Ο απαράμιλλος κύριος Τσίλερ

• Η Εθνική Πινακοθήκη παρουσιάζει πρώτη φορά εκατοντάδες σχέδια του αρχιτέκτονα που αναμόρφωσε την Αθήνα

• Της ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ, Επτά, Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2010

Προεδρικό μέγαρο, Ιλίου Μέλαθρον, Εθνικό Θέατρο, Μέγαρο Μελά, Δημαρχείο Ερμούπολης Σύρου... Ποιος δεν έχει θαυμάσει τα εξαίσια νεοκλασικά του Ερνέστου Τσίλερ; Ομως, πίσω από τους κίονες, τις τοιχογραφίες, τα αγάλματα, υπήρχε τεχνολογία που στα τέλη του 19ου αιώνα φάνταζε διαστημική.

Το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών στεγάζεται σήμερα στο κτίριο «Ιλίου Μέλαθρον», στην αρχοντική κατοικία του αρχαιολόγου Ερίκου Σλήμαν, έργο του αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλερ.

Για παράδειγμα, το Ιλίου Μέλαθρον (σήμερα Νομισματικό Μουσείο), τότε κατοικία του Ερρίκου Σλίμαν, του αρχαιολόγου που ανακάλυψε την Τροία, είχε συστήματα εξαερισμού και θέρμανσης με αεραγωγούς που κατέληγαν στα δάπεδα των δωματίων, εγκατάσταση φωταερίου, ρολά στις πόρτες και τα παράθυρα, ακόμα και πυροπροστασία!

Ο δραστήριος, φιλόδοξος Τσίλερ πρωτοπάτησε το πόδι του στην Αθήνα, το 1861, σε ηλικία μόλις 24 χρόνων, κι αμέσως φάνηκε πως ήρθε για να μείνει. Ουσιαστικά έγινε Ελληνας, αφού έζησε στη χώρα μας σχεδόν 50 χρόνια, μέχρι το τέλος της ζωής του, ενώ έκανε οικογένεια με την καθηγήτρια πιάνου Σοφία Δούδου. Μάλιστα, αρκετά από τα σχέδιά του τα υπέγραφε με ελληνικούς χαρακτήρες.

Από νωρίς, έγινε προστατευόμενος του δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν, δικτυώθηκε στην βασιλική αυλή του Γεωργίου Α', υπηρέτησε την πλούσια αστική τάξη, έκανε αρχαιολογικές ανασκαφές, έγινε καθηγητής στο Πολυτεχνείο, από όπου απολύθηκε το 1883. Ο λόγος; Αρνήθηκε να συγκαλύψει τις οικονομικές καταχρήσεις που καθυστερούσαν την ανέγερση του Ζαππείου...

Οσα θαυμαστά δημιούργησε ο Τσίλερ αλλά και όσα οραματίστηκε, 450 σχέδια και υδατογραφίες από το αρχείο του που ανήκει στην Εθνική Πινακοθήκη, μαζί με προσωπικά του αντικείμενα αποτελούν το υλικό της έκθεσης που θα εγκαινιαστεί γύρω στις 20 Μαρτίου. Πρόκειται για σχέδια από δημόσια και ιδιωτικά μέγαρα, εκκλησίες, διακοσμητικά μοτίβα και έπιπλα, αρχαιολογικά θέματα και μελέτες πολυχρωμίας. Η παρουσίαση θα έχει σκηνογραφικό χαρακτήρα: ο αρχιτέκτονας Βασίλης Κολώνας θα βάλει στις αίθουσες της Εθνικής Πινακοθήκης φωτογραφικές μεγεθύνσεις των προσόψεων των κτιρίων του Τσίλερ, έτσι ώστε ο επισκέπτης να έχει την εντύπωση ότι μπαίνει μέσα σ' αυτά. Επίσης, χάρτες και φυλλάδια με τη «διαδρομή Τσίλερ» θα μοιράζονται σε όσους θέλουν να ανακαλύψουν τα σωζόμενα κτίρια του σάξονα αρχιτέκτονα.

«Ο Τσίλερ είναι ο αρχιτέκτονας που διαμόρφωσε τη φυσιογνωμία της Αθήνας και άλλων αστικών πόλεων», επισημαίνει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. «Δεν είναι αποκλειστικά νεοκλασικός, είναι εκλεκτικός. Χρησιμοποιεί βορειοευρωπαϊκά στοιχεία, αλλά περισσότερο εμπνέεται από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο».

Τα κτίριά του έγραψαν τη δική τους ιστορία. Οι οικίες Σταθάτου (Κυκλαδικό Μουσείο), και Δεληγιώργη (παλαιά Ταινιοθήκη), το Γερμανικό και Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, τα ξενοδοχεία της Ομόνοιας «Μπάγκειον» και «Αλέξανδρος», το Δημοτικό Θέατρο, που δυστυχώς κατεδαφίστηκε, οι επαύλεις των Ι.Ν. Σβορώνου και Ανδρέα Συγγρού, ο ναός του Αγίου Λουκά στην Πατησίων. Αλλά και εκτός Αθηνών έβαλε την υπογραφή του στο μουσείο της Ολυμπίας, στα θέατρα των Πατρών και της Ζακύνθου (που καταστράφηκε από τους σεισμούς), στην Αγορά του Πύργου, το ναό της Φανερωμένης στο Αίγιο κ.λπ.

