Ο Λουκάς Κράναχ και η Ευρώπη

Από την εποχή των ρομαντικών και μετά, δηλ. εδώ και κοντά 200 χρόνια, η αποτυπωμένη στη φαντασία εικόνα του καλλιτέχνη είναι εκείνη του ατομιστή, του επαναστάτη, του καταραμένου κ. ά. παρόμοια. Εάν κατέβουμε όμως πιο βαθιά στα χρόνια, βρίσκουμε μιαν άλλη εικόνα του, εντελώς διαφορετική· του έμπορου ή επιχειρηματία (όταν ήταν φτασμένος κι επιτυχημένος) που οργάνωνε την παραγωγή του όχι κατά τις επιταγές της έμπνευσης αλλά της αγοράς και του γούστου της εποχής ή τουλάχιστον του γούστου εκείνων που έκαναν τις παραγγελίες. Μια τέτοια εικόνα αναδύεται από την έκθεση του Λουκά Κράναχ που πραγματοποιείται στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου. Αλλά όχι μόνο αυτή.

Εποχή για όλα

Ο Λουκάς Κράναχ ήταν ο μεγαλύτερος μυθοποιητικός ζωγράφος της γερμανικής Μεταρρύθμισης. Αυτός, ο στενός φίλος του Μαρτίνου Λούθηρου, μόνος του εφηύρε το οπτικό αντίκρισμα της Μεταρρύθμισης αλλά και την εικαστική αποτύπωση της πορείας του Λούθηρου μέσα από πίνακες και χαρακτικά. Οι δικές του εικόνες τον έκαναν την ευρύτερα γνωστή μορφή της Ευρώπης του 16ου αιώνα.

Και όμως ήταν ταυτόχρονα ο ζωγράφος του αντιπάλου του, του ισχυρότερου Καθολικού στη Γερμανία του καρδινάλιου Αλμπρεχτ του Βραδεμβούργου. Πλούτισε από τις παραγγελίες του παρότι ήταν εκείνος που με τις ελευθεριότητές του προκάλεσε τη μεταρρύθμιση του φίλου του Μαρτίνου Λούθηρου. Ισως εκείνη να ήταν μια εποχή που τα χώραγε όλα.

Λεπτομέρεια από το έργο "Ο Αδάμ και η Εύα στον Κήπο της Εδέμ"

Γεννήθηκε με το όνομα Mahler, που σημαίνει ζωγράφος, αλλά πήρε το όνομα της γενέτειράς του Kronach για να διακρίνεται από άλλους τεχνίτες ομοτέχνους του. Πρωτοεμφανίζεται γύρω στα 1500 στη Βιέννη, μετά τα 25 του, αλλά με ένα έργο πίσω του που θύμιζε τον στοιχειωμένο κόσμο του Γκρίνεβαλντ, στον βωμό του Αϊζενχάιμ (βασανισμένες φιγούρες αποδοσμένες με νευρικές, κοφτές πινελιές μέσα σε φανταστικά τοπία). Το 1505 εγκατέλειψε τη Βιέννη για να γίνει ο ζωγράφος της αυλής του Ελέκτορα της Σαξονίας, πρίγκιπα Φρειδερίκου του Σοφού, στη Βυρτεμβέργη, μια μικρή επαρχιακή πόλη 2 χιλιάδων κατοίκων, που γρήγορα όμως έγινε ξακουστή σε όλη την Ευρώπη για το νέο της πανεπιστήμιο. Ο Κράναχ εκεί, όπως γράφει ο Ιμαν Ντάφι στην «Γκάρντιαν», ζωγράφισε τον Ελέκτορα και την οικογένειά του όπως είχε υποχρέωση, αλλά και σειρές χαρακτικών με σκηνές κυνηγιού. Μέλος μια διπλωματικής αποστολής στις Κάτω Χώρες το 1509 είδε εκεί και επηρεάστηκε από τη φλαμανδική σχολή αλλά και από την ιταλική, οι επιρροές της οποίας δίνουν τροφή σε εικασίες για ένα πιθανό ταξίδι του νότια των Αλπεων.

Αλλά επίδραση πολύ μεγαλύτερη από τη ζωγραφική έφερε η απόφαση του φίλου του Μαρτίνου Λούθηρου να αντιταχθεί στον καρδινάλιο Αλμπρεχτ για τα συγχωροχάρτια - αντίσταση που γρήγορα εξελίχθηκε σε ολοκληρωτική απόρριψη του κύρους της Καθολικής Εκκλησίας.

Τις παμφλέτες του Λούθηρου τύπωνε το εργαστήρι του Κράναχ που τύπωσε και τη γερμανική του μετάφραση της Καινής Διαθήκης το 1522. Τα πορτρέτα του τού μεταρρυθμιστή, εύκολα προσιτά σε χαρακτικά σε χαρτί, βρίσκονταν σε χιλιάδες γερμανικά σπίτια.

Το 1521 συνεργάστηκε με τον υπαρχηγό του Λούθηρου Φίλιππο Μελάγχθωνα, στη δημιουργία της πιο επαναστατικής παμφλέτας του 16ου αιώνα που την εικονογραφούσαν 26 χαρακτικά όπου αντιπαρατίθεται ο ευαγγελικός Ιησούς του Λούθηρου με τις καταχρήσεις της Παπωσύνης. Τη νέα αυτή εικαστική γλώσσα του Προτεσταντισμού υιοθέτησαν και άλλοι ζωγράφοι, μεταξύ τους και ο Χολμπάιν ο νεότερος.

Αλλά η θρησκεία, έστω και στις κατακλυσμικές της στιγμές, δεν ήταν το μόνο θέμα του Ντίρερ. Τον γοήτευαν, όπως και πολλούς συγχρόνους του, οι κλασικοί χρόνοι και η κλασική απόδοση του ανθρώπινου σώματος.

Και η παγανιστική μυθολογία. Επλεξε φαντασίες με νύμφες, φαύνους, ήρωες, θεές, την κρίση του Πάρη, την Αφροδίτη με τον Ερωτα τσιμπημένο από μια μέλισσα, τις τρεις Χάριτες, τους ανθρώπους της Χρυσής Εποχής ευωχούμενους σε παραδεισένιο κήπο.

Νύμφες

Σε αυτά τα θεοκρίτεια ειδύλλια με τη χάρη των ονείρων, οι αμαζόνες του Ντίρερ είναι γυμνές, πλανεύτρες με λοξά μάτια, Αφροδίτες, κοιτάζοντας από το πλάι πονηρά τον θεατή, νωχελικές νύμφες κάτω από λατινικές επιγραφές - αυτές οι Λολίτες του 16ου αιώνα ήταν κάτι ολότελα καινούργιο στη γερμανική τέχνη. Ισως και όχι μόνο για τη γερμανική τέχνη του 16ου αιώνα, αν κρίνει κανείς ότι τη διαφημιστική αφίσα μιας από αυτές τις νύμφες, το λονδρέζικο μετρό προσπάθησε να απαγορεύσει.

[The Guardian / Η Καθημερινή, 21/03/2008].