Μαντάμ Χίτλερ

• Βιβλιοθήκη, Σάββατο 10 Δεκεμβρίου 2011
• Μηνύματα στο κινητό από τη Σιγκαπούρη

«Η ζωγραφική δεν γίνεται για να διακοσμεί διαμερίσματα. Είναι ένα εργαλείο για να επιτίθεσαι, αλλά και να αμύνεσαι ενάντια στον εχθρό». Πικάσο

Τις ελαιογραφίες του ινδονήσιου ζωγράφου Ρόναλντ Μάνουλανγκ, με θέμα τον απολύτως εκθηλυσμένο Χίτλερ, πρόλαβα να τις δω τον περασμένο μήνα. Φιλοξενήθηκαν για πέντε ημέρες στην γκαλερί Ουμασένι, η οποία αποτελεί τμήμα του προσεγμένου εκθεσιακού χώρου Αρτ Στέιτζ της Σιγκαπούρης. Στο εισαγωγικό τρόπον τινά έργο, το οποίο τιτλοφορείται «Ευαγγελισμός», με διαστάσεις 180 επί 200 εκατοστά, ο αρχηγός των ναζί, αρκετά πειραγμένος, ώστε να θυμίζει έντονα και τελεσίδικα νεαρή γυναίκα, κρατά στο αριστερό του χέρι ένα αντίτυπο του περιώνυμου βιβλίου του Ο Αγών μου. Είναι έτοιμος να υποδεχτεί έναν νεαρό, ελαφρώς αναγεννησιακό Αγγελο, του οποίου το μισό σώμα καταλαμβάνει ήδη την αριστερή γωνία του πίνακα. Σε έναν άλλο πίνακα, με θέμα «Περιμένοντας να γεννήσει», στις ίδιες περίπου διαστάσεις, ο/η Χίτλερ, καθιστός, με βαμμένα τα νύχια των ποδιών, χαϊδεύει την εμφανώς φουσκωμένη κοιλιά του/της, όπως ξεπροβάλλει με ιδιαίτερη έμφαση από την απροσχημάτιστα ανοιχτή ρόμπα. Στον μάλλον απροσδόκητο «Φύρερ με το παιδί», ο ζωγράφος έχει προσθέσει στον βραχίονα του βρέφους έναν αριθμό, ο οποίος ανακαλεί αμέσως τις εφιαλτικές αριθμήσεις των ταυτοποιήσεων στην επιδερμίδα των εγκλείστων στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, που λειτούργησαν στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο αρχηγός του Γ' Ράιχ απεικονίζεται με δόκιμη επαγγελματική ευχέρεια. Με τον αέρα μιας αδιαπραγμάτευτης εγκυρότητας. Με αγιογραφική θα πρόσθετα επιμονή, η οποία θέλει να εξάρει τις λεπτομέρειες, αλλά και τη γενικότερη εικόνα μιας απόλυτης μετουσίωσης του ανθρώπινου παράγοντα σε κάτι σαφώς υπέρτερο. Για την τέχνη του αυθεντικού χιτλερισμού, η οποία συνεχώς δρα στην προκειμένη περίπτωση ως το εφιαλτικό υπεραπείκασμα, η Σούζαν Σόνταγκ έχει συνοψίσει τα εξής: «Η ναζιστική τέχνη είναι αντιδραστική, μένει προκλητικά έξω από το κύριο ρεύμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας του αιώνα μας. Αλλά γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο έχει κερδίσει τη θέση που έχει στον σύγχρονο κόσμο». Κατά τα άλλα, η εικαστική προθετικότητα ομολογείται γραπτώς στο πρόγραμμα της έκθεσης: ο Ρόναλντ Μάνουλανγκ παραδέχεται ευθέως ότι τιμωρεί κι αυτός με τη σειρά του, εκ του ασφαλούς όμως και με το αζημίωτο, τον Φύρερ. Αναδρομικά βεβαίως, θα παρατηρούσε, και δικαίως, κανείς. Αλλά με ζωγραφικό σθένος, το οποίο σίγουρα θα το ζήλευαν πολλοί από τους ομοτέχνους του, θα σημείωνε ο ουδέτερος, ο αντικειμενικός παρατηρητής. Η Σιγκαπούρη, η οποία γνώρισε από πολύ κοντά τον ιαπωνικό κατοχικό στρατό, μισό και πλέον αιώνα πριν, έχει κάθε λόγο να αφορίζει κι αυτή το παρελθόν του μαζικού ολέθρου. Μπορεί τα ξόρκια, τα οποία δανείζεται, εννοώ στην προκειμένη περίπτωση τα σκωπτικά λάδια του καλλιτέχνη από τη γειτονική Ινδονησία, να φαντάζουν εκκεντρικά μέσα στην πολυτέλειά τους και ίσως διανοουμενίστικα, αλλά παρ' όλα αυτά προνοούν αφύπνιση και εγρήγορση συνειδήσεων. Φυτεμένος εδώ, στους τροπικούς κήπους της Σιγκαπούρης, ο Χίτλερ φαίνεται να είναι το γνωστό, κακό όνειρο από έναν άλλο πλανήτη, όχι και πολύ μακρινό, από αυτούς που παρελαύνουν αίφνης στα ιαπωνικά βιβλία με κόμικς, τα γνωστά ως μάνγκα: υβριδικός, συνειδητά μπαρόκ, αρκούντως βλοσυρός, έχει κάτι από τον αέρα ενός ημιπαράφρονος πολέμαρχου, ο οποίος είναι ολοφάνερο ότι επείγεται να πειθαναγκάσει κι αυτό το νησί να προσαρτηθεί στη φαντασιακή αυτοκρατορία του. Η αίσθηση του κωμικού παγώνει μέσα μου προτού αποκρυσταλλωθεί σε μειδίαμα: κάτι αντιστέκεται, σαν να θέλει να αρκεστώ για την ώρα στο τραγικό μόνο φορτίο του συγκεκριμένου εικαστικού μηνύματος. Η αισθητική πληρότητα του εικονιζόμενου μεγαλομανούς τραβεστί, σε πολλαπλές μάλιστα στάσεις, και οι καθ' όλα επαρκείς συνδηλώσεις τους με γειώνουν εν τέλει στη σφαίρα του μακάβριου. Δεν περίμενα ποτέ οι τροπικοί να είναι τόσο φιλόξενοι.

Γιώργος Βέης