Το καλοκαίρι των ζωγράφων

• Τρεις καλλιτέχνες, ο Αλέκος Φασιανός, ο Γιώργος Σταθόπουλος και ο νεότερος Απόστολος Χαντζαράς, συνομιλούν στον Λυκαβηττό με την ευκαιρία της κοινής τους έκθεσης στη Σαντορίνη 
• Μαστροπαύλος Νίκος Γ. ΤΟ ΒΗΜΑ: 12/8/2012

Ενα από τα έργα του Γιώργου Σταθόπουλου που θα εκτεθούν στην Οία της Σαντορίνης.

Το καλοκαίρι ευνοεί τις παρέες. Και αυτή η παρέα στη «Βεράντα», απέναντι στο τελεφερίκ του Λυκαβηττού, είχε έντονη καλοκαιρινή διάθεση. Την αποτελούσαν οι καθιερωμένοι ζωγράφοι Αλέκος Φασιανός και Γιώργος Σταθόπουλος, ο «μικρός» της παρέας Απόστολος Χαντζαράς, η ιστορικός τέχνης Λουίζα Καραπιδάκη, η Λητώ Πιτυρή της καινούργιας αίθουσας τέχνης «Κρατήρας» στην Οία της Σαντορίνης. Συνήθως οι δημιουργοί δεν μιλούν στις παρέες τους για την τέχνη τους. «Οταν είμαστε μεταξύ μας», λέει ο Αλέκος Φασιανός, «δεν μιλάμε για ζωγραφική. Λέμε διάφορα, καθημερινά. Μα και αυτό είναι σημαντικό, γιατί λύνει προβλήματα. Κάποιους κατακρίνουμε, άλλους διαπομπεύουμε, άλλους κοροϊδεύουμε και χαιρόμαστε με αυτά».

Γ. Σταθόπουλος: «Αυτό γινόταν πάντα. Εγώ, όπως και ο Αλέκος, είχαμε δει τους μεγάλους που φύγανε, τον Ελύτη, τον Χατζιδάκι, τον Γκάτσο. Ολοι αυτοί, εκεί στου "Φλόκα" που πηγαίνανε, για τι νομίζεις ότι μιλούσαν; Για μουσική ή για ποίηση; Ποτέ δεν μιλούσαν γι' αυτά. Πείραζε ο ένας τον άλλον...».

Αλ. Φασιανός: «Είχαν έρθει κάποιες κοπέλες για να δουν τον Ελύτη, αλλά απόρησαν που δεν άκουγαν κάτι σημαντικό. "Τι νομίζετε, ποιήματα θα διαβάζουμε εδώ;" τους είπε ο Ελύτης. Γελούσαν, κορόιδευαν ο ένας τον άλλον, κουτσομπόλευαν, αλλά έξυπνα πράγματα».

Αυτή τη φορά όμως η παρέα ξέφυγε από τα καθιερωμένα και ξεστράτισε σε κουβέντες για την τέχνη. Εξάλλου αυτό συνέβαινε και στην παρέα των μεγάλων που οι ζωγράφοι θυμήθηκαν.

Γ. Σταθόπουλος: «Εγώ θυμάμαι μια κουβέντα που παρακολούθησα παλιά μεταξύ του Ελύτη και του Γκάτσου. Ο Ελύτης ήταν λίγο μελαγχολικός και έλεγε στον Γκάτσο: "Τι νόημα έχουν αυτά που κάνουμε; Αφού βλέπεις πώς είναι ο κόσμος". Και ο Γκάτσος του απάντησε: "Δεν τα κάνουμε για τον κόσμο. Για εμάς τα κάνουμε". Ηταν μια σπουδαία κουβέντα, σοφή».

Αλ. Φασιανός: «Και ο Ελύτης το ήξερε αυτό, απλώς διερωτάτο. Αμα δεν υπάρχει κοινό, δεν μπορείς να κάνεις τίποτε. Αν είσαι σε ένα νησί μόνος σου...». Ο Φασιανός θυμήθηκε τις εποχές που τα νησιά ήταν έρημα χειμώνα - καλοκαίρι: «Τα νησιά έχουν πάρει τώρα την έννοια του καλοκαιριού. Παλιότερα δεν πήγαινε κανείς καμιά εποχή. Φοβούνταν τις ερημιές. Πήγα στην Υδρα το 1954 και ήταν όλα γκρεμισμένα. Είχε οχιές πάνω στα χαλάσματα. Δεν σκεπτόταν κανείς να πάει εκεί. Εμείς πηγαίναμε από έρωτα. Μας άρεσε ο τρόπος που χτίζανε, ακόμα και τα χαλάσματα μας συγκινούσαν. Ενα ωραίο σπίτι είναι πάντα ωραίο, ακόμη και χαλασμένο. Εχει να σου δώσει πράγματα. Οπως ένα έργο τέχνης. Τα κακά έργα τέχνης είναι άσχημα και όταν καταστρέφονται».