Φώτα στον Παρθενώνα

Πολλά άλλα φιλόδοξα σχέδιά του παρέμειναν στα χαρτιά. Εδωσε έναυσμα για τη δενδροφύτευση του τότε φαλακρού Λυκαβηττού, τον οποίο ήθελε να εξωραΐσει με κομψά περίπτερα και κιόσκια. «Η διαμόρφωση του Λυκαβηττού ως γερμανικού Luftkurort, τόπο δηλαδή αναψυχής αστών, που ως ιδέα διατύπωσε και σε ένα κείμενό του, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ γιατί θα στοίχιζε πολλά», σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης Μαριλένα Κασιμάτη στο φετινό ημερολόγιο της Εθνικής Πινακοθήκης, που είναι αφιερωμένο στον Τσίλερ. Εκανε ακόμα μελέτες για θερινά ανάκτορα στο Τατόι και στους Πεταλιούς. Μέχρι και μια μελέτη του για τον φωτισμό του Παρθενώνα υπάρχει, που πρόβλεπε και την αναδημιουργία του αγάλματος της θεάς Αθηνάς!

Οταν ο Τσίλερ ήρθε στην Ελλάδα, έπειτα από σπουδές στη Βασιλική Σχολή Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου της Δρέσδης, η Αθήνα του φάνηκε σαν ένα «μεγάλο χωριό», παρ' ότι οι βαυαροί αρχιτέκτονες είχαν προσπαθήσει να της δώσουν αρχαίο κλέος, με επιβλητικά νεοκλασικά κτίρια και να μετατρέψουν τα «θολά ρεύματα» σε βουλεβάρτα, όπως η Πανεπιστημίου, η Σταδίου, η Βασιλίσσης Σοφίας, η Ηρώδου Αττικού.

Ανέλαβε την πρώτη σημαντική αποστολή του έπειτα από ανάθεση του δασκάλου του και εργοδότη του στη Βιέννη Θεόφιλου Χάνσεν: να επιβλέψει τις οικοδομικές εργασίες της Σιναίας Ακαδημίας που χρηματοδοτούσε ο βαρόνος Σίνας και αποτελούσε μέρος της περίφημης αρχιτεκτονικής τριλογίας του Χάνσεν (Βιβλιοθήκη-Πανεπιστήμιο-Ακαδημία).

Ανασκαφή στο Στάδιο

Καθώς το σχέδιο της Ακαδημίας ακολουθούσε το πρότυπο του Ερεχθείου, ο επαγγελματισμός και η περιέργεια του Τσίλερ τον ώθησαν στις πηγές. Θα μελετήσει όχι μόνο το Ερεχθείο, αλλά και τον Παρθενώνα, το Θησείο, το ναό της Αφαίας στην Αίγινα. «Δεν ήταν μόνο τα μνημεία που καθοδηγούσαν τον νέο αρχιτέκτονα, αλλά κυρίως ο ήλιος, το αττικό φως. Το φως της Ελλάδας ζωντανεύει την αρχιτεκτονική του», συνεχίζει η Μ. Λαμπράκη Πλάκα. «Καθώς έχει σπουδάσει και ζωγραφική, σχεδιάζει με ακρίβεια και καλλιτεχνική ευαισθησία αρχαία μέλη, διακοσμητικά μοτίβα και αγάλματα και αναπαράγει τα λείψανα της πολυχρωμίας, ζωντανής ακόμη, αφήνοντάς μας μια ανεκτίμητη μαρτυρία».

Ο πολυπράγμων Τσίλερ ανέλαβε και ρόλο αρχαιολόγου. Αγόρασε το λόφο όπου βρίσκεται το Παναθηναϊκό Στάδιο και άρχισε εκεί ανασκαφές, όπως και στο θέατρο του Διονύσου. Στις μελέτες που δημοσίευσε «υποστηρίζει ότι η καμπυλότητα που παρατηρείται στον Παρθενώνα και σε αλλα μνημεία δεν οφείλεται σε καθίζηση, όπως υποστήριζαν άλλοι μελετητές, αλλά είναι ηθελημένη και εκφράζει μια ύψιστη αισθητική εκλέπτυνση, υπηρετώντας παράληλα και λειτουργικούς σκοπούς».

Η έκθεση είναι αφιερωμένη στο Μαρίνο Καλλιγά, ο οποίος το 1961, όταν ήταν διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης, είχε την πρωτοβουλία να αγοράσει το αρχείο Τσίλερ, έναντι 20.000 δρχ. «Συμφέρουσα τιμή», όπως αναφέρουν τα πρακτικά της εποχής, όταν «ένα έργο του Κοντόπουλου έφτανε τις 10.000 δρχ., ενώ ένα γλυπτό του Καπράλου στις 20.000». Αργότερα ο μικρότερος γιος του Τσίλερ, Βάλτερ, δώρισε στην Εθνική Πινακοθήκη και δύο ανάγλυφα πορτρέτα των γονιών του από τον κατεστραμμένο τάφο τους. Παράλληλα με την έκθεση θα κυκλοφορήσει μια μικρή αυτοβιογραφία του εμπνευσμένου αρχιτέκτονα. *