Νικολά Πουσέν: «Et in Arcadia ego (Οι Βοσκοί της Αρκαδίας)»

https://www.timesnews.gr

Ο Γάλλος ζωγράφος Νικολά Πουσέν [Nicolas Poussin, 15 Ιουνίου 1594 – 19 Νοεμβρίου 1665] ήταν ο σημαντικότερος του κλασικού γαλλικού μπαρόκ, αν και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της σταδιοδρομίας του στη Ρώμη. Γεννήθηκε κοντά στην πόλη Λεζ Αντελύ της βορειοδυτικής Γαλλίας το 1594 και πέθανε το 1665 στη Ρώμη. Εκτός από τα δύο χρόνια που υπηρέτησε ως αυλικός ζωγράφος του Λουδοβίκου ΙΓ΄ στο Παρίσι, έζησε και εργάστηκε στη Ρώμη.

 

Ο Πουσσέν, αν και ήταν γιος φτωχών αγροτών, απέκτησε επιμελημένη μόρφωση. Το ενδιαφέρον του για την τέχνη αφυπνίστηκε από τον ζωγράφο Κεντέν Βαρέν (Quentin Varin, 1570 – 1634) το 1612. Έφυγε για τη Ρουέν και μετά για το Παρίσι, όπου γνώρισε την τέχνη της ώριμης ιταλικής Αναγέννησης μέσα από τα χαρακτικά αντίγραφα έργων του Ραφαήλ. Μετά από μια περίοδο μεγάλης φτώχειας, εγκαταστάθηκε το 1624 στη Ρώμη, με τη βοήθεια του Ιταλού αυλικού ποιητή της Μαρίας των Μεδίκων Τζανμπατίστα Μαρίνο, ο οποίος παρήγγειλε στον Πουσσέν να φιλοτεχνήσει μια σειρά μυθολογικών σχεδίων για την εικονογράφηση των «Μεταμορφώσεων» του Οβιδίου.

Κατά το διάστημα της παραμονής του στη Ρώμη (1624 – 1640), ο Πουσσέν γνωρίστηκε με σημαντικές προσωπικότητες της Ρώμης. Μέσω του γραμματέα του καρδιναλίου Μπαρμπερίνι, τον Κασιάνο νταλ Πότσο, ο Πουσσέν έγινε ένθερμος θαυμαστής του αρχαίου ρωμαϊκού πολιτισμού και της κλασικής τέχνης. Το 1630, ο Πουσσέν νυμφεύθηκε με την κόρη ενός Γάλλου ζαχαροπλάστη στη Ρώμη, την Αν-Μαρί Ντυγκέ, με την οποία έζησε μέχρι το θάνατό της, δίχως να κάνουν παιδιά.

Μεταξύ των ετών 1638 και 1639, τα επιτεύγματα και η εκτίμηση της τέχνης του Πουσσέν στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Ρώμης τράβηξαν την προσοχή της γαλλικής βασιλικής Αυλής. Ο υπουργός του Λουδοβίκου ΙΓ΄ καρδινάλιος Ρισελιέ προσπάθησε να πείσει τον Πουσσέν Να επιστρέψει στο Παρίσι και να γίνει μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Ζωγραφικής και Γλυπτικής. Παρά τους αρχικούς ενδοιασμούς του, ο Πουσσέν υποχώρησε στις συνεχείς πιέσεις του Ρισελιέ και του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΓ΄και στα τέλη του 1640 επέστρεψε στο Παρίσι, όπου έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές και ονομάστηκε «πρώτος ζωγράφος του βασιλιά».