• Το νόημα της παρέας

Τώρα όμως οι ζωγράφοι δεν είναι μόνοι τους στα νησιά. Με την ευκαιρία των θερινών διακοπών των άλλων εκθέτουν τα έργα τους μπροστά σε μεγάλο κοινό. Αλλά οι ίδιοι δεν κάνουν διακοπές, όπως λέει ο Σταθόπουλος. Και ο Φασιανός σχολιάζει: «Ούτε εγώ κάνω διακοπές. Από τι να διακόψω; Από τη χαρά που έχω να ζωγραφίζω; Τρελός είμαι;». Κουβέντα στην κουβέντα, όμως, αποφάσισαν να πάνε εφέτος στη Σαντορίνη και να κάνουν την έκθεση στον «Κρατήρα». Απέναντι βρίσκεται το Ακρωτήρι, η πολιτεία της εποχής του Χαλκού που διατηρήθηκε κάτω από τη στάχτη του ηφαιστείου. Μέσα στα σπίτια διατηρήθηκαν εξαιρετικές τοιχογραφίες. Ο Φασιανός είχε γράψει ότι αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να ήταν ευτυχισμένοι, αφού ζούσαν κάθε μέρα μέσα στην ομορφιά.

Αλ. Φασιανός: «Χαίρονταν αυτοί οι άνθρωποι. Ξέρεις τι διαφορά έχουν οι τοιχογραφίες από τις άλλες της κλασικής εποχής; Απεικονίζουν το καθημερινό. Εκαναν κοινωνική ζωγραφική. Δεν ζωγράφιζαν θεούς και τέτοια, αλλά ωραίες κοπέλες, πολύχρωμα λουλούδια, κρίνους, ζώα».

Γ. Σταθόπουλος: «Το μυστικό ξέρεις ποιο είναι; Αμα σου δίνει χαρά αυτό που κάνεις την ώρα που το κάνεις, όταν πετυχαίνεις κάτι και σου αρέσει, να είσαι σίγουρος ότι αυτό θα αρέσει και σε άλλους ανθρώπους. Οταν σου γίνεται βάσανο, σβήνεις, παιδεύεσαι, δεν σου αρέσει, ε, τότε θα παιδεύεται και ο άλλος που θα το δει».

Αλ. Φασιανός: «Οταν πρωτοπήγα στο Παρίσι το 1960 όλοι έκαναν αφηρημένη τέχνη. Λες και είχαν συμφωνήσει. Εγώ ζωγράφιζα πολύ παραστατικά και με δείχνανε: αυτός ζωγραφίζει ακόμη με πινέλα. Είχα ένα άγχος φοβερό. Ελεγα, μήπως πρέπει και εγώ να ζωγραφίζω έτσι; Αρχισα να παραμορφώνω τα πράγματα, αλλά όταν έκανα τα δικά μου, ευχαριστιόμουν. Λέω "εγώ θα κάνω τα δικά μου και αν αποτύχω, τουλάχιστον θα είμαι ευχαριστημένος"».

Γ. Σταθόπουλος: «Η ζωγραφική γίνεται για τους ζωγράφους που δεν ζωγραφίζουν. Οταν ο άλλος επικοινωνεί και αγαπά αυτό το έργο που βλέπει, έχει μέσα του τη ζωγραφική διάσταση. Απλώς δεν μπαίνει στη διαδικασία να ζωγραφίσει. Επιλέγει το έργο και λέει "αυτό μου αρέσει". Κάτι του λέει. Η τέχνη δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τον καλλιτέχνη. Ο καλλιτέχνης έρχεται να αποκαλύψει κάτι που έχουμε μέσα μας. Ακούμε ένα τραγούδι από την άλλη άκρη του κόσμου, δεν καταλαβαίνουμε τι λέει, αλλά μας αγγίζει και μας συγκινεί. Γιατί; Γιατί το έχουμε και εμείς, είναι δικό μας. Ο καλλιτέχνης έρχεται να σου δείξει αυτό που έχεις μέσα σου. Είναι δικό σου, δεν είναι δικό μου. Είναι και δικό μου, είναι και δικό σου. Αυτό είναι το μεγαλείο της τέχνης, γι' αυτό η τέχνη ανήκει σε όλους και στον καθένα ξεχωριστά».

