- ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Χρήστο Παρίδη, Βιβλιοθήκη, Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2010
Ο ζωγράφος Κώστας Σπυριούνης φιλοτέχνησε το 2009 για τα ΕΛΤΑ την πολύ επιτυχημένη αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων «Ελληνες Ηθοποιοί». Τα γραμματόσημα εκείνα, καταγράφοντας μια πτυχή του σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού μας, συγκίνησαν, αγαπήθηκαν, ταξίδεψαν, έγιναν τμήμα σημαντικών συλλογών διεθνώς. Τώρα, μια νέα σειρά έρχεται να προστεθεί με το «Αφιέρωμα στο ελληνικό λαϊκό τραγούδι: Ζαμπέτας, Τσιτσάνης, Καζαντζίδης, Μπιθικώτσης, Μοσχολιού, Μπέλλου». Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, εκφράζει τον μεγάλο θαυμασμό που έτρεφε για τα πρόσωπα και την αγωνία του να μην προδώσει την αγάπη γι' αυτά ενός ολόκληρου λαού.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ: Είναι η δεύτερη συνεργασία σας με τα Ελληνικά Ταχυδρομεία στην έκδοση σειράς τιμητικών γραμματοσήμων. Πώς προέκυψε και ποια ήταν η έκβαση της πρώτης σας εμπειρίας με τους έλληνες ηθοποιούς;
ΚΩΣΤΑΣ ΣΠΥΡΙΟΥΝΗΣ: Είχα καταθέσει πριν από χρόνια δείγματα δουλειάς μου στην ειδική υπηρεσία των ΕΛΤΑ, για να μ' έχουν υπόψη. Πέρασε πολύς καιρός και είχα απογοητευτεί, σχεδόν το είχα ξεχάσει, μέχρι που με κάλεσαν για μια συνεργασία. Οταν πήγα να συζητήσω μαζί τους, μου έδωσαν δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε διάφορες θεματικές, όπως «Το παιδί και το περιβάλλον» και τα «Ιστορικά μνημεία της Ελλάδος». Παράλληλα επρόκειτο να κυκλοφορήσει και μια σειρά με έλληνες ηθοποιούς. Ηταν μια σειρά σε εξέλιξη, δεν ήταν η πρώτη φορά που γινόταν, αλλά οι προηγούμενες φορές ήταν φωτογραφικής απεικόνισης.
Χ.Π.: Οπότε οι ηθοποιοί ήταν καθαρά δική σας επιλογή.
Κ.Σ.: Ναι, απολύτως. Ενθουσιάστηκα με το θέμα, αλλά δεν είχα υποψιαστεί ούτε τον βαθμό δυσκολίας ούτε το σύντομο χρονικό διάστημα που είχα να το ολοκληρώσω. Στην αρχή μάλιστα ήταν οκτώ πρόσωπα, αλλά ο διευθύνων σύμβουλος πολύ σωστά σκέφτηκε ότι δεν ήταν δυνατόν να λείπει η Λαμπέτη, όταν ανάμεσά τους ήταν ο Χορν. Ετσι έγιναν εννέα τα πορτρέτα. Να σας διευκρινίσω ότι όταν ξεκινάς αυτή τη συνεργασία υπογράφεις ένα ιδιαίτερα αυστηρό συμβόλαιο, το οποίο θέτει μια σειρά απαιτήσεων που αν δεν ικανοποιηθούν, η συνεργασία δεν προχωράει. Οταν λοιπόν έχεις ολοκληρώσει το δημιουργικό μέρος της δουλειάς, τα έργα περνούν από τρεις διαφορετικές επιτροπές. Η πρώτη είναι της Σχολής Καλών Τεχνών, η οποία εγκρίνει ή απορρίπτει τα πορτρέτα, η δεύτερη είναι οι συγγενείς των καλλιτεχνών, αυτή είναι και η πιο δύσκολη και η πιο «ευαίσθητη», αν τους αρέσει ή δεν τους αρέσει ο άνθρωπός τους, και η τελευταία είναι το διοικητικό συμβούλιο των ΕΛΤΑ. Η αγωνία μου κατά την πρώτη μου ανάθεση ήταν πολλή μεγάλη, αλλά τελικά πήγαν όλα καλά. Η σειρά κυκλοφόρησε με μεγάλη επιτυχία.
