«H περιπέτειά μου με τον Κόρτο Μαλτέζε»

Εκθεση στην Πινακοθήκη του Παρισιού με σχέδια και ακουαρέλες του διάσημου δημιουργού κόμικς Ούγκο Πρατ

• Της Βανεσσας Θεοδωροπούλου, Η Καθημερινή, 26/6/2011

Αν ο Ούγκο Πρατ ζούσε σήμερα και είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί μαζί με τους επισκέπτες της Πινακοθήκης του Παρισιού, τη μεγάλη έκθεση με τα ασπρόμαυρα σχέδια και τις 150 εντυπωσιακές ακουαρέλες του, τοποθετημένες σε προσεγμένες βιτρίνες, διακριτικά φωτισμένες σαν πραγματικούς πίνακες, ίσως να μην είχε την ίδια αντίδραση με είκοσι πέντε χρόνια πριν: καλεσμένος να σχολιάσει το πρώτο του άλμπουμ με ακουαρέλες, με τίτλο Occidente (Δύση), ο Πρατ δεν διστάζει τότε να δηλώσει: «Μα πρόκειται για ένα άλμπουμ για γηραιές Αγγλίδες!»

Για τον νεαρό τυχοδιώκτη, οι ακουαρέλες παραμένουν για αρκετά χρόνια ένα πάρεργο, παράγωγα της φαντασίας του, που όμως δεν στέκουν μακριά από τις ιστορίες που τις έχουν γεννήσει. Ή από τις ιστορίες που γέννησαν τον ίδιο. Η ζωή του Ούγκο Πρατ, όπως και η καταγωγή του, συναγωνίζονται σε μυθιστόρηματική λάμψη εκείνες των ηρώων του: γεννημένος το 1927 στο Ρίμινι, θα ζήσει την παιδική του ηλικία στη Βενετία. Δέκα μόλις χρόνων ταξιδεύει στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας με τη μητέρα του, παθιασμένη με τον εσωτερισμό, η οποία ήταν κόρη ενός Ισπανοεβραίου από το Τολέδο εγκατεστημένου στη Βενετία και μιας Τουρκοεβραίας από το Μουράνο. Στα δεκατέσσερά του θα στρατολογηθεί κοντά στον πατέρα του, ο οποίος ήταν γιος ενός Γάλλου αρχιτέκτονα αγγλικής καταγωγής, στην υπηρεσία του ιταλικού αποικιακού στρατού.

Ο νεαρός Ούγκο θα ζήσει την επιστροφή του αυτοκράτορα Haile Selassie στην Αντίς Αμπέμπα το 1941 και τον θάνατο του πατέρα του σε κάποιο βρετανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, προτού επαναπατριστεί από τον Ερυθρό Σταυρό στην Ιταλία το 1943. Υπό την απειλή των SS που ελέγχουν τη Βενετία, που τον υποπτεύονται για συνωμοσία (ως Νοτιοαφρικανό πράκτορα!), θα περάσει 18 μέρες στη ναυτική αστυνομία του Ράιχ προτού διαφύγει και προσχωρήσει στον στρατό των Συμμάχων...

• Βενετία, Αντίς Αμπέμπα Μπουένος Αϊρες, Παρίσι

Η συνέχεια θα είναι συναρπαστική: έπειτα από μια τετραετία συνεργασίας με τον σεναριογράφο Mario Faustinelli και δημοσιεύματα σε διάφορα περιοδικά της εποχής, μια επαγγελματική πρόταση θα οδηγήσει το 1949 τον Πρατ στο Μπουένος Αϊρες όπου θα παραμείνει για δεκατρία ολόκληρα χρόνια, μέχρι το 1962. Στο ενδιάμεσο, μια χρονιά θα τον βρούμε στη Royal Academy of Watercolor του Λονδίνου, όπου γράφεται για να μυηθεί στην τέχνη της ακουαρέλας, μιαν άλλη, στη Βραζιλία. Το 1952 θα κάνει τον πρώτο του γάμο με μια νεαρή Γιουγκοσλάβα ονόματι Maria Wogerer. Τη γνώρισε σε μία από τις επιστροφές του στη Βενετία και τη χώρισε στο Μεξικό, αφού απέκτησε τα δύο πρώτα του παιδιά. Πριν επιστρέψει πια μόνιμα στη γενέτειρά του, το 1965-66, θα κάνει ένα δεύτερο γάμο, με τη Βελγίδα Anne Fognier, και θα αποκτήσει άλλα δύο παιδιά.

