Η εξουσία φλερτάρει την τέχνη

• Τη σχέση πολιτικών και επιχειρηματιών με τους καλλιτέχνες αναδεικνύει η έκθεση «Επίδειξη ισχύος» στο Βερολίνο

• Της Μαριας Pηγουτσου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 06/06/2010

• Bad painting. Κακή ζωγραφική. Ποιος θέλει να αγοράσει κακή ζωγραφική και μάλιστα ως δείγμα κοινωνικής καταξίωσης, δύναμης και πλούτου; Η σύγχρονη ιστορία της τέχνης απαντά πως είναι πολλοί αυτοί που θα ήθελαν να αποκτήσουν έναν πίνακα της λεγόμενης «κακής ζωγραφικής», μιας πρόχειρης ζωγραφικής που αφήνει στην άκρη τα πινέλα και τους ακαδημαϊσμούς και γίνεται ακόμα και με τα δάκτυλα. 

• Ενα τέτοιο έργο επέλεξε ο Γκέρχαρντ Σρέντερ για να κοσμήσει το γραφείο του στο Βερολίνο την εποχή που ήταν καγκελάριος. «Ο αετός - Ζωγραφική με το δάκτυλο ΙΙΙ» (1972) ήταν ο τίτλος του έργου που είχε φιλοτεχνήσει ο πολύς Γκέοργκ Μπάζελιτς. Ο βασιλιάς των αιθέρων, το σύμβολο της εξουσίας, έμοιαζε πάντως μάλλον ξεπουπουλιασμένο. Ο Μπάζελιτς τον είχε ζωγραφίσει στα γρήγορα και, όπως κάνει με όλους τους πίνακές του, τον αναποδογύρισε 180 μοίρες. Η εξουσία με αναποδογυρισμένο το κεφάλι μέσα στην ίδια την Καγκελαρία και μάλιστα επιλογή του αρχηγού της κυβέρνησης; Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ επιβεβαίωνε με αυτόν τον τρόπο, άλλη μια φορά, την ικανότητά του να προκαλεί, να διχάζει και να τραβά τα φώτα της δημοσιότητας.

Τετρακόσια εκθέματα

• «Επίδειξη ισχύος» είναι ο τίτλος μιας ενδιαφέρουσας έκθεσης που ολοκληρώνεται σε λίγες εβδομάδες στο Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου. Παρουσιάζονται γύρω στα 400 εκθέματα, κυρίως φωτογραφίες και ζωγραφική, που αναδεικνύουν τη σχέση των πολιτικών και των επιχειρηματιών με την τέχνη. Η ιστορία είναι βέβαια παλιά και η σχέση εξουσίας και τέχνης είναι εξίσου γνωστή, ωστόσο τα τελευταία χρόνια τόσο η πολιτική όσο και η οικονομία προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τη σύγχρονη τέχνη, ώστε να προωθήσουν πιο εύκολα και αποτελεσματικά το μήνυμά τους. 

• Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση πολιτικού που χρησιμοποίησε τη σύγχρονη γερμανική τέχνη για να προωθήσει την εικόνα του. Ο Χορστ Οσινγκερ, φωτογράφος του γερμανικού Πρακτορείου Ειδήσεων, παρουσιάζει μια εντυπωσιακή φωτογραφία με έναν μισοτελειωμένο τεράστιο πίνακα του Γιοργκ Ιμεντορφ στο ατελιέ του, η οποία παρουσιάζει τον Γκέρχαρτντ Σρέντερ σε μια επιβλητική χρυσωπή προσωπογραφία, που θυμίζει ηγέτη άλλων εποχών. Ο πρώην καγκελάριος εκτός από τον Ιμεντορφ και τον Μπάζελιτς συγχρωτίζεται και με τους υπόλοιπους λεγόμενους «Αγριους», τους καλλιτέχνες που αμφισβητούν και χλευάζουν την εξουσία. Προσκαλούσε γκαλερίστες, χρησιμοποιούσε καλλιτέχνες στις προεκλογικές του εκστρατείες, αγόρασε και κόσμησε με έργα τέχνης την καγκελαρία. Το 2001 τοποθετήθηκαν στην Καγκελαρία έργα του Μάρκους Λίπερτζ, όπως η θηριώδης «Φιλόσοφος», ένα μνημειώδες γλυπτό. Η συναναστροφή αυτή του προσδίδει μια ευρύτητα πνεύματος, δεν φοβάται να συναναστραφεί με όλους αυτούς που στέκονται κριτικά απέναντι στην πολιτική εξουσία. 

• Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ δεν είναι όμως η εξαίρεση στη Γερμανία. Ο σημερινός αντικαγκελάριος και πρόεδρος των Φιλελευθέρων, Γκίντο Βεστερβέλε, είναι γνωστός συλλέκτης έργων τέχνης, με ιδιαίτερη προτίμηση στην παραστατική ζωγραφική και ιδιαίτερα στη Σχολή της Λειψίας· ένα είδος ζωγραφικής πολύ ταλαιπωρημένο στη Γερμανία και γεμάτο ενοχές - κατάλοιπα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Γκίντο Βεστερβέλε αρέσκεται στη συναναστροφή με μοντέρνους καλλιτέχνες και φωτογραφίζεται ευχαρίστως με τον επιτυχημένο εμπορικά Νόρμπερτ Μπίσκι, να κρεμάνε μαζί έναν πίνακα. 

• Ζωγράφοι και πολιτικοί δανείζονται ο ένας από τη λάμψη του άλλου χωρίς απαραίτητα να μοιράζονται τις ίδιες αξίες και πεποιθήσεις. Αυτές οι συναναστροφές είναι όμως εξαιρετικά χρήσιμες και για τις δύο πλευρές.

Εταιρικές συλλογές κύρους

• Τη χρησιμότητα της μοντέρνας τέχνης ανακάλυψαν με εμμονή τα τελευταία χρόνια οι επιχειρήσεις και οι τράπεζες. Η Deutsche Bank για παράδειγμα επενδύει χρήματα και διαθέτει μια σπουδαία συλλογή. Η συγκεκριμένη τράπεζα ταυτίστηκε ίσως περισσότερο απ’ οποιοδήποτε άλλο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα με την οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας. 

• Ο όμιλος τραπεζών KfW, όταν το 2006 εγκαινιάζει τα καινούργια του κτίρια στη Φρανκφούρτη, φροντίζει σε κάθε όροφο να παρουσιάσει έργα που σχετίζονται με τις πέντε ηπείρους και τη ζωή που υπάρχει πάνω σε αυτές. Η τράπεζα περνάει το μήνυμα πως είναι ανοιχτή σε όλους και ταυτόχρονα θεωρεί πως ένα ευχάριστο εργασιακό περιβάλλον αυξάνει την παραγωγικότητα και βοηθάει ώστε ο εργαζόμενος να ταυτιστεί περισσότερο με την επιχείρηση, άρα σε τελική ανάλυση να αυξήσει το κέρδος της. 

• Μάνατζερ και επιχειρηματίες, όπως παλαιότερα πόζαραν μπροστά από τα πορτρέτα των ισχυρών προκατόχων τους, τώρα ποζάρουν μπροστά από τα έργα διάσημων καλλιτεχνών. 

• Και οι καλλιτέχνες όμως επωφελούνται από πολιτικούς και επιχειρηματίες. Δεκάδες φωτογράφοι κάνουν καριέρα και μοσχοπουλάνε πορτρέτα ισχυρών κυρίως ανδρών και σπανιότερα γυναικών. Αλλοτε πάλι εικαστικοί, όπως ο Τόμας Χούμπερ, ασχολούνται με τις τράπεζες και την τέχνη με έναν ιδιαίτερα καυστικό τρόπο. Σε κείμενά του αναφέρει πως οι τράπεζες αγοράζουν έργα γιατί στόχος τους είναι να αντικαταστήσουν τον χρυσό ως επένδυση. Θεωρεί τις τράπεζες τον κύριο τόπο, όχι μόνο οικονομικών συναλλαγών, αλλά και σκέψεων. Το χρήμα, άλλωστε, είναι το μέσο που σήμερα ενώνει τους ανθρώπους και οι καλλιτέχνες βρίσκουν σε αυτές έναν τόπο εργασίας. Ο Χούμπερ ζωγραφίζει ακουαρέλες με ζώα που λιώνουν, μετατρέπονται σε σαπούνι και γράφει: «Μετέτρεψα το χρήμα σε σαπούνι. Το κεφάλαιο πήρε μια συγκεκριμένη μορφή. Και ευωδιάζει». Η φαντασία στην εξουσία, το αίτημα άλλων εποχών, φαίνεται τελικά να γίνεται πραγματικότητα με έναν ιδιότυπο τρόπο.

