Φωτογραφίζοντας μυστικά τοπία

Ο Νίκος Μάρκου στη νέα του έκθεση βλέπει την Ελλάδα με τον δικό του τρόπο

• Της Mαργαριτας Πουρναρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή 23 Ιανουαρίου 2011

Aνακάλυψη δεν είναι να βρίσκει κανείς καινούργια τοπία, αλλά να βλέπει τα ίδια πράγματα από μια νέα οπτική γωνία, έλεγε ο Μαρσέλ Προυστ. Οι φωτογραφίες του Νίκου Μάρκου –από τους καλύτερους Ελληνες φωτογράφους της γενιάς του μαζί με τον Πάνο Κοκκινιά– διδάσκουν τον θεατή πώς να ανακαλύπτει εικόνες - κρυμμένους θησαυρούς σε μέρη ανύποπτα. Μέσα από τον φακό του, μια πλαγιά του Υμηττού, ένα νταμάρι, ο ακάλυπτος του πατρικού του σπιτιού στην Πετρούπολη, αποκτούν διαφορετική οντότητα.

Στη νέα του έκθεση, που εγκαινιάζεται την Παρασκευή 21 Ιανουαρίου στην αίθουσα τέχνης Α.Δ. (Παλλάδος 3, Ψυρρή), με δεκαεπτά λήψεις του, οι θεατές θα δυσκολευτούν να καταλάβουν πού βρίσκονται οι τόποι, τους οποίους αιχμαλώτισε. Ισως αυτό να είναι το ζητούμενο. Η αίσθηση ότι το «κάδρο» έχει τη δική του αξία, χωρίς να μπορεί κανείς να το εντάξει στη γεωγραφία της πόλης ή της περιφέρειας. Το εξασκημένο μάτι του Μάρκου απομονώνει μια τυχαία σκηνή, το τμήμα ενός τοπίου, αποκόπτοντας το «περίγραμμα». Φτιάχνει έτσι μια καινούργια οπτική σύνθεση με τους δικούς του όρους.

Ο φωτογράφος καθιερώθηκε χάρις στα πορτρέτα που έκανε στους κατοίκους του Περάματος αλλά και στους εργάτες στο Γκάζι. Αργότερα το βλέμμα του άλλαξε: έκανε μια σειρά με πανοραμικά τοπία όπου υπήρχαν –είτε υπαινικτικά είτε πιο έντονα– ίχνη ανθρώπινων παρεμβάσεων. Στην τελευταία του ενότητα πάλι άλλαξε ρότα: «Αποφάσισα να εγκαταλείψω το παραλληλόγραμμο φορμά, διότι εντυπωσίαζε εύκολα τον θεατή και δεν ήθελα να παγιδευτώ», ομολογεί στην αρχή της κουβέντας που κάναμε στο εργαστήριό του.

Η συνάντηση με τις εικόνες που τον κέντριζαν, είχε το δικό της τελετουργικό: «Οποτε διέθετα ελεύθερο χρόνο έπαιρνα τη μοτοσικλέτα μου και ξεκινούσα ένα ταξίδι στο άγνωστο. Πήγαινα σε μονοπάτια, χωματόδρομους, εξερευνούσα και ξαφνικά έβλεπα κάτι που με ενδιέφερε. Φωτογράφιζα για να ταξιδεύω. Ταξίδευα για να φωτογραφίζω», λέει ο Μάρκου στην «Κ», που ακόμα δεν αποχωρίζεται τη συντροφιά των δύο τροχών. Εδώ και 30 χρόνια, ο Μάρκου έχει γυρίσει ένα μεγάλο τμήμα της Ελλάδας, κρατώντας ένα είδος οπτικού ημερολογίου.

Τον ρωτάμε τι έχει αλλάξει στο φυσικό τοπίο αυτές τις τρεις δεκαετίες: «Μαζί με το τοπίο αλλάζουμε πάντα και εμείς οι ίδιοι. Γίναμε υπερκαταναλωτικοί, λαίμαργοι για αγαθά, για πλουτισμό, για ανέλιξη. Θελήσαμε να μεταμορφωθούμε γρήγορα σε κάτι διαφορετικό, “καλύτερο”. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Οταν πρωτοπήγα στο Πέραμα το 1980, τα σπίτια είχαν ανοιχτές τις πόρτες. Ηταν φτιαγμένα με κάθε λογής οικοδομικά υλικά και οι παλαιοί βοηθούσαν τους καινούργιους στο χτίσιμο του παράνομου οικισμού. Υπήρχε ένα είδος κοινότητας, που τα μέλη της έτρωγαν και γλεντούσαν παρέα. Μια κατάσταση αυθεντική και ανόθευτη, που ασκούσε μεγάλη γοητεία. Το 1995, που ξαναπήγα, οι παράγκες είχαν γίνει σπίτια με κλειδωμένες πόρτες, δεν κυκλοφορούσε ψυχή στο δρόμο και οι γείτονες δεν μιλούσαν ο ένας στον άλλο. Αυτό σε μικροκλίμακα χαρακτηρίζει όλη την Ελλάδα».

• Μάρτυρας επεμβάσεων

«Αυτό δεν είναι ελληνικό φαινόμενο», μας εξηγεί ο Μάρκου. «Οι ευρωπαϊκές πόλεις έχουν πιο καθαρό και προσεγμένο ιστορικό κέντρο, αλλά στην περιφέρειά τους μπορεί να βρεις γκέτο ή παραγκουπόλεις. Σίγουρα οι ξένοι έχουν μεγαλύτερη έγνοια για το περιβάλλον. Φωτογραφίζοντας την Ελλάδα, γίνομαι μάρτυρας επεμβάσεων στο τοπίο αλλά δεν είναι πάντα από τους ανθρώπους. Η φύση δεν αφήνει τίποτα ίδιο, εξελίσσεται. Ακόμα και αν πάρω φωτογραφία έναν ελαιώνα και επιστρέψω να πάρω το ίδιο ακριβώς πλάνο σε ένα χρόνο, θα είναι διαφορετικό».

«Ο φωτογράφος αφηγείται ιστορίες με τον δικό του τρόπο και, πριν πατήσει το κουμπί, έχει την πλοκή στο μυαλό του. Απλώς το κάνει με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα σε σχέση με τον ζωγράφο ή τον λογοτέχνη», επισημαίνει ο Μάρκου. Την περασμένη άνοιξη, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης έκανε ένα μεγάλο αφιέρωμα στη δουλειά του. Η έκθεση στην Α.Δ. «Τόπος – Πτυχές του Χώρου» θα διαρκέσει μέχρι και τις 5 Μαρτίου.