Σύντομα, λόγω της μεγαλομανίας και της αλαζονικής συμπεριφοράς του, ο Πουσσέν άρχισε να αντιμετωπίζει προβλήματα με τους υπουργούς του βασιλιά και τους Γάλλους καλλιτέχνες. Οι δημιουργίες του δεν απέσπασαν τους αναμενόμενους επαίνους και τον Σεπτέμβριο του 1642, απογοητευμένος και ταπεινωμένος, εγκατέλειψε το Παρίσι και για δεύτερη φορά εγκαταστάθηκε στη Ρώμη. Κατά την περίοδο αυτή, ο Πουσσέν έζησε ως «καλλιτέχνης – φιλόσοφος», απέκτησε πολλούς θαυμαστές, προς τους οποίους διατύπωνε τις ιδέες του για τη ζωή και την τέχνη.

Από το 1660 και μετά, αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα υγείας και στις αρχές του 1665 έπαψε να ζωγραφίζει. Πέθανε το φθινόπωρο του ίδιου έτους και ενταφιάστηκε στον Σαν Λορέντζο ιν Λουτσίνα, την εκκλησία της ενορίας του στη Ρώμη.

Ο Πουσσέν έζησε σε μιαν εποχή άνθησης της τέχνης του Μπαρόκ, όταν οι καλλιτέχνες ακολουθούσαν το γενικό ρεύμα του ρωμαϊκού μπαρόκ, με σκοπό να διακριθούν στη γενική τάση της εποχής. Αντίθετα, ο Πουσσέν, εμπνεόμενος από το μεγαλείο των έργων του Μαντένια και του Ραφαήλ, επιδίωξε να ξεπεράσει την τεχνοτροπία της μόδας και να ανανεώσει την αισθητική φιλοσοφία της εποχής του.

Τα πρώιμα έργα του Πουσσέν είναι εμπνευσμένα από την παλαιά Διαθήκη, την Καινή Διαθήκη και τη μυθολογία, αντλώντας τη θεματολογία του από τις βιβλικές περιγραφές και την αρχαιότητα. Αργότερα, στράφηκε σε μια τεχνοτροπία, βασισμένη στη σπουδή των ανθρώπινων παθών, όπου κυριαρχεί το γυμνό ανθρώπινο σώμα και επιβεβαιώνει το νέο αισθητικό προσανατολισμό του. Σε ορισμένους πίνακες με θρησκευτικό περιεχόμενο χρησιμοποιεί αρχιτεκτονικά στοιχεία και αστική σκηνογραφία, εμπνευσμένα από τον Πάολο Βερονέζε. Την τελευταία περίοδο της ζωής του, ο Πουσσέν φιλοτέχνησε μια θαυμαστή σειρά πινάκων με τον τίτλο «Οι Τέσσερις Εποχές» (1660 – 1664, Μουσείο του Λούβρου), που αποτελεί ένα είδος πνευματικής διαθήκης του καλλιτέχνη.

Ενδεικτική εργογραφία

βλ. και λήμμα Κατάλογος έργων του Νικολά Πουσέν

«Νύμφη και Σάτυροι» (περ. 1627, Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο)

Διάσημοι πίνακες του Πουσσέν βρίσκονται σε κρατικά μουσεία και πινακοθήκες ή και ιδιωτικές συλλογές σε πολλές χώρες του κόσμου. Μια επιλογή έργων του, που βρίσκονται στις αίθουσες του Μουσείου του Λούβρου στο Παρίσι, περιλαμβάνει:

• «Η παιδική ηλικία του Βάκχου»
• «Ο θρίαμβος της Φλώρας»
• «Ηχώ και Νάρκισσος»
• «Η έμπνευση του ποιητή»
• «Et in Arcadia ego»( ή «Οι Βοσκοί της Αρκαδίας»)
• «Η Μάστιγα του Ασντόντ»
• «Οι Εβραίοι μαζεύοντας το μάνα στην έρημο»
• «Ο Άγιος Ιωάννης βαπτίζει το λαό»
• «Ελιέζερ και Ρεβέκκα»
• «Η κρίση του Σολομώντα»
• «Η αρπαγή των Σαβίνων» (1637 –1638)
• «Ορφέας και Ευρυδίκη»
• «Απόλλων και Δάφνη»
• « Η Μοιχαλίς»
• «Ο θάνατος της Σαφίρα»
• «Οι Τέσσερις Εποχές»

