Μάχη Ξενάκη: «Ο πατέρας μου ένιωθε πληγωμένος, μου το μετέδωσε»

• Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 20 Μαΐου 2011, Της ΕΛΕΝΑΣ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

Ο ήλιος από τα μεγάλα παράθυρα του Γαλλικού Ινστιτούτου την εμπόδιζε να φωτογραφηθεί χωρίς να κλείσει τα μάτια της. Μπροστά μας απλωνόταν όλη η Αθήνα, στο βάθος η Ακρόπολη. Σπάνια επισκέπτεται τη χώρα καταγωγής της η Μάχη Ξενάκη, κόρη του κορυφαίου Ελληνα μουσικού Ιάννη και της Γαλλίδας συγγραφέως Φρανσουάζ Ξενάκις.

Οι φωνές των έγκλειστων γυναικών «αντηχούν» στο γλυπτό της «Στην κόλαση της Σαλπετριέρ», που έδωσε την αφορμή για το ομότιτλο κείμενό της 

Τις προηγούμενες φορές με αφορμή το εικαστικό της έργο. Αυτή τη φορά για να μας αποκαλύψει το συγγραφικό της. «Δεν έχω ισχυρούς δεσμούς. Νομίζω πως οφείλεται στο ότι ο πατέρας μου ένιωθε πληγωμένος και μου το μετέδωσε. Εχω ελληνικό όνομα αλλά δεν μιλάω ελληνικά. Ξέρω μόνο τη λέξη "καληνύχτα", που έλεγε πάντα ο πατέρας μου πριν κοιμηθώ. Δεν είπε ποτέ, όμως, τη λέξη "καλημέρα". Ακόμη απορώ γιατί».

Προχθές το βράδυ, στο πλαίσιο της 2ης Συνάντησης με αφορμή το Σύγχρονο Θέατρο, παρουσιάστηκε (σε μετάφραση Μαρίας Ευσταθιάδη) το έργο της «Στην κόλαση της Σαλπετριέρ», που προέκυψε από ενδελεχή έρευνα στο Αρχείο της Κοινωνικής Πρόνοιας, όταν προσκλήθηκε (2004) να δημιουργήσει μια σειρά (300) γλυπτών για το παρεκκλήσι του ψυχιατρείου Πιτιέ Σαλπετριέρ. Εφερε στο φως ανέκδοτα χειρόγραφα, όπου αντηχούν ακόμη οι φωνές των έγκλειστων γυναικών από την εποχή του Λουδοβίκου 14ου έως τον Σαρκό. «Εγραψα το κείμενο για να επανεμφανιστούν στο σήμερα», εξηγεί. Της προέκυψε ποιητικό, χωρίς στίξη, σχεδόν σαν παρτιτούρα που εκφράζει το ανείπωτο αυτού του σωφρονιστικού συστήματος.

Η Αν Δημητριάδη εντόπισε τη θεατρικότητά του και το σκηνοθέτησε με τις Μαρία Καλλιμάνη και Εντίθ Σκομπ. Η θεατρικότητα είναι, άλλωστε, παρούσα και στις μεγάλες γλυπτικές εγκαταστάσεις της Ξενάκη. «Για εμένα είναι ζωντανές υπάρξεις. Οταν τις αγοράσει κάποιος τούς ζητώ να τους δώσουν ένα όνομα και να μαθαίνω που και που νέα τους, είναι σαν μια υιοθεσία», λέει γελώντας. Μεγαλύτερη πηγή έμπνευσής της είναι «η ίδια η ζωή». Γι' αυτό λατρεύει να δουλεύει και στο θέατρο, κάνοντας σκηνικά και κοστούμια.

Αποπνέει αβίαστη ευγένεια και απροσποίητη γλυκύτητα. Μοιάζει τόσο εύθραυστη. Και γίνεται και πάλι ένα ειλικρινές «παιδί», όταν τη ρωτάμε πώς είναι να μεγαλώνεις με δύο τόσο σπουδαίους γονείς. «Ηταν υπέροχο. Την ίδια στιγμή όμως ήταν και περίεργο. Ως καλλιτέχνες ήταν εγωκεντρικοί, οι δικές τους ζωές ήταν πιο σημαντικές. Δεν ήθελαν να εμπλακώ με την τέχνη. Ηθελαν να παραμείνω ο καρπός του έρωτά τους. Ο πατέρας μου επέμενε να γίνω μαθηματικός».

Η συνάντησή της με τη Λουίζ Μπουρζουά το 1987 στην Νέα Υόρκη υπήρξε, όμως, καθοριστική. «Ηξερα πως θέλω να ασχοληθώ με την τέχνη, αλλά δίσταζα. Φοβόμουν πως θα τρελαινόμουν. Τότε μου έγραψε σε ένα χαρτί αυτό που βλέπετε», λέει δείχνοντας μια αφίσσα που γράφει: «Η τέχνη είναι η εγγύηση της λογικής». «Με έπεισε. Είμαστε τόσο χαμένοι σε αυτόν τον κόσμο και η τέχνη μάς βοηθά να μην τρελαθούμε αλλά να συγκροτηθούμε».

Δούλεψαν μαζί στενά. Η Ξενάκη έγραψε το βιβλίο, «Λουίζ Μπουρζουά, ο τυφλός να καθοδηγεί τον τυφλό». «Οταν όμως ξεκίνησα να κάνω τα δικά μου γλυπτά με έδιωξε από κοντά της. Είτε δεν της άρεσαν είτε για να ανοίξω τα φτερά μου».

Η γυναικεία μορφή παίζει τεράστιο ρόλο στο έργο της. «Ισως επειδή είμαι κι εγώ γυναίκα και θέλω να μιλάω για πράγματα που γνωρίζω. Το τελευταίο μου βιβλίο, "Η Πομπαντούρ", έχει να κάνει με αυτό. Το γυναικείο ζήτημα προωθήθηκε τη δεκαετία του '70, αλλά σήμερα υπάρχει οπισθοδρόμιση. Παρουσιάζεται συχνά η πόρνη, η ανορεξική ή η μητέρα, αλλά όχι η πραγματική γυναίκα».

Η συζήτηση στρέφεται στην πολιτική. Ανησυχεί για την άνοδο της Ακροδεξιάς: «Οταν ήμουν μικρή κι άκουγαν το ελληνικό όνομά μου, απλώς με ρωτούσαν εάν έχω ελληνικές ρίζες. Στα 13 μου έλεγαν "Αγαπάμε τη χώρα σου! Ρετσίνα, συρτάκι...". Και τώρα υπάρχουν κάποιοι νέοι που με ρωτούν: "Ξέρεις να μιλάς γαλλικά;"».

Υποστηρίκτρια των σοσιαλιστών νιώθει χαμένη. «Θεωρούσαμε τον Στρος-Καν ως τον καταλληλότερο για να βρεθεί μια λύση», λέει. «Κανείς δεν το περίμενε αυτό που συνέβη. Εχουμε παγώσει και προσπαθούμε να καταλάβουμε. Ξέρετε, στη Γαλλία όπως και στην Ελλάδα δεν είναι τόσο κακό ένας άντρας να ποθεί μια γυναίκα και να προσπαθεί να την ξελογιάσει. Προσπαθούμε όλοι να δούμε, εάν πρόκειται για ξελόγιασμα ή για πραγματικό έγκλημα». *