Βερολινέζικο δωμάτιο με άρωμα Βαλκανίων

Συνάντηση στη Θεσσαλονίκη καλλιτεχνών από τη νοτιοανατολική Ευρώπη

• Της Γιωτας Mυρτσιωτη, Η Καθημερινή, Kυριακή, 8 Mαϊου 2011

Το γκράφιτι-σχόλιο πάνω στο γυναικείο πορτρέτο καθηλώνει τον θεατή μόλις περάσει το κατώφλι του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης: «NO TEETH..? A MUSTACHE..? SMEL LIKE SHIT..? BOSIAN GIRL!»

Το έργο «Βosnian girl» είναι της Σέιλα Κάμεριτς από το Σεράγεβο και η εικονιζόμενη στην επαναλαμβανόμενη αφίσα, η ίδια η καλλιτέχνις. Τι κουβαλούσε στις αποσκευές της ψυχής της η δημιουργός μετατρέποντας ένα προκλητικό γκράφιτι σε έργο τέχνης, για να γίνει σημείο αναφοράς της καλλιτεχνικής της ταυτότητας το 2003 στη Δυτική Ευρώπη;

Τις τραγικές μνήμες του ακατανόητου πολέμου στη Βοσνία, που βίωσε στην τρυφερή της ηλικία, είναι η απάντηση. Εντόπισε το γκράφιτι σ’ ένα ολλανδικό τάγμα στρατιωτών της δύναμης του ΟΗΕ στο Ποτοτσάρι, στην περιοχή της Σρεμπρένιτσα κι από τότε την ακολουθoύσε πάντα. Στο ευρωπαϊκό περιβάλλον μετουσιώθηκε σε έργο για να μεταφέρει όχι μόνο τη σοβινιστική στάση των στρατιωτών απέναντι στον τοπικό πληθυσμό, αλλά και την απεικόνιση των γυναικών -μέσω των Βόσνιων- της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στα μάτια των Δυτικών.

Εργο δυνατό με ιστορικό υπόβαθρο, πολιτική και κοινωνική διάσταση από την οποία διακατέχονται όλα τα έργα καλλιτεχνών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης που συγκεντρώνει η έκθεση με τον μεταφορικό τίτλο «Berliner Zimmer». Είναι νέοι δημιουργοί που άφησαν πίσω τους καταστάσεις πολέμου και διωγμού ή εγκατέλειψαν την περιορισμένη καλλιτεχνική σκηνή της Βαλκανικής ευρωπαϊκής περιφέρειας, για να αναζητήσουν μια νέα μορφή ύπαρξης καλλιτεχνικής και προσωπικής σ’ ένα από τα σημαντικά πολιτιστικά κέντρα της Ευρώπης, το Βερολίνο.

Το «Βερολινέζικο δωμάτιο» (δωμάτιο υποδοχής - αναμονής, συνδετικός χώρος ανάμεσα στην κύρια και δευτερεύουσα διάταξη του σπιτιού στη βερολινέζικη πολυκατοικία του 19ου αιώνα) συμβολίζει «το πέρασμα σ’ ένα ταξίδι με άγνωστο προορισμό, τη διέλευση, τον ενδιάμεσο σταθμό, την επικοινωνία, το σημείο συνάντησης καλλιτεχνών απ’ όλο τον κόσμο όπως είναι το Βερολίνο», εξηγεί στην «Κ» η επιμελήτρια της έκθεσης Μπίργκιτ Χοφμάιστερ, ιστορικός Τέχνης.

– Kοινωνικά και πολιτικά γεγονότα της πατρίδας φιλτράρονται από απόσταση, χρονική και γεωγραφική. Ποια κριτήρια προσδιόρισαν τον «γεωγραφικό χώρο» της έκθεσης και τις επιλογές της καλλιτεχνικής παραγωγής;

– Σ’ αυτή την εικαστική συνάντηση δεν ερευνούμε τους λόγους για τους οποίους οι καλλιτέχνες ξέφυγαν από τη στενότητα της πατρίδας τους ή τις αιτίες που τους οδήγησαν να αλλάξουν ζωή, να διατηρήσουν μια απόσταση από τη χώρα προέλευσής τους και να αποκτήσουν μια ευκαιρία για να γίνουν αντιληπτοί στη διεθνή κλίμακα. Πρόθεσή μας είναι, πέρα από την αισθητική του έργου, να διερευνήσουμε και την πολιτική και κοινωνική στάση αυτών των καλλιτεχνών απέναντι στη χώρα τους καθώς και τη θέση τους μέσα στο ευρωπαϊκό περιβάλλον.

Δεν συλλέγουμε χώρες αλλά τέχνη, ισότιμη μ’ αυτήν που παράγεται διεθνώς. Πιστέψτε με. Υπάρχει μια αλαζονεία στον δυτικό κόσμο. Μας δίνεται, λοιπόν, η ευκαιρία να δείξουμε την πραγματικότητα.

– Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της πραγματικότητας;

– Η άγνοια. Υπάρχουν έργα-μαργαριτάρια που δεν συλλέγονται και δεν αναδεικνύονται. Η αλήθεια είναι ότι στις μέρες μας η αγορά είναι πυξίδα. Δυστυχώς, από αυτήν την περιοχή δεν υπάρχει αντίληψη για την παραγωγή. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινηθήκαμε ώστε να γίνει κατανοητή η δουλειά αυτών των καλλιτεχνών. Διαθέτει ποιοτικά στοιχεία που δεν είναι γνωστά. Αν τα εξετάσεις, όμως, προσεκτικά νιώθεις σαν να κοιτάς ένα πρίσμα που μέσα από τη διάθλασή του αναδεικνύονται οι πολύπλευρες πτυχές του.