Πίνακες του Πουσσέν σε άλλα μουσεία ή πινακοθήκες του κόσμου, ενδεικτικά, είναι:

• «Η Σφαγή των νηπίων» (Πτι Παλαί, Παρίσι)
• «Ο Ιησούς του Ναυή και οι Αμαληκίτες» (Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη)
• «Ο θάνατος του Γερμανικού» (1627, Μινεάπολις, Η.Π.Α.)
• «Το Μαρτύριο του Αγίου Εράσμου» (1629, Μουσεία του Βατικανού)
• «Το βασίλειο της Φλώρας» (1631, Πινακοθήκη, Δρέσδη)
• «Ταγκρέδος και Ερμίνια» (περ. 1630, Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη)
• «Η Λατρεία του Χρυσού Μόσχου» (Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο)
• «Τοπίο με τον Άγιο Ματθαίο» (Πινακοθήκη, Βερολίνο)
• «Τοπίο με τον Πολύφημο» (Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη)
• «Η Προσκύνηση των Ποιμένων» (Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο)
• «Κοιμωμένη Αφροδίτη, αιφνιδιαζόμενη από δύο Σάτυρους» (1626, Κούνστχαους, Ζυρίχη)
• «Νύμφη και Σάτυροι» (περ. 1627, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου)
• «Κέφαλος και Ηώ» (1627, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου)
• «Άκις και Γαλάτεια» (1629, Εθνική Πινακοθήκη Ιρλανδίας, Δουβλίνο)
• «Άρτεμις και Ενδυμίων» (περ. 1636, Ινστιτούτο Καλών Τεχνών, Ντιτρόιτ Η.Π.Α.)
• «Η Αρπαγή των Σαβίνων Γυναικών» (1634 – 1635, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Νέα Υόρκη)
• «Ο Ήλιος και ο Φαέθων με τον Κρόνο και τις Τέσσερις Εποχές» (περ. 1635, Πινακοθήκη, Βερολίνο)
• «Ένας χορός με το ρυθμό μουσικής» (1634 – 1636, Συλλογή Ουάλας, Λονδίνο)
• «Μίδας και Βάκχος» (Ανάκτορο Νύμφενμπουργκ, Μόναχο)
• «Το πέρασμα της Ερυθράς Θάλασσας» (1633- 1637, Εθνική Πινακοθήκη Βικτωρίας, Μελβούρνη, Αυστραλία)
• «Η εγκράτεια του Σκιπίωνα» (1640, Μουσείο Καλών Τεχνών Πούσκιν, Μόσχα)
• « Τοπίο με την ταφή του Φωκίωνα» (1648, Εθνικό Μουσείο Κάρντιφ)
• «Η Φυγή στην Αίγυπτο» (1657, Μουσείο Καλών Τεχνών, Λυών).
• «Ο Μίδας λούζεται στην πηγή του Πακτωλού», 1624, Μουσείο Fesch Κορσική^[1]

• 

  «Η Αρπαγή των Σαβίνων» (1634/35, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη)
• 

  «Κέφαλος και Ηώ» (1627, Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο)
• 

  «Et in Arcadia ego (Οι Βοσκοί της Αρκαδίας)» (1637/38, Λούβρο)
• 

  «Άκις και Γαλάτεια» (περ.1629/30, Εθνική Πινακοθήκη Ιρλανδίας, Δουβλίνο)

  Πηγές

  • Χέρμπερντ Ρηντ: «Λεξικό Εικαστικών Τεχνών», λήμμα «Πουσέν, Νικολά», σελ. 271 – 272, Εκδόσεις ΥΠΟΔΟΜΗ Ε.Π.Ε., Αθήνα, 1986.
  • Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, λήμμα «Πουσέν, Νικολά», τόμος 50, σελ. 283 – 285, Εκδόσεις Πάπυρος, 1996.