Το κενό που κοχλάζει και ταράζει επισκέπτες

• Εγκατάσταση του Μίροσλαβ Μπάρκα στην Tate Modern

• Του Ηλια Mαγκλινη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 17-03-10

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. Αν πριν από λίγα χρόνια, η περίφημη αίθουσα Turbine της Tate Modern του Λονδίνου ακτινοβολούσε από την εκπληκτική εγκατάσταση του Ολαφουρ Ελίασον με τον τεράστιο κίτρινο ήλιο του, αυτές τις μέρες συμβαίνει περίπου το αντίθετο: ένα βύθισμα στο απόλυτο σκότος. Μια επιβλητική εγκατάσταση ύψους δεκατριών μέτρων, ένα τεράστιο, κενό, μαύρο κουτί δεσπόζει στην Turbine, έργο του φημισμένου Πολωνού εικαστικού Μίροσλαβ Μπάρκα (Miroslaw Barka, γενν. το 1958). Ηταν η ανταπόκρισή του σε μια ανάθεση της δέκατης σειράς της Unilever ειδικά για τη συγκεκριμένη αίθουσα της Tate Modern. Τίτλος της εγκατάστασης «Πώς είναι» (How it is), δανεισμένος από ένα μυθιστόρημα του Σάμιουελ Μπέκετ, στο οποίο ο πρωταγωνιστής του ταξιδεύει στην κυριολεξία μέσα σε μια θάλασσα λάσπης.

Στην περίπτωση του Μπάλκα δεν υπάρχει καμία λάσπη παρά μόνον το σκοτάδι. Το ογκώδες αυτό μαύρο κουτί στηρίζεται πάνω σε δίμετρους στύλους, όμως μπορεί κανείς να μπει μέσα του από μια ράμπα, από την πλευρά όπου βρίσκεται το ένα άκρο της Turbine. Το έργο είναι καλυμμένο με ένα μαύρο υλικό που απορροφά τελείως το σκοτάδι και εκμηδενίζει σχεδόν κάθε ήχο (ο νους ενός κοσμολόγου θα ανατρέξει ίσως στην ανωμαλία μιας μελανής οπής), οπότε, μπαίνοντας μέσα, η αίσθησή σου είναι ότι διεισδύεις μέσα σε ένα κενό που κοχλάζει. Το σκοτάδι σε τυλίγει, είναι σαν να βαδίζεις στον αέρα, οι μορφές των άλλων επισκεπτών ολόγυρά σου μετατρέπονται σε φευγαλέες σκιές, δεν έχεις καμία επαφή με το ίδιο σου το σώμα. Σηκώνεις το χέρι σου και δεν το βλέπεις. Αναρωτιέσαι: κάπως έτσι μπορεί να είναι η ανυπαρξία;

Ντοκιμαντέρ - ταξίδι

Σε ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ που προβάλλεται στην Tate, βλέπουμε τον καλλιτέχνη να ξεκινά ένα σύντομο ταξίδι με τρένο για το στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα. Οπως αφηγείται, στα πέτρινα, συμπαγή μνημεία αυτού του βωμού της φρίκης, βρίσκεται η αφετηρία του «How it is». Ο Μπάλκα ζει στην κωμόπολη Οτβόκ (Otwock), η οποία βρίσκεται στην κεντρική Πολωνία, νοτιοανατολικά της Βαρσοβίας, στη δεξιά όχθη του ποταμού Βιστούλα.

Εδώ, κατά τη διάρκεια του πολέμου, στήθηκε το ναζιστικό πρόγραμμα ευθανασίας Action T4 και από τον σιδηροδρομικό σταθμό του Οτβόκ ξεκίνησε στις 19 Σεπτεμβρίου του 1942 ένα τρένο γεμάτο με τους 8.000 Εβραίους κατοίκους της πόλης. Κατέληξε στην κοντινή Τρεμπλίνκα όπου και εξοντώθηκαν όλοι την ίδια ημέρα. Το «How it is» μπορεί για κάποιους να παραπέμπει σε θάλαμο αερίων ή σε βαγόνι, ωστόσο, μέσα στην αφοπλιστική απλότητά του, παραμένει ανοιχτό σε κάθε είδους ερμηνεία.