Η απεικόνιση του τραπεζίτη

• ΜΕΓΑΛΟ ΕΚΘΕΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ «ΕΘΝΙΚΗΣ» ΣΕ ΠΕΝΤΕ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΙΩΤΙΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ

Εχει και η Ελλάδα τη δική της portrait gallery. Τι κι αν ανήκει στην Εθνική Τράπεζα, καθώς «μοντέλα» της υπήρξαν όλοι όσοι διετέλεσαν διοικητές της στα περίπου 170 χρόνια της λειτουργίας της. Οι προσωπογραφίες τους όχι μόνο είναι έργα των επιφανέστερων Ελλήνων καλλιτεχνών του 19ου και του 20ού αιώνα, αλλά καταγράφουν παράλληλα την ιστορία και την εξέλιξη της ελληνικής προσωπογραφίας.

Η προσωπογραφία του Θεόδωρου Καρατζά (1996-2004) από τον Γιώργο Ρόρρη είναι η πιο πρόσφατη της συλλογής

Καλλιτέχνες των μέσων και του τέλους του 19ου αιώνα, όπως οι γλύπτες Ιωάννης Κόσσος, Λάζαρος και Γεώργιος Φυτάλης, Γεώργιος Βρούτος, φιλοτεχνούν τις μαρμάρινες προτομές του ιδρυτή της τράπεζας Γεωργίου Σταύρου, του Ελβετού τραπεζίτη Ιωάννη Γαβριήλ Εϋνάρδου, που συνέβαλε στην ίδρυση της Εθνικής ή του διοικητή Παύλου Καλλιγά. Ενώ ο ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας φιλοτεχνεί τις προσωπογραφίες των Γ. Σταύρου, Μάρκου Ρενιέρη και Παύλου Καλλιγά. Αργότερα ο Γ. Ιακωβίδης αναλαμβάνει τα πορτρέτα των διοικητών Στέφανου Στρέιτ, Αλέξανδρου Ζαΐμη, Ιωάννη Βαλαωρίτη και Γεωργίου Χριστάκη Ζωγράφου.

Ολα τα πορτρέτα της συλλογής της Εθνικής Τραπέζης, ακόμη κι εκείνα που ήταν εντοιχισμένα σε ειδική κατασκευή στην αίθουσα του διοικητικού συμβουλίου, «κατέβηκαν», συντηρήθηκαν και σε λίγες μέρες, από τις 22 Φεβρουαρίου, μαζί με τις μαρμάρινες προτομές θα εκτεθούν για πρώτη φορά ολοκληρωμένα στο Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ) στη Θεσσαλονίκη. «Η απεικόνιση του προσώπου» είναι ο χαρακτηριστικός τίτλος της έκθεσης. Στην περσινή παρουσίαση της συλλογής στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας δεν είχαν παρουσιαστεί παρά μόνο φωτογραφικά.

«Η απεικόνιση του προσώπου» είναι μία μόνο από τις ενότητες του μεγάλου εκθεσιακού προγράμματος «Ελληνες ζωγράφοι - Από τη συλλογή της Εθνικής Τράπεζας», που θα φιλοξενηθούν (22/2 με 9/5) στο Δίκτυο των πέντε μουσείων της Θεσσαλονίκης: Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Τελλόγλειο Ιδρυμα και Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Οχι μία, αλλά έξι εκθέσεις

Αρχικά, η ιδέα ήταν να παρουσιαστεί η έκθεση στο Μακεδονικό Μουσείο. Ομως η «Κίνηση των πέντε μουσείων» δεν μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητη ούτε την Τράπεζα ούτε την επιμελήτρια της έκθεσης δ/ρα Ολγα Μεντζαφού-Πολύζου. Ετσι ενώ ξεκίνησαν για μία, κατέληξαν σε έξι διαφορετικές εκθέσεις, προσδιορισμένες σύμφωνα με το αντικείμενο του κάθε μουσείου. Συνολικά και στους έξι χώρους θα εκτεθούν περίπου 240 έργα.

Η ενότητα των προσωπογραφιών στο ΜΙΕΤ συμπληρώνεται με την παρουσίαση ενός μέρους της συλλογής χαρακτικών της Εθνικής, που απεικονίζουν προσωπικότητες των γραμμάτων. «Ενας διευθυντής του υποκαταστήματος στην Καστοριά ξεκίνησε τις αναθέσεις αυτής της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας σειράς», μας πληροφορεί η κ. Μεντζαφού. Ανάμεσά τους, οι Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (από τον Ευθύμη Παπαδημητρίου), Νίκος Καββαδίας (από τον Γιώργο Μόσχο), Κωστής Παλαμάς (από τον Κ. Γραμματόπουλο), Διονύσιος Σολωμός (από τον Α. Τάσσο), Οδυσσέας Ελύτης (από τον Π. Γράββαλο), Κ.Π. Καβάφης (από την Αρια Κομιανού) κ.ά.