Αλ. Φασιανός: «Οταν είσαι δημιουργός, πρέπει να ανακαλύψεις έναν τρόπο για να σε κατανοήσει ο άλλος, και μάλιστα έναν τρόπο που δεν έχει παρουσιαστεί ξανά. Ο Θεός όταν δημιούργησε τη θάλασσα με τα ψάρια ευχαριστήθηκε. Δημιουργία είναι κάτι που δεν υπήρχε πριν. Κάθε φορά θαύμαζε και ο ίδιος αυτό που έκανε και, όπως λέει η Παλαιά Διαθήκη, "είδεν ο Θεός ότι καλόν είναι"».

• Γ. Σταθόπουλος: «Θέλει να πει ότι είναι Θεός».

Με αυτή την ατάκα του Γ. Σταθόπουλου η παρέα επανέρχεται στη φυσιολογική της κατάσταση, αφού πρώτα δημιούργησε μια κατάσταση. «Εντελώς τυχαία» σχολιάζει ο Γ. Σταθόπουλος. «Οργανώθηκε αυτή η έκθεση επειδή βρισκόμαστε, μιλάμε και κάνουμε παρέα. Δεν έχει κανένα άλλο νόημα. Εχει το νόημα της παρέας. Τα πιο πολλά πράγματα, τα πιο σπουδαία πράγματα γίνονται έτσι».

• Απόστολος Χαντζαράς: «Η ζωγραφική είναι σαν την όραση»

Ο Απόστολος Χαντζαράς είναι ο «μικρός» της παρέας. Η συμμετοχή του σε μια έκθεση με τον Αλέκο Φασιανό και τον Γιώργο Σταθόπουλο, φημισμένους για την ελληνικότητα της ζωγραφικής τους, είναι γι' αυτόν μια υπόσχεση: «Υπόσχεση στους ίδιους, αλλά και σε όλους που λατρεύουν το έργο τους: ότι θα γίνεις και εσύ καλός». Ετσι η ζωγραφική συνεχίζει τον δρόμο της.

«Για μένα», λέει, «η ζωγραφική δεν διακόπτεται, είναι μια συνεχής άσκηση του νου. Είναι σαν την όραση. Απλώς καλοκαίρι σημαίνει καλός καιρός, καλή διάθεση. Το θέρος διακόπτει τη ροή των πραγμάτων και αυξάνει τα ερεθίσματα. Ειδικά το ελληνικό καλοκαίρι, που δεν είναι στεγνό, αλλά ουτοπικό. Είναι μαγευτικό, κάτι μεταξύ Παραδείσου και πραγματικότητας. Εχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, ένα τζιτζίκι, ένα σύκο, μια φραγκοσυκιά, όλα αυτά τα σύμβολα του Αιγαίου. Αν ήθελα να ζωγραφίσω το Αιγαίο θα έβαζα οπωσδήποτε μέσα στον πίνακα και δυο καππαρόφυλλα για να εκτινάξουν τη γεύση του. Ζωγραφίζοντας το πορτρέτο ενός ψαρά, είναι σαν να ζωγραφίζεις το τοπίο των νησιών. Οι ρυτίδες του μοιάζουν με τις ξερολιθιές και το μουστάκι του σαν δυο ματσάκια θυμάρι. Οταν έχεις μέσα σου την αρχαία τέχνη και βλέπεις τη φεγγαράδα να απλώνεται αθόρυβα πάνω στο τοπίο, νιώθεις σαν να σου δίνει το χέρι του το παρελθόν. Οπου να 'ναι θα βγει ο Παν να χορέψει με κάποια νύμφη στη μέση της Καλντέρας».

• πότε & πού:

Η έκθεση ζωγραφικής των Αλ. Φασιανού, Γ. Σταθόπουλου και Απ. Χαντζαρά θα πραγματοποιηθεί στη νέα αίθουσα τέχνης «Κρατήρας» (τη σχεδίασαν οι αρχιτέκτονες Λητώ Πιτυρή, Ντιάνα Μάρκου και Κλέλια Κανελοπούλου) στην Οία της Σαντορίνης. Θα διαρκέσει ως τις 2 Σεπτεμβρίου.