– Το τοπίο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη αλλάζει. Οι αλλαγές και το νέο περιβάλλον στο οποίο ζουν επηρεάζουν την ταυτότητα των καλλιτεχνών;

– Η προέλευσή τους είναι ιδιαίτερα ορατή. Υπάρχει μια αφύπνιση στην καλλιτεχνική σκηνή αυτών των χωρών και μια αυτοπεποίθηση που αντανακαλά στο έργο τους, μια νέα στάση απέναντι στη χώρα τους, αλλά και στην ίδια την τέχνη. Θεματοποιούν το παρελθόν τους το οποίο βγαίνει συνεχώς στην επιφάνεια σε έντονο βαθμό. Αναπτύσσουν μια γλώσσα, μια οπτική του κόσμου που τους δίνει τη δυνατότητα να στοχαστούν το παρελθόν από απόσταση. Σε αντιπαράθεση πάντα με τις πραγματικότητες της σημερινής κοινωνίας. Πιστεύω ότι παραμένουν πιστοί στην πατρίδα ή στις ρίζες τους.

– Τα γεγονότα του παρελθόντος πώς τροφοδοτούν σήμερα την εικαστική τους γλώσσα; Πόσο διαφορετικοί είναι οι κώδικες ερμηνείας από τη νέα καλλιτεχνική γενιά αυτής της περιοχής;

– Τόσο η στρατηγική όσο και τα μέσα στα οποία εργάζονται οι καλλιτέχνες ποικίλλουν: εγκατάσταση, βίντεο, αντικείμενο, φωτογραφία, κολάζ, σχέδιο, γλυπτό. Ποικίλα είναι και τα μηνύματα που εκπέμπουν. Εκείνο που κάνει εντύπωση είναι ότι όλοι οι καλλιτέχνες χαρακτηρίζονται από την έντονη διαδικασία του παρελθόντος και τη διαφορετική τους ερμηνεία. Τα έργα τους δεν κοιτούν πίσω, αλλά βρίσκονται σ’ ένα σημείο καμπής. Οι καλλιτέχνες επεξεργάζονται τη μνήμη με αυτοπεποίθηση, χιούμορ και κριτική. Το παρελθόν τους αντικατοπτρίζεται στο παρόν, αλλά τα έργα δεν αποτελούν ανάμνηση του παρελθόντος. Εφαλτήριο για το μέλλον.

Μέσω της Τέχνης μεταφέρουν τα κοινωνικά προβλήματα

 

Η μετανάστευση για την Τάνια Οστοϊτς από τη Σερβία είναι έργο ζωής. Παίρνει συνεντεύξεις από τους «παράνομους», διοργανώνει συζητήσεις σε διάφορες χώρες και μεταφέρει μέσω της τέχνης της το μεταναστευτικό ζήτημα. Το θέμα την αγγίζει καθώς, όπως λέει, έχει βιώσει διακρίσεις ως μετανάστρια. Για το έργο της «Sans Papiers» η Σέρβα δημιουργός μπήκε στους προσωρινούς καταυλισμούς του Βερολίνου και σε συνεργασία με φοιτητές της Νομικής και Mη Kυβερνητικές Oργανώσεις μίλησε με τους «παράνομους» λίγο πριν από την απέλασή τους. Ερευνα ή Τέχνη; «Και τα δύο», απαντάει η ίδια. «Eίναι άνθρωποι «Χωρίς Χαρτιά», άρα χωρίς ταυτότητα και πολιτικά δικαιώματα. Κρατούνται στις φυλακές και αναγκάζονται να πληρώνουν 65 ευρώ την ημέρα για τη διαμονή και το φαγητό τους σαν να διαμένουν σε ξενοδοχείο. Η θλίψη που προκαλεί η σκέψη να βρίσκεσαι μακριά από το σπίτι, να ξέρεις ότι θα σε απελάσουν αλλά ταυτόχρονα να ξέρεις ότι θα επιστρέψεις πίσω, είναι γροθιά στο στομάχι».

Γκράφιτι με κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα από τις προσόψεις των πόλεων συλλέγει από κάθε χώρα ο Τούρκος Νασάν Τουρ για να δημιουργήσει επί τόπου το έργο του.

Το ίδιο έκανε και στη Θεσσαλονίκη. Από τον καμβά των ανώνυμων «ακτιβιστών», όπως τους αποκαλεί, «οι οποίοι αντιμετωπίζουν τους τοίχους ως βήμα προβολής των ιδεών τους», επέλεξε πολιτικά συνθήματα για να δημιουργήσει τη δική του «τοιχογραφία».

Τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των κοινωνικοπολιτικών γεγονότων διερευνά ο Νταν Μιχαλτιάνου από τη Ρουμανία μέσα από τα ηχητικά ντοκουμέντα και τις ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις του ’89 κατά την εξέγερση και την πτώση του Τσαουσέσκου. Το έργο-βίντεο «Η επανάσταση στο μπουντουάρ», όπου ανακαλεί στη μνήμη τα γεγονότα του ’89 μέσα από την καθημερινότητά του, παραπέμπει στους εξεγερμένους λαούς της Bόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής.