Εκθεση για τη Ρωσική Πρωτοπορία στο Δίον

Εργο του Ροντετσένκο

Την έκθεση «Η Ρωσική Πρωτοπορία στο Φεστιβάλ Ολύμπου» παρουσιάζει το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΚΜΣΤ), στο Κέντρο Μεσογειακών Ψηφιδωτών, στο Δίον, συμμετέχοντας στο 41ο Φεστιβάλ Ολύμπου. Η έκθεση (διάρκεια μέχρι τις 14 Οκτώβρη) πλαισιώνεται με εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις (πληροφορίες στο Φεστιβάλ τηλ. 23510.76041, info@festivalolympou.gr), σε επιμέλεια της ιστορικού Τέχνης και επιμελήτριας του ΚΜΣΤ, Αγγελικής Χαριστού, αφορά στην ιστορία της περίφημης συλλογής του Γιώργου Κωστάκη. Παρουσιάζονται, σε χρονολογική σειρά, αντιπροσωπευτικά έργα της συλλογής σε πιστά αντίγραφα, καθώς και ψηφιακές εκτυπώσεις του φωτογραφικού υλικού του Αρχείου Κωστάκη, τμήμα του οποίου εκτίθεται για πρώτη φορά, ενώ ένας ειδικά διαμορφωμένος χώρος είναι αφιερωμένος στο συλλέκτη Γιώργο Κωστάκη.

Στην κεντρική αίθουσα «Κλειώ» του Κέντρου Μεσογειακών Ψηφιδωτών, παρουσιάζεται η ιστορία και η εξέλιξη της Ρωσικής Πρωτοπορίας, με έργα από το 1900 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1920. Εργα που εκπροσωπούν τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά κινήματα της εποχής, αλλά και σύγχρονες ανακατασκευές, από σχέδια της συλλογής, δημιουργίες του γλύπτη και υπεύθυνου τεχνικού του ΚΜΣΤ, Γιώργου Ευσταθουλίδη. Στην αίθουσα «Θάλεια», οι επισκέπτες μπορούν να δουν φωτογραφικά ντοκουμέντα και πορτρέτα των καλλιτεχνών της Ρωσικής Πρωτοπορίας, ενώ η αίθουσα «Ερατώ» είναι αφιερωμένη στον Γιώργο Κωστάκη και περιλαμβάνει φωτογραφίες του διαμερίσματός του στη Μόσχα, που στις δεκαετίες 1960 και 1970 αποτελούσε ένα «άτυπο» μουσείο μοντέρνας Τέχνης.

Τα έργα της συλλογής

Η συλλογή Κωστάκη απαρτίζεται από 1.277 έργα τέχνης (πίνακες ζωγραφικής, σχέδια και προσχέδια, κατασκευές, κεραμικά, αφίσες, εικονογραφημένα φυλλάδια, τρικ, άλλα έντυπα και άλλα εικαστικά αντικείμενα) σημαντικών καλλιτεχνών της Ρωσικής Πρωτοπορίας: Κ. Μαλέβιτς, Λ. Ποπόβα, Β. Τάτλιν, Α. Ρότσενκο, Ι. Κλιουν, Γ. Κλούτσις, Σ. Νικρίτιν, Ο. Ροζάνοβα, Β. Στεπάνοβα, Ν. Ουνταλτσόβα, Μ. Ματιούσιν, Π. Φιλόνοφ και πάρα πολλών άλλων. Η συλλογή είναι αντιπροσωπευτική όλων των ρευμάτων και των τάσεων της Ρωσικής Πρωτοπορίας, μιας από τις πιο ρηξικέλευθες και ενδιαφέρουσες περιόδους της παγκόσμιας Τέχνης που άνθισε στη Ρωσία στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Ο Γιώργος Κωστάκης