Χ.Π.: Υπήρξατε ποτέ ο ίδιος φιλοτελιστής;
Κ.Σ.: Οχι με μεγάλη μεθοδικότητα, αλλά νεότερος είχα μια εξαιρετική συλλογή, την οποία χάρισα μέσα σ' ένα ερωτικό πάθος. Λίγο μετά έφυγε από τη ζωή μου και το πρόσωπο που με ενδιέφερε κι έτσι έχασα και τη συλλογή και τον έρωτα μου... (γέλια)
Χ.Π.: Ηταν μια συλλογή διεθνής;
Κ.Σ.: Ναι, γιατί είχα έναν θείο που ταξίδευε και μου έστελνε γράμματα από τα πιο απίθανα μέρη του κόσμου. Τα ελληνικά γραμματόσημα, πάντως, θεωρούνται εξαιρετικά και απορώ με το θράσος μου να πάω και να προτείνω τον εαυτό μου, γιατί τα γραμματόσημα συνήθως ανατίθενται σε διακεκριμένους καλλιτέχνες.
Χ.Π.: Τι είδους φιλοτελισμός υπάρχει σήμερα; Η πλειονότητα των νέων, όπως και οι επιχειρήσεις, χρησιμοποιούν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο...
Κ.Σ.: Εχετε δίκιο, γιατί ενώ οι εικονιζόμενοι ήταν αναγνωρίσιμοι και πολύ δημοφιλείς ηθοποιοί, πολύς κόσμος δεν τα είδε ποτέ αυτά τα γραμματόσημα. Πάντως φιλοτελισμός εξακολουθεί να υπάρχει, υπάρχουν παθιασμένοι οπαδοί και τη μέρα που τα παρουσιάσαμε στη Λυρική, ο κόσμος είχε γεμίσει ασφυκτικά την αίθουσα. Κάτι που δεν ήξερα και έμαθα είναι ότι τα φύλλα με τα χαλασμένα γραμματόσημα έχουν τεράστια συλλεκτική αξία!
Χ.Π.: Στην εκτέλεση αυτών των πορτρέτων βασιστήκατε σε φωτογραφικό υλικό;
Κ.Σ.: Ενώ υπάρχει αρκετά μεγάλο φωτογραφικό υλικό, το οποίο μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει -στην περίπτωση μερικών ηθοποιών μάλιστα ο αριθμός φωτογραφιών είναι τεράστιος-, προτίμησα να διαλέξω από πόζες πιο «κλασικές». Ετσι οι φωτογραφίες κατά περίπτωση δεν ξεπερνούσαν τις δύο ή τρεις. Η τελική μου επιλογή έγινε παρουσία των συγγενών, έτσι ώστε να μην υπάρχει αντίρρηση ως προς το σε ποια φωτογραφία θα βασιζόμουν. Αλλωστε σε πολλές περιπτώσεις ήταν οι ίδιοι που μου τις παραχώρησαν κι έτσι συμφωνήσαμε άμεσα. Ιδιαίτερα τώρα, με το αφιέρωμα στο ελληνικό λαϊκό τραγούδι, είδα απ' ευθείας τους συγγενείς, όπως την κόρη του Γιώργου Ζαμπέτα, Κατερίνα, τον γιο του Βασίλη Τσιτσάνη, Κώστα, την κυρία Βάσω Καζαντζίδη, την κυρία Μεταξία Μπιθικώτση. Μάλιστα, τη μέρα που συνάντησα την κόρη τής Μοσχολιού, μόλις είχε γίνει η εκταφή της.
Χ.Π.: Σας ενδιέφερε η ψυχολογία αυτών των ανθρώπων; Θελήσατε να μάθετε περισσότερα γι' αυτούς;
Κ.Σ.: Εμαθα πολλά από τους δικούς τους, αλλά δεν ήθελα να επηρεαστώ. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν πάνω απ' όλα φωτεινά σημεία του πολιτισμού μας. Ολοι μας ως άνθρωποι έχουμε τα θετικά και τα αρνητικά μας, δεν ήθελα να τους απομυθοποιήσω. Προπαντός μιλώντας με τα παιδιά τους, που μπορεί κάποια από αυτά να είχαν αντιρρήσεις ως προς τους γονείς τους.