Αφαίρεση και παραστατικότητα

• Μετά τον πόλεμο ο γερμανικός εξπρεσιονισμός γνωρίζει μια μεγάλη άνθηση. Ο πρώην καγκελάριος Χέλμουτ Σμιτ αγαπά τη ζωγραφική, κοσμεί το γραφείο του και φωτογραφίζεται με έργα του Νόλντε και άλλων εξπρεσιονιστών του Μεσοπολέμου. Η προτίμηση πολιτικών και τραπεζών δεν είναι τυχαία. Η Γερμανία ανακαλύπτει και πάλι τον εξπρεσιονισμό θέλοντας να αποτινάξει από πάνω της το κακό που έκανε ο Εθνικοσοσιαλισμός στο συγκεκριμένο κίνημα. Οι σύγχρονοι Γερμανοί πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες επιλέγουν γενικότερα την αφηρημένη ζωγραφική ως ένδειξη ευρύτητας πνεύματος και αποστασιοποίησης από το ναζιστικό καθεστώς που είχε κατατάξει δεκάδες καλλιτέχνες και τα έργα τους στη λεγόμενη «εκφυλισμένη τέχνη». Σπουδαία έργα παραδόθηκαν την εποχή εκείνη στην πυρά ή κατασχέθηκαν. 

• Ο ίδιος ο Χίτλερ ζωγράφιζε και του άρεσε να βλέπει τον εαυτό του ως τον πολιτικό - καλλιτέχνη, που μεγαλουργεί μέσα από τα οράματά του. Ο Χίτλερ είχε σαφή προτίμηση στην παραστατική μνημειώδη ζωγραφική, η οποία θα πρέπει να είναι απολύτως σαφής. Οποιαδήποτε ασάφεια μετατρέπει τη ζωγραφική για τα σκουπίδια και οι καλλιτέχνες που δεν ζωγραφίζουν ξεκάθαρα είναι προβληματικές προσωπικότητες, πίστευε ο Φύρερ. 

• Στην έκθεση στο Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου παρουσιάζεται άλλη μια ενδιαφέρουσα πτυχή που αναδεικνύει την προτίμηση της Δυτικής Γερμανίας στην αφηρημένη ζωγραφική: η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας υποστήριζε την παραστατική μνημειώδη ζωγραφική. Την περίοδο εκείνη πιστεύεται πως η αφηρημένη ζωγραφική εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των καπιταλιστών. Οι επιχειρηματίες και οι δυτικοί πολιτικοί δεν ήθελαν σαφήνεια, ήθελαν θολές εικόνες που να παραπλανούν τον λαό και να δημιουργούν σύγχυση. Πριν από μερικά χρόνια πάντως, η μεγάλη συντηρητική εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung είχε δημοσιεύσει ένα άρθρο σχετικά με την οικονομική ενίσχυση της CIA για την ανάδειξη και επιβολή του αμερικανικού εξπρεσιονισμού. 

• Η προτίμηση λοιπόν τόσο του ναζιστικού καθεστώτος όσο και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας σε μια παραστατική ζωγραφική δυσκόλεψε την επιβίωσή της μετά τον πόλεμο. Μια πραγματικότητα που έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια, με κύριο εκπρόσωπο τη Σχολή της Λειψίας.