Ο μαγικός κόσμος του Ζίγκμαρ Πόλκε

• Οι όφσετ εκτυπώσεις του διάσημου Γερμανού ζωγράφου, χαρακτηριστικές του «καπιταλιστικού ρεαλισμού», εκτίθενται στην Κολωνία

Ο Ζίγκμαρ Πόλκε φιλοδοξούσε να δώσει την απάντηση στον «σοσιαλιστικό ρεαλισμό» και την ποπ αρτ. Ο 68χρονος σήμερα Γερμανός καλλιτέχνης, μαζί με τον Γκέρχαρντ Ρίχτερ και τον Κόνραντ Λιγκ, εμπνεύστηκε τη δεκαετία του ’60 τον «καπιταλιστικό ρεαλισμό». Στο επίκεντρο της δουλειάς του πραγματικά ευφάνταστου καλλιτέχνη με το ιδιαίτερο χιούμορ, ήταν οι πολλαπλές αναπαραγωγές με διάφορες μεθόδους εκτύπωσης. Ο Ζίγκμαρ Πόλκε είχε μεγάλη αδυναμία στο όφσετ, το οποίο χρησιμοποιούσε κατά κόρον κυρίως μετά το 1967. Η μέθοδος της εκτύπωσης όφσετ του προσέφερε μια θαυμάσια ευκαιρία να χτυπήσει το σύστημα εκ των έσω(!) και να ανταγωνιστεί με αρκετή ειρωνεία αλλά επάξια τον Αντυ Γουόρχολ.

Ο Πόλκε δεν προτιμούσε τόσο τις ακριβές μεταξοτυπίες όσο το φθηνό όφσετ, το οποίο του επέτρεπε να αναπαράγει όσα λουκάνικα, λουλούδια ή καλλονές ήθελε και να τις προσφέρει σε γκαλερί και μουσεία που συνωστίζονται για να αποκτήσουν τις ιδιαίτερες δημιουργίες του. Το μουσείο το οποίο πλέον διαθέτει τη μεγαλύτερη συλλογή πολλαπλών του Ζίγκμαρ Πόλκε στην Ευρώπη είναι εδώ και λίγο καιρό το μουσείο Λούντβιχ στην Κολωνία. 180 έργα περιήλθαν στην κατοχή του έπειτα από δωρεά του ζεύγους Ραϊνινγκχάους. Μια πρόσφατη αλλαγή στο φορολογικό δίκαιο έκανε πιο ελκυστική την ιδέα στο εύπορο ζεύγος των συλλεκτών ώστε να χαρίσει τη συλλογή του, αξίας ενός εκατομμυρίου ευρώ, στο μουσείο της ιδιαίτερης πατρίδας του και ένα από τα σημαντικότερα στη Γερμανία.

Ο γεννημένος το 1941 στη Σιλεσία καλλιτέχνης σπούδασε αρχικά υαλογραφία και αργότερα ζωγραφική στην περίφημη Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ντίσελντορφ. Η οικογένειά του είχε φύγει το 1953 από την Ανατολική Γερμανία. Εγκαταστάθηκε αρχικά στο Δυτικό Βερολίνο και αργότερα στο Μένχενγκλαντμπαχ.

Η μαζική αναπαραγωγή ήταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του και για το λόγο αυτό η φωτογραφία και τα αποκόμματα των εφημερίδων αποτελούν μια σταθερή πρώτη ύλη και μια επαναλαμβανόμενη αναφορά. Οι «φίλες», οι οποίες παρουσιάζονται στο μουσείο Λούντβιχ, είναι το πρώτο έργο του Πόλκε το 1967 το οποίο γίνεται με τη βοήθεια της εκτύπωσης. Δύο γοητευτικές νεαρές κυρίες φορούν μπικίνι και χαμογελούν χαλαρά στο φακό. Οι προσωπικές φωτογραφίες των διακοπών γίνονται κτήμα όλων με τη βοήθεια της μαζικής αναπαραγωγής και της εμπορευματοποίησης. Η διαφήμιση, η τηλεόραση, τα περιοδικά μετατρέπουν με περισσή ευκολία το ιδιωτικό σε δημόσιο. Στο στόχαστρο του πολυβραβευμένου Γερμανού καλλιτέχνη μπαίνει και η οικονομία. «Μεγιστοποίηση» ονομάζεται ένα από τα έργα του που γίνεται κατά παραγγελία της Deutsche Bank. Η έμπνευση του τίτλου οφείλεται μάλλον στον εντολοδόχο. Με τον όρο μεγιστοποίηση υπονοείται η μεγιστοποίηση των στόχων και του κέρδους που θέτει κάθε επιχείρηση. Στο έργο όμως δεν διαφαίνεται μια άμεση συνάφεια με τον τίτλο. Μια χαρούμενη παρέα λουόμενων διακρίνεται στο βάθος του πίνακα, ενώ στο μπροστινό μέρος αποτυπώνονται χαρτονομίσματα, επιταγές και εντολές καταθέσεων. Μια μεγάλη γλάστρα με ένα είδος κάκτου δεσπόζει στο μέσον. Οι γλάστρες αυτές αποτελούσαν αγαπημένο ντεκόρ στα μικροαστικά σπίτια της δεκαετίας του ’60 στη Γερμανία και οι κάκτοι συχνές αναφορές στα μακρινά ταξίδια που έκανε ο Πόλκε στην Ασία, την Αυστραλία και την Αμερική.