Χ.Π.: Τελικά, ποιες ήταν οι αντιδράσεις τους; Δεχτήκατε κάποια αρνητική κριτική;
Κ.Σ.: Ως προς τη δουλειά μου, όχι. Αλλά αυτή τη φορά υπήρξαν κάποιοι συγγενείς που μου ζήτησαν να ωραιοποιήσω λίγο την εικόνα των ανθρώπων τους. Το σεβάστηκα και έκανα μια αισθητική βελτίωση, όπως το να σκουρύνω λίγο τα μαλλιά κάποιου ή να τα πυκνώσω σ' έναν άλλο. Ο Τσαρούχης μού είπε κάποτε πως οι πεθαμένοι είναι τα ιδανικότερα μοντέλα. Είναι σαν τα λόγια του να αφορούν αυτήν την ανάθεση. Πάντως η δουλειά μου ήταν πιστή απεικόνιση των φωτογραφιών τους.
Χ.Π.: Νομίζετε ότι ένα πορτρέτο πρέπει να είναι απόλυτης ακρίβειας;
Κ.Σ.: Εγώ θέλω να είμαι ακριβής, διαφορετικά δεν βρίσκω τον λόγο να τα κάνω. Τα πορτρέτα, έτσι κι αλλιώς, είναι πολλή δύσκολη υπόθεση, γιατί πρέπει να βρεις τον τρόπο να συλλάβεις και να μεταφέρεις τα χαρακτηριστικά του μοντέλου. Και το γραμματόσημο απαιτεί να είσαι ακριβής. Οι άνθρωποι αυτοί υπήρξαν δημοφιλείς και αγαπητοί. Δεν μου επιτρεπόταν να μου ξεφύγει ούτε μία γραμμή. Θα έπαυαν να είναι ο Ζαμπέτας ή η Βουγιουκλάκη.
Χ.Π.: Είχατε γνωρίσει κάποιες από αυτές τις προσωπικότητες όσο ζούσαν;
Κ.Σ.: Μικρός είχα συναντήσει, και μάλιστα μου είχε δώσει αυτόγραφο, τη Βουγιουκλάκη στο σπίτι της ξαδέλφης μου, παλιάς ηθοποιού, Μαριάννας Κουράκου. Τον Χορν επίσης, στης Ναταλίας Μελά, της γλύπτριας, της οποίας υπήρξα βοηθός. Οσον αφορά τους λαϊκούς τραγουδιστές, είχα μια σύντομη συνάντηση με την Μπέλλου στου Τσαρούχη, ο οποίος την αγαπούσε πολύ και μας μιλούσε συχνά γι' αυτήν. Και είχα και μια σύντομη, αλλά χαρακτηριστική συνάντηση με τη Μοσχολιού. Βρισκόμουν στο «Υγεία» εξαιτίας ενός προβλήματος μιας φίλης, την οποία τελικά χάσαμε. Κάποια στιγμή βγήκα από το δωμάτιό της κλαίγοντας και με πλησίασε με νυχτικό και ορό στο χέρι. Με ρώτησε γιατί κλαίω και μου είπε, για να με καθησυχάσει, ότι ο Θεός είναι μεγάλος. Πού να 'ξερε ότι μόλις τέσσερα-πέντε χρόνια μετά εκείνος ο άγνωστός της που πλησίασε, θα της ζωγράφιζε το πορτρέτο...
Χ.Π.: Τελικά, θεωρείτε ότι αποτυπώσατε τα πρόσωπα ή μια μάσκα;
Κ.Σ.: Αποτύπωσα μια μάσκα. Αυτό που ήξερα από τις δημόσιες εμφανίσεις τους ή από τον κινηματογράφο. Είμαι μάλλον ειδωλολάτρης. Προτιμώ να κρατήσω την εικόνα τους. Ηταν όλοι τους σπουδαίοι καλλιτέχνες και δημιουργοί.