Η Εθνική Τράπεζα είναι το πρώτο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα της χώρας, το οποίο αμέσως μετά την ίδρυσή του το 1941, επέδειξε ιδιαίτερη ευαισθησία στην εικαστική δημιουργία και καθιέρωσε τη συγκρότηση συλλογής. Η συνήθεια να παραγγέλνεται σε γνωστό καλλιτέχνη η προσωπογραφία κάθε αποχωρούντος διοικητή συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η πιο πρόσφατη είναι του Θεόδωρου Καρατζά, από τον ζωγράφο Γιώργο Ρόρρη. Στην έκθεση «Η απεικόνηση του προσώπου» θα δούμε έργα των Κ. Παρθένη, Γ. Γουναρόπουλου, Γ. Μόραλη, Π. Τέτση, Δ. Μυταρά, Π. Πρέκα.

Ιστορία μιας συλλογής

Εκείνος που ουσιαστικά εισήγαγε τις εικαστικές τέχνες στην Εθνική Τράπεζα και κατανόησε το διπλό τους ρόλο, αφενός προς όφελος της κοινωνίας, αλλά και αύξησης του κύρους της εταιρείας, είναι ο διοικητής της Στέφανος Στρέιτ (1896-1910). Εκείνος καλεί καλλιτέχνες να φιλοτεχνήσουν έργα για τη διακόσμηση του κτιρίου. Με εντολή του το 1901 μεταβαίνει στο Μόναχο ο ζωγράφος Νικόλαος Φερεκείδης για να αντιγράψει τις μεγάλες συνθέσεις του Γερμανού ζωγράφου Peter von Hess, με θέματα την άφιξη του Οθωνα στο Ναύπλιο και του Οθωνα στην Αθήνα. Κοσμούν σήμερα το κεντρικό της κατάστημα. Επίσης, ο Στρέιτ φαίνεται να παρήγγειλε στον Νικηφόρο Λύτρα την εμβληματική προσωπογραφία του βασιλιά Οθωνα.

Η συλλογή αρχίζει με τη Σχολή του Μονάχου, με έργα των σημαντικότερων εκπροσώπων της, Ν. Λύτρα, Νικολάου Γύζη, Ν. Βώκου, Κ. Βολανάκη, Γ. Ιακωβίδη κ.ά. Ακολουθεί η γενιά των αρχών του αιώνα με την Ομάδα Τέχνης, που ιδρύθηκε το 1917, με έργα καλλιτεχνών, όπως οι Κ. Παρθένης, Κ. Μαλέας, Λ. Κογεβίνας, Π. Βυζάντιος κ.ά. Ο κύριος κορμός της συλλογής, από τα πρώτα της χρόνια μέχρι τους καλλιτέχνες που γεννήθηκαν πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και που στις δεκαετίες του '60 και του '70 βρίσκονταν ήδη σε ακμή, θα παρουσιαστεί στο Μακεδονικό Μουσείο.

Η συλλογή, με τη βεβαιωμένη μουσειακή της αξία, «μπορεί να διηγηθεί την ιστορία της νεοελληνικής τέχνης», τονίζει η κ. Μεντζαφού. Συνεχίζει δε να εμπλουτίζεται καλύπτοντας τα κενά της. Ετσι απέκτησε πρόσφατα και Γ. Μπουζιάνη (που δεν είχε), αλλά και σημαντικά έργα των Μαλέα, Παρθένη και Τσαρούχη. *

Εκτός από πορτρέτα θα εκτεθούν και...

* Εργα σύγχρονης γλυπτικής που καταδεικνύουν την επιρροή του αρχαίου πνεύματος (Αρχαιολογικό Μουσείο).

* Εργα της γενιάς του '30 με θέμα την πόλη. Συγκεκριμένα, τέσσερα έργα των Σπύρου Βασιλείου και Α. Αστεριάδη (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού).

* Σαράντα έργα του ελληνικού υπαιθρισμού -Θωμόπουλος, Αργυρός κ.ά. (Τελλόγλειο).

**Το βίντεο του Αγγελου Σκούρτη, που παρουσιάζει τα έργα στα κτίρια της Τράπεζας που δεν μεταφέρονται, όπως τις κεραμικές συνθέσεις του Μόραλη, που βρίσκονται στον Αστέρα της Βουλιαγμένης, ή τα έργα του Τάκη στην Κηφισιά, του Θόδωρου στον Πειραιά κ.ά. (Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης).

**Η προσωπογραφία του Θεόδωρου Καρατζά (1996-2004) από τον Γιώργο Ρόρρη είναι η πιο πρόσφατη της συλλογής

**Ο Στέφανος Στρέιτ, ζωγραφισμένος από τον Γεώργιο Ιακωβίδη. Ο Στρέιτ ήταν εκείνος που ουσιαστικά εισήγαγε την εικαστική τέχνη στην πολιτικής της Τράπεζας

• Της ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΜΠΑΡΚΑ, Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 12 Φεβρουαρίου 2010