«Εβαλα τα καλά μου ρούχα σήμερα, γιατί η επίσκεψη στο μουσείο είναι ένα ιδιαίτερο γεγονός». «Νιώθω σαν να είμαι στο σχολείο και πάμε εκπαιδευτική εκδρομή, αλλά μου αρέσει κιόλας». Εργο ασθενών του ξενώνα "Αντιγόνη" επηρεασμένο από την έκθεση του "Σαλβαντόρ Νταλί, ο μύθος του σουρεαλισμού" Η πρώτη επίσκεψη σε μουσείο είναι για τον καθένα ένα σημαντικό γεγονός. Πόσω μάλλον όταν δεν είσαι μαθητής του δημοτικού, αλλά μεσήλικας. Πόσω μάλλον όταν βρίσκεσαι στο «περιθώριο» της ζωής και της κοινωνίας, κουβαλώντας το «στίγμα» του ψυχικά ασθενή.
Φανταστείτε τα συναισθήματα των ατόμων από κέντρα ψυχικής υγείας και από μονάδες που λειτουργούν στο πλαίσιο του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής, που πήραν μέρος στα -ειδικά σχεδιασμένα για την περίπτωση- εκπαιδευτικά προγράμματα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου. Δεν ήταν μόνο ότι άνοιξε η πόρτα ενός «άβατου» που αποδείχτηκε τόπος φιλοξενίας και επικοινωνίας.
Ηταν η επαφή με επιλεγμένα εκθέματα όπως βυζαντινές εικόνες, ψηφιδωτά αλλά και έργα σύγχρονης τέχνης, που έδωσαν έναυσμα για έκφραση και δημιουργία και έγιναν βατήρες για μια αποκαλυπτική όσο και ευεργετική βουτιά στο υποσυνείδητο.
- Ανοιχτό μουσείο
Η θετική επίδραση της τέχνης στην ψυχική υγεία έχει αποδειχτεί επιστημονικά. Ευτυχώς, έχουν περάσει ανεπιστρεπτί οι εποχές που οι «φευγάτοι» καλλιτέχνες θεωρούνταν «τρελοί» και πηγαινοέρχονταν στα ψυχιατρεία, όπως ο ζωγράφος Μιχάλης Οικονόμου που πέθανε στο Δρομοκαΐτειο ή ο Γιαννούλης Χαλεπάς που έβλεπε τη μητέρα του να καταστρέφει με μανία τους «δαίμονές» του, δηλαδή τα γλυπτά του.
Βεβαίως, τα προγράμματα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου δεν είχαν στόχο να βγάλουν τον κρυμμένο καλλιτέχνη από τους ασθενείς και η αισθητική αξία των έργων τους δεν είχε πρωτεύουσα σημασία. «Στόχος ήταν να δοθούν αφορμές για να ξεκινήσει ή να συνεχιστεί η θεραπευτική διαδικασία, που έχει στόχο τη χειραφέτηση και την κοινωνική επανένταξη των πασχόντων», μας λέει ο ιστορικός Στάθης Γκότσης, υπεύθυνος του Γραφείου Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του ΒΧΜ. «Ομως και το μουσείο έχει όφελος, καθώς επιβεβαιώνει τον κοινωνικό του ρόλο και συμβάλλει, στο μέτρο των δυνατοτήτων του, στην αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού. Θέλουμε ένα «ανοιχτό» για όλους μουσείο και για το λόγο αυτό προσαρμόζουμε τις δράσεις μας στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των επισκεπτών. Ετσι οργανώνουμε εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία, συναντήσεις με τις λέσχες φιλίας ηλικιωμένων του Δήμου Αθηναίων κ.λπ.».
Στις συναντήσεις που σχεδιάστηκαν και οργανώθηκαν σε συνεργασία με τους υπευθύνους των κέντρων ψυχικής υγείας (Εργαστήρι Εργοθεραπείας, Ξενώνας Προεπαγγελματικής Εκπαίδευσης, Ξενώνας «Αντιγόνη» για χρονίως ψυχικώς πάσχουσες, κ.ά.) αξιοποιήθηκαν οι μόνιμες συλλογές αλλά και οι περιοδικές εκθέσεις «Μύθοι και αρχέτυπα στη Μεσόγειο», «Σαλβαντόρ Νταλί, ο μύθος του σουρεαλισμού», «Γιάννης Κολέφας, οδοιπορικό στην τέχνη του ψηφιδωτού».
Στην πρώτη συνάντηση τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής ιταλών καλλιτεχνών που πραγματεύονται αρχαιοελληνικούς μύθους, όπως της Αφροδίτης, του Οδυσσέα, του Προμηθέα, έδωσαν έναυσμα για τη συζήτηση διαχρονικών θεμάτων: η ομορφιά με τη σαγηνευτική, εξιδανικευμένη αλλά και απειλητική διάστασή της, η τεχνολογία με τις πολλαπλές επιπτώσεις στην καθημερινότητα.