• Περιπέτεια

Η περιπέτεια θα συνεχιστεί σε όλα τα επίπεδα: οι ερωμένες διαδέχονται η μία την άλλη, τα παιδιά που φέρουν τ’ όνομά του πολλαπλασιάζονται (δικά του ή και αγνώστων), το ταξίδι δεν σταματάει ποτέ: Φινλανδία, Νορβηγία, Αιθιοπία, Κένυα, Τανζανία, Παρίσι (όπου θα «εγκατασταθεί» για μια δεκαπενταετία, 1969 με 1984), Ιρλανδία, Μαρόκο, Καραϊβική, Αμερική, Καναδάς, Αφρική, Νησιά του Ειρηνικού... Κάθε προορισμός και μια ιστορία, στα χνάρια του Κόρτο ή των αγαπημένων του συγγραφέων: Ρόμπερτ Λούι Στίβενσον (Το νησί του θησαυρού), Ζόζεφ Κόνραντ και Τζακ Λόντον, αλλά και Λουγκόνες, Μελβίλ, Τόμας Μουρ, Ερνεστ Χεμινγουέι ή Ερμαν Εσε.

Οι τίτλοι των ενοτήτων της παρισινής έκθεσης μας ταξιδεύουν μαζί του. Ο κόσμος ολόκληρος είναι γεμάτος από «Ινδιάνους και Στρατιώτες», εξωτικά «Νησιά κι ωκεανούς», «Ερήμους» και μαγεμένες «Πόλεις» και βέβαια ονειρεμένες «Γυναίκες»..: γυμνές κι ερωτικές σε ένα Ταξίδι στο Τζιμπουτί το 1985, λάγνες όπως η Marisa Nordio και η Esther του άλμπουμ «Farewell Ladies» του 1986, διανοούμενες όπως η Louise Brooks. Μπαίνοντας στην ενότητα «Πόλεις» η συνάντησή μας με τον αγαπημένο ήρωα του Ούγκο Πρατ συμβαίνει στη... Ρόδο!

Ο ήρωας που έκανε γνωστό το όνομα του Πρατ στον κόσμο ολόκληρο, ήταν ο Κόρτο Μαλτέζε: ο ρομαντικός τυχοδιώκτης, καρπός του παράνομου έρωτα μιας πανέμορφης -όσο κι «έκπτωτης» - Ανδαλουσιανής τσιγγάνας κι ενός Εγγλέζου ναυτικού από την Κορνουάλη. Αυτός είναι το alter ego του και η σχέση του καλλιτέχνη μαζί του ήταν πολύ πιο περίπλοκη και μυστική απ’ ό, τι ο καθένας θα μπορούσε εύκολα να υποψιαστεί. «Με τον Κόρτο Μαλτέζε, αφηγείται σε κάποια συνέντευξη του ο “μαέστρο”, κοιταζόμαστε στα μάτια· από εκεί ξεκινάνε όλα. Μόλις σχεδιάσω το πρόσωπό του και του δώσω ζωή, ο Κόρτο με κοιτάει ευθεία στα μάτια και με ρωτάει: “Και τώρα; Τι σκοπεύεις να κάνεις τώρα;”». Κάπως έτσι ξεκινάει η περιπέτεια. Το σχέδιο, η αφήγηση, η ζωγραφική, ο έρωτας, η ζωή ολόκληρη είναι για τον Ούγκο Πρατ μια περιπέτεια. Μια Οδύσσεια, μια αέναη επιστροφή.
Παρατηρώντας τον γοητευτικό Βενετσιάνο στην οθόνη της συνέντευξης που προβάλλεται στην έκθεση της Πινακοθήκης, μου έρχεται στο μυαλό ένα παλιότερο τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ για τη ζωή του.
Η σκηνή που μου έχει μείνει διαδραματίζεται σε ένα παριζιάνικο καφέ, με θέα τον Σηκουάνα. Το ντεκόρ είναι ανατολίτικο: τραπεζάκι χαμηλό με μαροκάνικο σερβίτσιο τσαγιού, μεγάλα εκρού αμπαζούρ σε νεοαποικιακό στυλ, από την τζαμαρία και τη θέα, υποθέτουμε ότι πρόκειται για το εσωτερικό μιας peniche, μιας από τις πολυάριθμες παριζιάνικες μαούνες-καφεστιατόρια.
Η ποιότητα της ασπρόμαυρης εικόνας τηλεοπτικού αρχείου, το ύφος, η εμφάνιση και η ηλικία του διάσημου σήμερα Γάλλου τηλεπαρουσιαστή (Τιερί Αρντισόν), μας ταξιδεύουν τουλάχιστον δύο δεκαετίες πίσω. Οι δύο άντρες συνομιλούν καπνίζοντας μπροστά στην οθόνη: «Ούγκο Πρατ, φανταστείτε ότι αντί για δημοσιογράφος είμαι μια ωραία κοπέλα που συναντάτε τυχαία ένα βράδυ, πάνω σε ένα πλοιάριο, στον Σηκουάνα... Τι κάνετε; Της λέτε ότι είσαστε ο δημιουργός του Κόρτο Μαλτέζε;» Ενα γρήγορο βλέμμα, ελαφρώς πειραγμένο διασχίζει τον χώρο, κι η απάντηση πέφτει σαν cut: «Ποτέ!» Στην οθόνη εμφανίζεται για δευτερόλεπτα μια βινιέτα από το διάσημο κόμικ: ο μελαχρινός γόης ναυτικός από τη Μάλτα φλερτάρει μια χαμογελαστή, τσαχπίνα Σπανιόλα μ’ ένα τσιγάρο στο στόμα, γλαρωμένη κι έτοιμη να πέσει στα μπράτσα του. «Ποτέ;» Επιμένει δύσπιστα ο παρουσιαστής; «Ποτέ». «Μα πώς, αφού ο Κόρτο είναι πια διάσημος, θα έπιανε παντού!» «Θα έπιανε παντού!..» (πειραγμένο και πάλι κούνημα του κεφαλιού). «Μα όχι, ακούστε...»

