Ο Ντε Κίρικο που δίχασε

• Τα τελευταία έργα του Ντε Κίρικο, που αποδοκιμάστηκαν από φίλους και κριτικούς ως «προδοτικά» για τον σουρεαλισμό, εκτίθενται τώρα στο Παρίσι

Μεταφυσική έκφραση, αινιγματικές εικόνες, ονειρικές εξάρσεις, τόλμη, πρόκληση, σαγήνη, διασχίζουν το συναρπαστικό έργο του Τζόρτζιο ντε Κίρικο. Ο ιταλός ζωγράφος γεννήθηκε στον Βόλο την εποχή που ο πατέρας του εργαζόταν σαν μηχανικός στους σιδηροδρόμους στη Θεσσαλία. Ξεκίνησε τις πρώτες καλλιτεχνικές του δραστηριότητες στην Αθήνα.

Αυτοπροσωπογραφία, 1922-1924

Εικονοκλάστης, οραματιστής, ο Ντε Κίρικο είναι ο «ζωγράφος με τα χίλια πρόσωπα», που ανέτρεψε τα εικαστικά κατεστημένα, αμφισβήτησε ακόμα και την ίδια του την έκφραση με μια εντυπωσιακή αλλαγή στο στιλ του, με συνεχείς αυτοσχεδιασμούς που εξόργισαν τους φίλους του και προκάλεσαν σκάνδαλο.

Μέχρι τώρα, οι μεγάλες διεθνείς εκθέσεις περιελάμβαναν κυρίως έργα από την πρώτη περίοδο της «μεταφυσικής ζωγραφικής» του. Πρώτη φορά 170 έργα, που αντιπροσωπεύουν το σύνολο του έργου του, παρουσιάζονται σε μεγάλη αναδρομική έκθεση που του αφιερώνει το παρισινό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και θα διαρκέσει μέχρι τις 24 Μαΐου. Προβάλλεται δε ως «ηθική αποκατάσταση» της μεγαλοφυΐας του καλλιτέχνη, που, υπερβαίνοντας τάσεις και μόδες, υπηρέτησε κυρίως τη μούσα του, τη ζωγραφική, απεικονίζοντας με απαράμιλλη δεξιοτεχνία τον ονειρικό κόσμο, τους κλασικούς μύθους, αλλά και τον ρεαλισμό.

Οι Απολινέρ, Μπρετόν, Πικάσο, Κοκτό, Ερνστ, Νταλί, Μαγκρίτ, Μιρό και Σαγκάλ τον λάτρεψαν και εμπνεύστηκαν από τα έργα του, όταν εκφράστηκε μέσα από το σουρεαλιστικό κίνημα στην πρώτη περίοδο της ζωγραφικής του. Οταν, όμως, γύρισε σελίδα, θεώρησαν «προδοσία» την εγκατάλειψη του «μοντερνισμού» από το ζωγράφο, τη νοσταλγία του για τον κλασικισμό, την επίδραση της ακαδημαϊκής ζωγραφικής στο μεταγενέστερο έργο του.

Το εικαστικό ξεκίνημα του Ντε Κίρικο έγινε με τις σπουδές του στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα.

Οι πρώτες επιδράσεις που δέχτηκε ήταν από τους γερμανούς ρομαντικούς ζωγράφους και μουσικούς και από τον Νίτσε. Οταν η χήρα μητέρα του επιστρέφει στην Ιταλία με τους δύο γιους της, ζωγραφίζει τα πρώτα μεγάλα έργα του, που δείχνουν εντυπωσιακές αρχιτεκτονικές συνθέσεις με πύργους, έρημες πλατείες και δρόμους, στοιχειωμένους από τους ίσκιους παράξενων αγαλμάτων. Οι αινιγματικοί του πίνακες δείχνουν το κενό, την αναμονή, την απουσία ή πετρωμένες φιγούρες και νεκρές φύσεις. Ζωγραφίζει μυθικές μορφές, Ορφέα, Ανδρομάχη, Εκτορα. Οι ήρωές του έχουν κορμιά μηχανές και κεφάλια αβγών χωρίς μάτια. Ο Ντε Κίρικο καταφεύγει στον κόσμο των ονείρων.

Μεγάλη περίοδο της ζωής του ο ζωγράφος έζησε στο Παρίσι. Συμμετείχε στις εκδηλώσεις των σουρεαλιστών και στις συγκεντρώσεις τους κάθε Σάββατο στο σπίτι του Απολινέρ. Ομως, κάποτε απαρνείται τα πρώτα του έργα, επιτίθεται σε όλους τους «-ισμούς» και στην αφηρημένη τέχνη. Υποστηρίζει την επιστροφή στις τεχνικές της ιταλικής κλασικής ζωγραφικής. Δημιουργεί αυτοπροσωπογραφίες του με κοστούμια εποχής σε στιλιζαρισμένες πόζες. Μεταμφιέζεται σε γελωτοποιό, απομυθοποιεί τον εαυτό του. Στην ύστατη περίοδο της ζωής του, αντιγράφει τα παλιά μεταφυσικά του έργα, διχάζοντας τους κριτικούς.

Η έκθεση του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης επιτρέπει στον επισκέπτη να γνωρίσει χωρίς προκαταλήψεις το συνολικό έργο του Ντε Κίρικο. Να θαυμάσει την αυθεντικότητα και τη δεξιοτεχνία ενός καλλιτέχνη που αρνήθηκε να φυλακίσει την έκφρασή του στα εικαστικά δεδομένα.

• Της ΗΡΑΣ ΦΕΛΟΥΚΑΤΖΗ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 7 - 01/03/2009