«Ζητήσαμε στη συνέχεια από τις γυναίκες του ξενώνα «Αντιγόνη» να κάνουν τη δική τους Αφροδίτη. Οι περισσότερες τη σχεδίασαν όπως οι αφαιρετικοί ζωγράφοι, ενώ μία ήταν αποδομημένη, με έμφαση στα γενετήσια χαρακτηριστικά. Η Αφροδίτη, όπως θα την έβλεπε ένας άντρας», τονίζει ο Στ. Γκότσης.
Τα αινιγματικά γλυπτά του Νταλί, βγαλμένα από τα όνειρα και το υποσυνείδητο, κεντρίζουν τη φαντασία και προσφέρονται για πειραματισμούς. «Μας έκανε εντύπωση ότι δεν χρειάστηκε καν να εξηγήσουμε το έργο του Νταλί «The night table», που μοιάζει με ορθογώνιο κουτί με ένα άνοιγμα στο κάτω μέρος. Οι περισσότερες γυναίκες μπήκαν αμέσως στο πνεύμα του Νταλί, ζωγράφισαν το παιδί που βγαίνει από τη μήτρα της γυναίκας και αφήνει ένα κενό. Ηταν κάτι που απέρρεε από τα βιώματά τους και απ' όσα τις προβλημάτιζαν».
Διαφορετικά αλλά έντονα συναισθήματα προκάλεσε και ένα άλλο γλυπτό του Νταλί, η «Γυναίκα με κεφαλή από τριαντάφυλλα», που αναπαριστά μια γυναίκα χωρίς χαρακτηριστικά, με το χέρι απλωμένο. Βάζοντας τον εαυτό τους στη θέση αυτής της γυναίκας οι ασθενείς ανέφεραν ότι βρίσκονται σε κατάσταση αναπηρίας, εγκυμοσύνης, ή ότι είναι έξω φρενών και προσπαθούν να ηρεμήσουν. Ενώ τα χέρια που συγκρατούν το σώμα του γλυπτού μπορεί να είναι του αδελφού, του γιατρού, της φίλης και άλλων που προσφέρουν χείρα βοηθείας.
Εκπαιδευτικός ρόλος
«Στην έκθεση του Νταλί, μου έκανε εντύπωση ότι κανένα άγαλμα δεν είχε καρδιά, έντερα και συκώτια», διαβάζουμε στην περιγραφή μιας ασθενούς. «Επίσης ότι ήταν όλα μαύρα και ιδιαίτερα με εντυπωσίασε ο «θάνατος» που ήταν ένα σώμα μαύρο κολλημένο στο τηλέφωνο. Δεν μου άρεσε γιατί μου προκάλεσε φόβο και ανατριχίλα...».
Σε τέτοια προγράμματα δεν υπάρχουν θέματα ταμπού. «Δεν επιλέγονται μόνο έργα που προκαλούν ευχαρίστηση. Ο σωματικός πόνος, ή ο αποχωρισμός δεν απαγορεύονται γιατί αποτελούν μέρος της θεραπείας», επισημαίνει ο Στ. Γκότσης.
Ετσι, οι συμμετέχοντες στα προγράμματα επεξεργάστηκαν βυζαντινές εικόνες της Σταύρωσης αλλά και εικόνες αγγέλων που τους θεωρούν προστάτες: «Του ζητάω να με βοηθάει. Ερχεται όταν του ζητάω βοήθεια. Μου δίνει θάρρος», γράφουν. Οι σκηνές, πάλι, από τη γέννηση του Χριστού ή της Παναγίας με το βρέφος ξεφεύγουν από τα όρια της χριστιανικής πίστης και αποκαλύπτουν τη σχέση των γονέων με τα παιδιά τους και τη μητρότητα.
Τέτοια εκπαιδευτικά προγράμματα μπορεί να καλύψουν διάφορα κενά. Τα σχόλια των ασθενών αποτελούν, ωστόσο, την καλύτερη μαρτυρία: «Οταν είχα πρωτοέρθει στην «Αντιγόνη» δεν είχα ιδέα απ' αυτές τις επισκέψεις στα μουσεία. Στην αρχή πήγαινα για να ανοίξω τους ορίζοντές μου. Πλούτιζα και τις γνώσεις μου. Σήμερα, μετά απ' όσα έχω δει, αισθάνομαι πολύ υπερήφανη που είμαι σε θέση να ρωτάω, να απαντάω, να συμμετέχω στη συζήτηση και να κάνω κριτική. Και νιώθω κοσμοπολίτισσα».
No comments:
Post a Comment