Ο Ζίγκμαρ Πόλκε μετά το τέλος της δεκαετίας του 1960 ξεκινάει ο ίδιος να φωτογραφίζει τα θέματά του. Ρακοσυλλέκτες στην Κολωνία, ξενοδοχεία στο Παρίσι και γενικότερα ό,τι του κινεί την περιέργεια. Τις φωτογραφίες αυτές τις τυπώνει σε κάθε είδους υλικό: μουσαμά, χαρτόνι, ξύλο, λεπτό ύφασμα. Με τη βοήθεια ποικίλων τεχνικών και υλικών, ακόμα και αρσενικού! δημιουργεί τους μαγικούς κόσμους του. Ενας σύγχρονος υπερρεαλιστής, ένας μονόχνωτος ποιητής της εικόνας. Ο Πόλκε παρά τη χρήση των σύγχρονων μέσων που του προσέφερε η εκτύπωση για τη ζωγραφική του, στην ιδιωτική του ζωή αρνείται πεισματικά να απαντάει στα τηλέφωνα, ενώ ακόμα και για μήνες δεν απαντά στην αλληλογραφία του. Το μοναδικό πολλαπλό, το οποίο είναι τρισδιάστατο στην έκθεση στο μουσείο Λούντβιχ, είναι ένα γλυπτό με τον περίεργο τίτλο «Μηχανή με την οποία μια πατάτα μπορεί να περικυκλώσει μια άλλη πατάτα». Πρόκειται για ένα πολύ ειλικρινές έργο το οποίο μας περιγράφει αυτό που είναι. Ενα ξύλινο σκαμπό από το κέντρο του οποίου ξεκινάει ένας συρμάτινος σωλήνας ο οποίος καταλήγει σε μια πατάτα. Ο σωλήνας αυτός κάνει κύκλους γύρω από μια άλλη πατάτα που είναι τοποθετημένη στο έδαφος.

Ιστορικοί τέχνης ερμηνεύουν το έργο σαν μια παραλληλία στην κίνηση των πλανητών. Το ωραίο όμως στην τέχνη είναι η ελευθερία της φαντασίας που υπάρχει. Μια ελευθερία που ενίοτε όμως η ερμηνεία στραγγαλίζει. Η σειρά των έργων στο μουσείο Λούντβιχ παρουσιάζεται μέχρι τον Σεπτέμβριο και καλύπτει μια καλλιτεχνική πορεία πάνω από 40 χρόνια. Ο Ζίγκμαρ Πόλκε έχει συμμετάσχει τρεις φορές στην Documenta, στη σπουδαιότερη έκθεση εικαστικών που γίνεται κάθε πέντε χρόνια στο Κάσελ. Το 2002 του απονεμήθηκε το βραβείο Imperial στο Τόκιο, το οποίο θεωρείται το βραβείο Νομπέλ των Τεχνών, ενώ έχει διδάξει στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αμβούργου.

Εάν το χρήμα θεωρείται ένας ασφαλής τρόπος για να προσμετρηθεί η επιτυχία τότε ο Ζίγκμαρ Πόλκε είναι σίγουρα επιτυχημένος. Εάν πάλι κριτήριο αποτελούν οι καλλιτεχνικές διακρίσεις τότε και σε αυτόν τον τομέα έχει επιτύχει. Εάν τέλος στόχος του με τον «καπιταλιστικό ρεαλισμό» ήταν να πλήξει το σύστημα δεν το κατάφερε. Κατάφερε όμως να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του και να μιλήσει τη γλώσσα του. Ως εκ τούτου ένας πρόχειρος απολογισμός τον κατατάσσει στους κερδισμένους του «καπιταλιστικού ρεαλισμού».

• Της Μαριας Ρηγουτσου, Η Καθημερινή, Kυριακή, 19 Iουλίου 2009