Εικαστικά ντοκουμέντα τού σήμερα

Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 7 Νοεμβρίου 2011

Από τη ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ

Η οικονομική κρίση έχει και τα καλά της. Παράδοξο; Επειτα από δύο χλιαρές αθηναϊκές Biennale με καλή χορηγική υποστήριξη, η φετινή έκανε το θαύμα της, με τα ελάχιστα.

Κώστας Σφήκας, «Αλληγορία», 1986, Still από ταινία, ευγενική παραχώρηση του Παναγιώτη ΣασλίδηΤι είναι αυτό που κάνει τόσο γοητευτική τη φετινή Biennale της Αθήνας; Με μια πρώτη ματιά θα πει ο σώφρων θεατής ότι είναι το κτήριο, αυτή η έξοχη Διπλάρειος Σχολή που, προσωπικά, δεν γνώριζα ότι υπήρχε και τα έργα που ακολουθούν την ίδια ατμόσφαιρα, ως να ήσαν πάντα εκεί.

Ισως αυτή η έξοχη παρουσία, επίτευγμα της Ξένιας Καλπατζόγλου, του Poka Yio και του Nicolas Bourriaud (με εξαιρετικό παρελθόν τόσο στο Παλέ ντι Τοκιό του Παρισιού όσο και στο στοχασμό του ως διανοούμενου και πολυπλάγμονος) να οφείλεται στην ταύτιση του μέσα με το έξω, της πόλης γύρω από την πλατεία Θεάτρου και του ίδιου του εσωτερικού. Αυτά τα στοιχεία, ναι, υπάρχουν, είναι έντονα και εμείς όλοι έχουμε υποστεί το βασανιστήριο της καταρρέουσας πόλης, την αγωνία πόσους ζητιάνους να συναντήσεις, τι θα τους πεις αλλά και τι θα πεις στον εαυτό σου που τρέμει στην ανασφάλεια του ασαφούς μέλλοντος και της ταλαιπωρίας που τον περιμένει.

Ολα αυτά ισχύουν. Ισχύει ωστόσο και κάτι άλλο πολύ πιο ισχυρό, που συμβαίνει στην κοινότητα της τέχνης της οποίας η Biennale είναι καθρέφτης, αυτή τη στιγμή. Μήπως το νιώθετε και εσείς; Κάπου, κάτι δεν άλλαξε και αφήσαμε έξω την πιπίλα τύπου «διεθνές», «trendy», «ultra contemporary», κάτι δεν μας φώτισε αιφνίδια για να αφήσουμε πίσω τις τάσεις και τις σχολές και εκείνο το φαφλατάδικο new pop art και τα σημειωμένα χαρτάκια του neo εννοιολογικού και τους άνευ έργου και έρευνας εννοιολογισμούς;

• Συγκίνηση

Μήπως η κρίση δεν επέδρασε στο να μπει λίγο νερό στην έπαρση μιας νεότητας στην τέχνη και είδαμε έργα καλλιτεχνών, όπως της Ρένας Παπασπύρου (και ας μου πει όποιος θέλει ότι αυτό και αν είναι η super νεότης) ή του Μιχάλη Κατζουράκη, μαζί με των μαθητών τους και των νεότερων που μας συγκίνησαν, όπως εκείνο το φιλμάκι του Κωστή Σταφυλάκη, που ανήκει στις καλύτερες στιγμές της έκθεσης, ή τις φωτογραφίες της Caroline May;

Η περιήγηση στο κτήριο, που στέκεται σε ντοκουμέντα, τα οποία ανήκουν στην ιστορία του και άλλα που στέκονται στην ιστορία της Αθήνας, δίχως τις γνωστές κορόνες της «νοσταλγίας» και του μελό, περνά από καλά ή μέτρια έργα, τα οποία ωστόσο δεν ενοχλούν γιατί τα απορροφά το σύνολο και επειδή δεν σε ενδιαφέρει και τόσο το τι κάνει ο καθένας, αλλά πώς πλέκεται το σύνολο από τους επιμελητές και με ποιον τρόπο η έκθεση γίνεται ντοκουμέντο του σήμερα, το οποίο σήμερα διαθέτει το παρελθόν και το μέλλον του και δεδομένου ότι κραυγαλέα κακό έργο δεν υπάρχει για να βγάζει μάτι και ότι η έκθεση είναι καταγραφή μιας κατάστασης.

Ποιας κατάστασης; Το δηλώνει περισσότερο ξεκάθαρα ο Josef Robakowski, που για 20 χρόνια (1979-1999) βιντεοσκοπεί από το παράθυρό του ανθρώπους και κτήρια που αλλάζουν συνεχώς. Θυμάστε εκείνη τη δεκαετία 1990 της μεγάλης ελληνικής χλίδας και της παρακμής των αντοχών.

Από την άλλη, ο Βαγγέλης Βλάχος, ο πλέον έγκυρος καλλιτέχνης εμπνευσμένου αρχείου, και η έρευνά του σε υλικό φωτογραφικό, η ομάδα Underconstration με τη συλλογή γραφείων δημόσιου κτηρίου, ο Ανδρέας Λόλης και τα μάρμαρά του, έργα που ίσως τα έχουμε ξαναδεί, όμως αυτή τη φορά μπαίνουν σε ένα άλλο πλαίσιο, και πάνω από όλα ο Νίκος Χαραλαμπίδης, ιδιοφυής και έντονα πολιτικοποιημένος, και οι εγκαταστάσεις του, με έργα που απευθύνονται στο σήμερα. Εκείνο το σπίτι του μετανάστη που πήγε και βόλτα στην πόλη για να γίνει κέλυφος στον άστεγο που κοιμάται στο παγκάκι, ευαίσθητο και ισχυρό.

• Μικρός Πρίγκιπας

Δεν θέλω να σας κουράσω περισσότερο με τα έργα, τα οποία τα κρατώ όλα, ακόμη και τα πιο μέτρια, ως μη αδιάφορα για το ζήτημα που βάζουν. Το «Μονόδρομο». Γιατί η έκθεση είναι η ατμόσφαιρα και η αναφορά στον Γερμανοεβραίο Walter Benjamin και το ομώνυμο βιβλίο του, αλλά και η συνάντηση με τον Μικρό Πρίγκιπα του Εξιπερί. Το αβγό του φιδιού δεν έχει αθωότητα, άρα τον Μικρό Πρίγκιπα δεν τον συνάντησα, μόνο τη δική μου Αθήνα και την εικόνα της. Με μια διαφορά. Οταν βλέπω μια τέτοια έκθεση, μικρός πρίγκιπας γίνομαι εγώ. Και αυτό μ' αρέσει.

ΥΓ. Το Πάρκο Ελευθερίας και οι χώροι του Μουσείου Ελευθέριος Βενιζέλος και ΕΑΤ-ΕΣΑ μπορούσαν και να μη χρησιμοποιηθούν. Μας κάλυψε απόλυτα η Διπλάρειος. Ως μικροί πρίγκιπες, ωστόσο, χαρήκαμε για την ευκαιρία της επίσκεψης.