• Η τρέλα στη δεκαετία του ’80 με το alter ego του

Στις 18 Δεκεμβρίου 1987, ημερομηνία της παραπάνω τηλεοπτικής συνέντευξης, ο Ούγκο Πρατ είναι ακριβώς εξήντα ετών. Η γαλλική πρωτεύουσα του έχει μόλις προσφέρει τη μέγιστη καταξίωση για έναν καλλιτέχνη, μια μεγάλη αναδρομική έκθεση του έργου του στο Γκραν Παλέ.

Η δεκαετία του ’80 είναι κυριολεκτικά χρυσή για τον Ιταλό μετρ του λεγόμενου λογοτεχνικού κόμικ, τα άλμπουμ του μεταφράζονται σε δεκάδες γλώσσες, η φήμη του Κόρτο Μαλτέζε ξεπερνάει κάθε προηγούμενο ήρωα κόμικ (με εξαίρεση τον Τεν Τεν), σωσίες του ξεφυτρώνουν παντού, από το καρναβάλι της Βενετίας μέχρι τις σελίδες των περιοδικών μόδας που σπεύδουν να εξαργυρώσουν σε είδος τη νέα «κορτομανία».

• Πώς εξηγεί αυτή την «τρέλα» με τον ήρωά του ο Ούγκο Πρατ;

Αν τα μυθιστορηματικά γενέθλια του Κόρτο Μαλτέζε είναι στις 10 Ιουλίου 1887, ο λακωνικός καπετάνιος με τον κρίκο στο αριστερό αυτί πρωτοεμφανίζεται στους πάγκους των βιβλιοπωλείων την προηγουμένη χρονιά της γαλλικής νεανικής εξέγερσης του Μάη, τον Ιούνη 1967.

Η «Μπαλάντα της αλμυρής θάλασσας» είναι μια συναρπαστική ιστορία με πειρατείες, μυστικές οργανώσεις και παράνομο εμπόριο και φόντο κάποιο άγνωστο νησί του Ειρηνικού στις αρχές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η επιτυχία του ήρωα οφείλεται για τον Πρατ στο ελευθεριάζον πνεύμα της εποχής, στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα αμφισβήτησης της κατεστημένης κουλτούρας.

Ο άπατρις ταξιδιώτης με την ευγενική καρδιά, νωχελικός και περίεργος, ενίοτε φλεγματικός αλλά πάντα εξαιρετικά ευγενής και κομψός, είναι όχι μόνο κύριος της τύχης του (μια μέρα, λέει ο μύθος, ο Κόρτο συνειδητοποίησε ότι δεν είχε “γραμμή της ζωής” στην παλάμη του κι αποφάσισε να τη χαράξει μόνος του μ’ ένα ξυράφι...) αλλά και σύντροφος και φίλος των κατατρεγμένων, των άπιστων και των παράνομων της κοινωνίας, υπεράνω ταξικών ή φυλετικών διακρίσεων.

Τυχοδιώκτης με την κυριολεκτική έννοια της λέξης, ο Κόρτο Μαλτέζε ενσάρκωσε και συνεχίζει να ενσαρκώνει το όνειρο για μια ζωή ελεύθερη και συναρπαστική, μακριά από κανόνες, δεσμεύσεις και περιορισμούς.
Πινακοθήκη του Παρισιού, έως 21/8/2011. Place de la Madeleine 28, 75008 Paris. www. pinacotheque. com