Χ.Π.: Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείτε για να καταλήξουν σε μορφή γραμματοσήμου;
Κ.Σ.: Ενα πρόβλημα που αντιμετώπισα ήταν ότι έπρεπε να τα φανταστώ σε μικρή κλίμακα. Από το 35x50 που τα ζωγράφιζα, θα κατέληγαν σε γραμματόσημα. Είχα λοιπόν την εξής ιδέα. Καθώς τα ζωγράφιζα, σε διάφορες φάσεις τα φωτογράφιζα με το κινητό μου, ώστε να τα βλέπω στη μικρή οθόνη. Αυτό με βοήθησε πολύ ώστε να μην «πήξει» ζωγραφικά το γραμματόσημο και να το βλέπεις ευχάριστα. Δηλαδή ένα θέμα σύνθεσης. Υπήρξαν περιπτώσεις μεγάλων ζωγράφων που μετέφεραν έργα τους σε γραμματόσημα, που προέκυψε αυτό ακριβώς το πρόβλημα. Πάντως την τελική μορφή την αναλαμβάνουν οι γραφίστες των ΕΛΤΑ. Παίρνουν το ζωγραφισμένο πορτρέτο και το σχηματοποιούν, ώστε να το προσαρμόσουν στο μικρό «κουτάκι» που θα καταλήξει στους φακέλους μας. Αφαιρούν κάτι που ενοχλεί, προσθέτουν γράμματα, όπως το HELLAS, και την αξία του γραμματοσήμου. Στην περίπτωση της σειράς αυτής για το «Ελληνικό Λαϊκό Τραγούδι» πρόσθεσαν στο φόντο νότες και λόγια από τα τραγούδια τους.
Χ.Π.: Αν σας δινόταν η ευκαιρία να επιλέξετε λογοτέχνες, ποιους θα διαλέγατε;
Κ.Σ.: Ποιητές κυρίως, τον Καβάφη, τον Καββαδία, τον Καπετανάκη, τον Ρίτσο, τον Λαπαθιώτη, τον Ασλάνογλου, τη Δημουλά, που μ' αρέσει πολύ -και όχι γιατί είναι της μόδας-, τον Χρονά και τον Μεγαλυνό. Από πεζογράφους, τον Πεντζίκη και φυσικά τον Παπαδιαμάντη. Θεωρώ ύψιστη τιμή του επίσημου κράτους να συμπεριλάβει κάποιον σε σειρά γραμματοσήμων. Αφού δεν θα έκαναν ποτέ πορτρέτα καλλιτεχνών χαρτονόμισμα. Ενώ θα είχε νόημα να έχουμε χαρτονομίσματα με τις μορφές της Κάλλας, ή του Καβάφη και οπωσδήποτε του Παπανικολάου, του δημιουργού τού test pap.
Χ.Π.: Πόσο καιρό μένουν τα γραμματόσημα στην κυκλοφορία;
Κ.Σ.: Μέχρι να εξαντληθούν.
Χ.Π.: Στους ηθοποιούς είχε ενδιαφέρον η χρηματική αξία του κάθε γραμματοσήμου;
Κ.Σ.: Το πιο συνηθισμένο ήταν του Ηλιόπουλου, που ήταν των 0,20 λεπτών, ενώ το πιο σπάνιο, του Κωτσόπουλου, είχε 3,50 ευρώ. Πάντως δεν αντιστοιχούν στην αξία των εικονιζομένων.
Χ.Π.: Σκέφτομαι ότι τα γραμματόσημα είναι η πιο ακριβής μορφή pop art. Παράγεται σε χιλιάδες αντίτυπα, ταξιδεύει, φεύγει, μένει στα συρτάρια, γίνεται συλλεκτικό κομμάτι. Αν είχατε πλήρη δημιουργική ελευθερία θα κάνατε κάτι άλλο;
Κ.Σ.: Θα έκανα ακριβώς το ίδιο.
Info: Ο Κ. Σπυριούνης είναι επιμελητής του νέου Μουσείου «Μαρία Κάλλας» που ανοίγει στην Τεχνόπολη ο Δήμος Αθηναίων. Επίσης έκθεσή του θα φιλοξενήσει ο Εικαστικός Κύκλος, Κορνεάδου 20, στις 15 Νοεμβρίου του 2010.
Τον πίνακα «Η Ιερότητα της Φύσης - η Απειλή» ο ζωγράφος Αλέκος Φασιανός τον πρόσφερε στο Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, η δική του συνεισφορά στους σκοπούς του.
