκθεση με σπουδαία έργα την άνοιξη

ΕΚΘΕΣΗ. Δέκα χρόνια χρειάστηκε για να ετοιμαστεί η έκθεση «Από το Βυζάντιο στη νεότερη εποχή». Και όπως λένε όσοι δούλεψαν γι’ αυτήν, είναι η μεγαλύτερη που είδαμε ποτέ και είναι αφιερωμένη στην περίοδο από τον 15ο έως τον 20ό αι. Από την Αλωση μέχρι και το νέο ελληνικό κράτος. Περιλαμβάνει συνολικά 1.750 αντικείμενα, από τα οποία τα χίλια αποτελούν ένα νομισματικό θησαυρό, οι 243 είναι εικόνες, οι 30 τοιχογραφίες, 24 γλυπτά κ.ά. Τα περισσότερα απ’ αυτά (περίπου το 70%) θα βγουν από τις αποθήκες του Βυζαντινού Μουσείου για πρώτη φορά.

Επειδή όμως οι αριθμοί πελαγώνουν ακόμη και για μια σημαντική έκθεση όπως αυτή η οποία καλύπτει το δεύτερο μέρος της μόνιμης συλλογής του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, σταθείτε στη σημασία της.

Η έκθεση αυτή ασχολείται με μια εποχή άγνωστη, η τέχνη της οποίας «θέριεψε» κάτω από την κυριαρχία άλλοτε των Οθωμανών κι άλλοτε των Βενετών. Με βάση τις μαρτυρίες, τα εκθέματα δηλαδή, παρακολουθούμε μια σύνθετη κοινωνία που ζούσε κάτω από διαφορετικά καθεστώτα και παρήγαγε έργα πολιτισμού και τέχνης. Για την παρουσίασή της εργάστηκαν 25 επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων (αρχαιολόγοι, ιστορικοί, μουσειολόγοι, αρχιτέκτονες, συντηρητές). Ο σκοπός ήταν κοινός: «Δεν τα παρουσιάζουμε ως αριστουργήματα ή κοινωνικά φαινόμενα, αλλά ως μαρτυρίες πολιτισμού», εξήγησε χθες ο διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου Δημήτρης Κωνστάντιος.

Υλικές μαρτυρίες που χρησιμοποιούνται ως πηγές της ιστορίας. Το μουσείο διαβάζει το παρελθόν, τα κοινωνικά φαινόμενα και την ιστορία και τα συνδυάζει μαζί με τις γραπτές πηγές. «Βλέπουμε τις συνθήκες που “ετοίμασαν” την ελληνική επανάσταση».

Τα εγκαίνια του Μαΐου δημιουργούν πυρετό εργασίας στα εργαστήρια του μουσείου. Εκεί, όπου όλο αυτό το διάστημα της «θεραπείας» των έργων τέχνης στην εντατική, έχουν έρθει στο φως και πολλές ιστορίες. Σαν τον Επιτάφιο που οι συντηρήτριες του μουσείου ανακάλυψαν πως είχε δεχτεί παρόμοιες φροντίδες πριν από 150 χρόνια. Κεντήστρα της εποχής που αντικατέστησε το φόντο, βρήκε και διέσωσε την πρωτότυπη επιγραφή: «Δαπάνη Τιμόθεου. Ο πόνος της Μαριώρας. 1751» και την ξαναέραψε στην πίσω πλευρά προκειμένου να διασωθεί στο μέλλον.

• Ενότητες και άξονες

Πρόλογος της έκθεσης των μεταβυζαντινών είναι η τελευταία αίθουσα του πρώτου μέρους της έκθεσης των βυζαντινών συλλογών: «Η τελευταία αναλαμπή». Εκεί ακριβώς αρχίζει ένας σημαντικός άξονας για την πνευματική και καλλιτεχνική κινητικότητα του 15ου αι.

Οι μεταβυζαντινές συλλογές αναπτύσσονται στις: Ενετική κυριαρχία και οι Γραικοί, από το ανθίβολο στην εικόνα, η οθωμανική κατάκτηση και το Γένος, το έντυπο και ο νέος ελληνισμός, η θρησκευτική ζωγραφική στο νεοελληνικό κράτος. Στην πρώτη ενότητα έχουμε σημαντική αναφορά στην κοινωνία και την τέχνη της βενετικής Κρήτης (Αγγελος, Δαμασκηνός, Κλόντζας, Λομπάρδος, Βίκτωρ) αλλά και στα Επτάνησα (Τζάνες, Πουλάκης, Μόσκος, Καραντινός, Δοξαράς).

Στη δεύτερη ενότητα αναπτύσσσονται τα ανθίβολα, τα σχέδια εργασίας των ζωγράφων, και στη συνέχεια παρακολουθούμε την κοινότητα των Ρωμιών, πώς μορφώνονται και πώς δουλεύουν. Επίσης, την Εκκλησία που αυτή την εποχή δεν είναι μόνο χώρος πίστης αλλά και βασικός μοχλός κοινωνικής συμμετοχής, τα μοναστήρια τα οποία στην ουσία είναι οι χρηματοδότες των καλλιτεχνών, και τη μετάβαση στα νεότερα χρόνια.

Η συμβολή των ελληνικών και ξένων τυπογραφείων στη συγκρότηση της ταυτότητας του Νέου Ελληνισμού είναι επίσης ενότητα με ενδιαφέρον όπως η ορθόδοξη ζωγραφική του 19ου αι. που στρέφεται στη δυτικότροπη, τρισδιάστατη, ενώ επιβιώνουν και οι «λαϊκές» τάσεις. Το «Βυζάντιο και η νεότερη τέχνη» που παρουσιάζεται στο τέλος της έκθεσης, είναι ένας θεσμός ο οποίος θα ανανεώνεται κάθε έξι μήνες με περιοδικές εκθέσεις.

• Πολιτιστικό γιαπί

Στο μεταξύ, το καλοκαίρι θα παραδοθεί και το πάρκο του Βυζαντινού Μουσείου. Θα είναι ελεγχόμενο, με πολιτιστικές δραστηριότητες, θα λειτουργεί και εκτός ωραρίου του μουσείου και δεν θα κλείνει πριν από τις οκτώ το βράδυ.

Τα έργα στο καφέ προχωρούν, ολοκληρώθηκαν τα σχέδια του πωλητηρίου και συνεχίζονται οι φυτεύσεις των 2.500 δένδρων και θαμνοειδών. Οταν ολοκληρωθεί θα είναι μια ανάσα για τους ανθρώπους της πόλης. [Της Γιωτας Συκκα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 13/02/2009]