Η αγορά της συλλογής Κωστάκη (14,2 δισ. δραχμές) έγινε από το ελληνικό Δημόσιο, το Μάρτη του 2000. Η συμφωνία υπογράφηκε ανάμεσα στην κόρη (και κληρονόμο) του Γ. Κωστάκη και το ΥΠΠΟ, με απόφαση του οποίου η συλλογή παραχωρήθηκε στο ΚΜΣΤ της Θεσσαλονίκης, καθώς στην Αθήνα, τότε, δεν είχε δημιουργηθεί ανάλογο μουσείο. Της αγοράς προηγήθηκε η σύσταση διεθνούς επιτροπής ειδικών, οι οποίοι εξέτασαν τη συλλογή, εκτίμησαν την οικονομική και καλλιτεχνική αξία των έργων της περιόδου της Ρωσικής Πρωτοπορίας (στη συλλογή υπήρχαν και έργα σημαντικών αλλά κατοπινών εικαστικών) και τόνισαν την αυθεντικότητα και μοναδικότητα των έργων που εντάσσονταν στην περίοδο της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Μετά την αγορά της συλλογής η κληρονόμος του συλλέκτη δώρησε στο ΚΜΣΤ και μέρος του πλούσιου αρχείου του (βιβλία, χειρόγραφα, φωτογραφίες, επιστολές, αφίσες κλπ.) που τεκμηριώνει τη συλλογή και την εποχή της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Να σημειωθεί ότι για το κίνημα της Ρωσικής Πρωτοπορίας και τα έργα του κινήματος που περιλάμβανε η συλλογή του Γ. Κωστάκη, κυκλοφόρησε στα ελληνικά και δίτομη έκδοση, με την ευκαιρία της αγοράς της από το ελληνικό κράτος.

Ο συλλέκτης και το σπίτι του

Ο Γιώργος Κωστάκης γεννήθηκε στη Μόσχα, το 1913. Ο πατέρας του ήταν έμπορος από τη Ζάκυνθο και είχε εγκατασταθεί οικογενειακώς στη Μόσχα. Ο Γ. Κωστάκης έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Μόσχα και εργάστηκε ως οδηγός στην ελληνική πρεσβεία, μέχρι το 1940. Οταν η πρεσβεία, λόγω του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έκλεισε, ο Γ. Κωστάκης συνέχισε να εργάζεται, ως οδηγός, στην πρεσβεία του Καναδά στη Μόσχα. Συνόδευε ξένους διπλωμάτες στις επισκέψεις τους σε παλαιοπωλεία και οίκους Τέχνης. Χωρίς να έχει ιδιαίτερη καλλιτεχνική παιδεία και επαφή με την Τέχνη - και τη μοντέρνα τέχνη - προικισμένος όμως με ένα σπάνιο ένστικτο, ο Γ. Κωστάκης, εντυπωσιάστηκε βλέποντας, το 1946, έναν πίνακα της Ολγας Ροζάνοβα. Από τότε άρχισε να ενδιαφέρεται για τη ρωσική πειραματική τέχνη των αρχών του 20ού αιώνα.

Αποψη του σπιτιού του Γ. Κωστάκη στη Μόσχα

Αγοράζοντας σιγά σιγά, και με λίγα χρήματα, έργα από τα εργαστήρια των καλλιτεχνών, ή από τις οικογένειές τους, γνωρίστηκε, αλλά και έγινε φίλος, με πολλούς καλλιτέχνες των παλαιότερων και νεότερων γενεών και τους κύκλους τους, άλλα και με επιζώντες καλλιτέχνες της Πρωτοπορίας. Ο Γ. Κωστάκης, επί τρεις, τουλάχιστον, δεκαετίες συγκέντρωνε μεθοδικά έργα της Ρωσικής Πρωτοπορίας, που βρίσκονταν στα εργαστήρια των καλλιτεχνών ή σε οικογενειακά τους σπίτια. Ετσι δημιούργησε την περίφημη συλλογή, γνωρίζοντας, βέβαια, ότι η εποπτευόμενη από το σοβιετικό κράτος συλλογή του δεν επιτρεπόταν να εξαχθεί σε άλλη χώρα. Οταν ο Γ. Κωστάκης, αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Ελλάδα - ως όφειλε - συνεργάστηκε και διαπραγματεύθηκε με τις αρμόδιες υπηρεσίες της ΕΣΣΔ για το ποια, από το σύνολο των έργων που είχε στη συλλογή του, επιτρεπόταν να εξαχθούν και ποια όχι. Οσα - τα σημαντικότερα - έργα δεν επιτρεπόταν να εξαχθούν, έμειναν στην ΕΣΣΔ και έκτοτε εκτίθενται στην κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ. Οσα επιτρεπόταν να εξαχθούν, μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα. Ο συλλέκτης εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου και πέθανε (1990), με την επιθυμία να μείνει η συλλογή του στην Ελλάδα.

Το διαμέρισμα του Γιώργου Κωστάκη στη Μόσχα στις δεκαετίες 1960 και 1970 λειτουργούσε σαν ένα ανεπίσημο μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Διανοούμενοι και καλλιτέχνες θυμούνται το περίφημο διαμέρισμα της λεωφόρου Βερνάτσκι, εκεί όπου, σχεδόν καθημερινά, συναντιούνταν οι πιο ανομοιογενείς παρέες: νέοι εικαστικοί καλλιτέχνες επηρεασμένοι από τη Ρωσική Πρωτοπορία, ξένοι διπλωμάτες και πολιτικοί, φοιτητές, συγγραφείς και διάφοροι άλλοι δημιουργοί. Σε ατμόσφαιρα δημιουργικής ευφορίας, με μουσική και βότκα, συζητούσαν, περιβαλλόμενοι από τοίχους καλυμμένους, από την οροφή ως το δάπεδο, με έργα της Ρωσικής Πρωτοπορίας.

Ο τρόπος που η Ρωσική Πρωτοπορία επηρέασε ορισμένους νεότερους καλλιτέχνες, όπως την Λίντια Μαστερκόβα, τον Φραντσίσκο Ινφάντε, τον Εντουαρντ Στέινμπεργκ κ.ά., διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από την επαφή των καλλιτεχνών με τα έργα της Ρωσικής Πρωτοπορίας που βρίσκονταν στο διαμέρισμα του Γιώργου Κωστάκη.

Στα τετράδια των επισκεπτών του διαμερίσματος του Κωστάκη στις δεκαετίες 1960 - 1970 διαβάζει κανείς συγκινητικές αφιερώσεις καλλιτεχνών, σπουδαστών, πολιτικών, ιστορικών και φιλότεχνων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι σημειώσεις του Μαρκ Σαγκάλ, του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, του Αντζέι Βάιντα, της Μάγιας Πλισέτσκαγια, της κόρης του Καζιμίρ Μαλέβιτς, Ούνα, της συζύγου του Βασίλι Καντίνσκι, Νίνας, του Εντουαρντ Κένεντι, του Ντέιβιντ Ροκφέλερ και πολλών άλλων. Ενώ, οι νέοι, τότε, Ρώσοι καλλιτέχνες Ανατόλι Ζβέρεφ, Βλαντίμιρ Γιάκοβλεφ, Φραντσίσκο Ινφάντε, Ολέγκ Βασίλιεφ, Λεφ Κροπιβνίτσκι, Αλεξάντρ Χαριτόνοφ, Ντμίτρι Πλαβίνσκι, Ιγκορ Μακαρέβιτς, Ιγκορ Βούλοχ, Λεονίντ Λαμ κ.ά. σχεδίαζαν πρωτότυπες αφιερώσεις, όχι στον συλλέκτη, αλλά στον «καλό φίλο» και «συμπαραστάτη» Γιώργο Κωστάκη.

Να σημειωθεί ότι στα πλαίσια της έκθεσης, στις 18 του μήνα, θα πραγματοποιηθεί σχετικήημερίδα, στο Κέντρο Μεσογειακών Ψηφιδωτών), ανοιχτή για το κοινό, με το εξής γενικό θέμα: «Η Συλλογή έργων τέχνης του Γ. Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης».

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: (20.30 - 21.00) Μαρία Τσαντσάνογλου, ιστορικός Τέχνης - διευθύντρια του ΚΜΣΤ, «Ο συλλέκτης Γ. Κωστάκης και η συλλογή του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης». (21.00 - 21.30) Αγγελική Χαριστού, ιστορικός Τέχνης - επιμελήτρια Συλλογής και Αρχείου Κωστάκη ΚΜΣΤ, «Τα κινήματα της Ρωσικής Πρωτοπορίας». Θα ακολουθήσει συζήτηση και μικρή ξενάγηση στους χώρους της έκθεσης. Συντονίζει ο Νίκος Γραίκος, ιστορικός Τέχνης.

Α. Ε., ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 15/7/2012